Ný gjöf

Ný gjöf (enska: New Deal) eða uppstokkunin (oft nefnd „viðreisnaráætlun“ eða „viðreisnarlöggjöf Roosevelts“ í íslenskum fjölmiðlum á 4. áratug 20. aldar) var nafn á aðgerðaáætlun sem Franklin D. Roosevelt Bandaríkjaforseti hrinti í framkvæmd til þess að takast á við kreppuna miklu í Bandaríkjunum á fjórða áratugnum. Nafn áætlunarinnar fékk Roosevelt úr spilamennsku.^[1][2] Það vísar til þess að stokka spil og gefa upp á nýtt.

Veggmynd innblásin af framkvæmdaráætlunum fjórða áratugarins eftir William Gropper.

Stefnan sem Roosevelt kynnti með nýju gjöfinni var fráhvarf frá ríkjandi efnahagshugmyndum þessa tíma sem gerðu ráð fyrir mjög takmörkuðum ríkisafskiptum af atvinnulífinu.^[2][3] Roosevelt áleit að til þess að halda uppi iðnaði í stóru landi eins og Bandaríkjunum þyrfti að byggja upp samgönguinnviði. Meðal þess sem stjórn hans réðist í með nýju gjöfinni voru ný bankalög, ný efnahagslög, félagslegar umbætur sem tryggðu stöðu verkalýðsfélaga og atvinnuleysisbætur. Roosevelt lét einnig banna barnavinnu.^[2] Roosevelt setti lög sem skertu laun opinberra starfsmanna, þar á meðal sjálfs forsetans, og nýtti sparnaðinn (sem nam um fimm hundruð milljónum dollara) til þess að koma á fót ýmsum nýjum verkefnum sem sköpuðu atvinnu.^[4]

Efnahagslíf Bandaríkjanna batnaði mjög á árum nýju gjafarinnar og atvinnuleysi minnkaði.^[4] Gagnrýnendur stefnunnar hafa hins vegar bent á að efnahagurinn hafi ekki náð fullri viðreisn fyrr en með þátttöku Bandaríkjanna í seinni heimsstyrjöld og uppgangi hergagnaiðnaðarins í kjölfarið.

Stefna Roosevelts og heiti hennar var tilvísun í efnahagsaðgerðir fyrri Bandaríkjaforseta. Theodore Roosevelt hafði á sínum tíma sett fram stefnu sem kallaðist „réttlát gjöf“ (e. Square Deal) og Woodrow Wilson hafði rekið stefnu sem hann kallaði „nýja frelsið“ (e. New Freedom).^[5] Seinni forsetar Bandaríkjanna, sér í lagi úr Demókrataflokknum, áttu eftir að gefa efnahagsstefnum sínum svipuð nöfn: Harry S. Truman fylgdi nýju gjöfinni eftir með „réttlátu gjöfinni“^[6] (e. Fair Deal), John F. Kennedy kallaði stefnu sína „nýjar hugsjónalendur“^[7] (e. New Frontier), en Lyndon B. Johnson nefndi stefnu sína „hið mikla þjóðfélag“ (e. Great Society).^[8]