Þjóðnýting
From Wikipedia, the free encyclopedia
Þjóðnýting er heiti á því ferli að taka hluti úr einkaeign og færa þá í almannaeign ríkis eða ríkisstjórnar.[1] Andstæðan við þjóðnýtingu er einkavæðing. Iðnaðir sem gjarnan eru þjóðnýttir eru til dæmis símfyrirtæki, orkuver, jarðefnaeldsneyti, járnbrautir, flugfélög, járnnámur, fjölmiðlar, póstþjónustur, bankar og vatnslagnir.
Þjóðnýting fer stundum fram án endurgjalds til fyrri eigenda. Í sumum tilfellum fer þjóðnýting fram þegar ríki gerir upptæka hluti sem einkaaðilar hafa eignað sér á ólöglegan máta. Árið 1945 þjóðnýtti franska ríkisstjórnin til dæmis bílaframleiðandann Renault þar sem fyrirtækið hafði unnið með hernámsliði nasista í Frakklandi.[2]
Þjóðnýting er ólík félagsvæðingu, sem vísar til endurskipulagningar hagkerfis og fjármálastofnana í átt að sósíalisma. Þjóðnýting felur ekki endilega í sér að eignir fari í samfélagseign, né að efnahagskerfinu sé umbylt. Þjóðnýting sem slík hefur ekkert með sósíalisma að gera og hefur sögulega verið framkvæmd af ýmsum ástæðum í margvíslegum stjórarförum og efnahagskerfum.[3] Frjálshyggjumenn og fylgjendur efnahagsfrjálslyndis eru þó yfirleitt mótfallnir þjóðnýtingu og líta á hana sem ofríki ríkisvaldsins í efnahagsstjórn og einkamálum borgara.