Upphafsöld

Upphafsöld er jarðsögulegt tímabil sem nær frá myndun jarðskorpunnar fyrir um 4000 milljón árum að súrefnisbyltingunni fyrir 2500 milljón árum þegar frumlífsöld hófst.^[2] Á upphafsöld kólnaði yfirborð jarðar nægilega til að meginlandsflekarnir gætu myndast og líf gat hafist. Loftsteinaregnið mikla sem myndaði gíga á tunglinu fer saman við upphafs þessa tímabils.

Hugmynd listamanns um landslag á upphafsöld.

Hugmynd listamanns um útlit jarðar á upphafsöld. Talið er að jörðin hafi virst rauðgul að lit út af metani í lofthjúpnum, sem líktist núverandi lofthjúp Títans.^[1]

Upphafsöld var áður látin ná frá myndun jarðar fyrir 4540 milljón árum. Undir lok 20. aldar var tekið að nota hugtakið hadesaröld yfir tímabilið fram að myndun storkubergs. Upphafsöld skiptist í frumupphafsöld (4000 til 3600 milljón árum fyrr), fornupphafsöld (3600 til 3200 milljón árum fyrr), miðupphafsöld (3200 til 2800 milljón árum fyrr) og nýupphafsöld (2800 til 2500 milljón árum fyrr).

Á upphafsöld var jörðin að mestu þakin vatni.^[3] Megnið af jarðskorpunni var undir úthafi sem var dýpra en höf nútímans. Nánast öll jarðskorpa nútímans myndaðist á upphafsöld, en megnið af jarðmyndunum þess tíma hafa eyðilagst vegna flekahreyfinga.^[4] Efnasamsetning lofthjúps jarðar var líka gerólík því sem hún er í dag. Hann var afoxandi lofthjúpur ríkur af metani og laus við óbundið súrefni.^[5]

Elstu ummerki um líf á jörðinni eru frá upphafsöld. Það eru mest steingerðar örverubreiður sem mynda mottuberg.^[6] Á öllu þessu tímabili voru einu lífverurnar einfaldir dreifkjörnungar (gerlar og fyrnur).^[7] Ljóstillífun kom fram seint á tímabilinu hjá blágerlum. Hún olli varanlegum breytingum á efnasamsetningu vatns- og lofthjúps jarðar sem marka endalok upphafsaldar.^[8]