Handtaka og aftaka Ngo Dinh Diem

Handtaka og morð Ngô Đình Diệm, forseta Suður-Víetnam, var hápunktur árangursríks valdaráns CIA-undir forystu Dương Văn Minh hershöfðingja í nóvember 1963. Þann 2. nóvember 1963 voru Diệm og ráðgjafi hans, yngri bróðir Ngô Đình Nhu, handteknir eftir umsátur norður-víetnamska lýðveldishersins á Gia Long höllinni í Saigon. Valdaránið markaði endalok níu ára harðræðis og spillingarstjórn í Suður-Víetnam. Óánægja með Diệm stjórnina hafði gerjast undir yfirborðinu og sprungið með búddískum mótmælum gegn langvarandi trúarlegri mismunun eftir að stjórnvöld höfðu skotið mótmælendur flögguðu búddískum fánum.

Lík Ngô Đình Diệm eftir valdaránið 1963.

Þegar uppreisnarmennirnir komu inn í höllina voru Ngô bræðurnir búnir að flýja til stuðningsmanna sinna í Cholon. Bræðurnir höfðu verið í samskiptum við uppreisnarmennina þaðan og tekist að sannfæra þá um að þeir væru staðsettir í höllinni. Bræðurnir Ngô samþykktu þó fljótlega að gefast upp gegn loforði um að mega fara í útlegð; Eftir að hafa verið handteknir voru þeir þess í stað teknir af lífi aftur í brynvörðum bíl af ARVN ofurstum á leiðinni upp í höfuðstöðvar hersins í Tân Sơn Nhứt Air herstöðinni. Engin formleg rannsókn var gerð á aftöku Ngô bræðranna en talið er að lífvörður Minh, kapteinn Nguyễn Văn Nhung og Major Dương Hiếu Nghĩa, sem áttu að gæta bræðranna á ferðinni hafi borið ábyrgð. Félagar Minh í hernum og bandarískir embættismenn í Saigon voru sammála um að Minh hefði verið sá sem fyrirskipaði aftökuna. Kenningin er sú að bræðurnir voru drepnir til að koma í veg fyrir pólitíska endurkomu síðar meir. Hershöfðingjar lýðveldishersins reyndu að hylma yfir aftökuna með því að gefa í skyn að bræðurnir hafi framið sjálfsvíg, en ljósmyndir sem birtust í fjölmiðlum síðar meir virðast útiloka þann möguleika.

Baksaga

Pólitískur ferill Diệm hófst í júlí 1954, þegar hann var ráðinn forsætisráðherra Víetnams af fyrrum keisara Bảo Đại, sem var þjóðhöfðingi. Á þessum tímapunkti hafði Víetnam verið skipt á Genfar-ráðstefnunni eftir ósigur Frakka í orrustunni við Dien Bien Phu. Skiptingin átti að vera tímabundin og kosningar áttu að vera haldnar árið 1956 til að mynda til ríkisstjórn sameinaðrar þjóðar. Í millitíðinni voru Diệm og Bảo Đại læstir í valdabaráttu. Bảo Đại mislíkaði Diệm en valdi hann í forsætisráðherraembættið í þeirri von að hann myndi laða að bandaríska aðstoð. Diệm lagði til þjóðaratkvæðagreiðslu fyrir október 1955 um hvort Suður-Víetnam ætti að verða lýðveldi og í kjölfar hennar lýsti hann sig forseta nýstofnaða lýðveldisins Víetnam.^[1] Diệm neitaði svo að halda sameiginlegar kosningar með Norður-Víetnam og rökstuddi það með því að vísa til að Víetnam hefði ekki skrifað undir Genfarsamþykktina. Diệm hélt síðan völdum þrátt fyrir nokkrar morð- og valdaránstilraunir, til ársins 1963.