Paribasan Jawa

Iki wujud pratélan paribasa lan saloka basa Jawa (durung pepak) kang ditata urut abjad. Paribasan iku tetembungan utawa ukara saèmper saloka nanging tegesé wantah, dudu pepindhan. Ana ing pratélan iki paribasan lan saloka digabung dadi siji amrih luwih prasaja.

---

A B C D E G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

---

A

Paribasa	Teges
Adhang-adhang tètèsé embun	Njagakaké barang mung trima saolèh-olèhé
Adigang, adigung, adiguna	Aja ngandhelaké kaluwihané dhéwé waé
Agama ageming aji	Agama dadi panuntun tingkah laku lan bisa ngatonaké jatining dhiri
Aja dumèh	Aja ngagungaké kalungguhan, kasudibyan, utawa kalungguhané
Aja golèk wah, mengko dadi owah	Aja mburu marang pandelenganing liyan utawa tumandang kang mung golèk pangaleman
Aji godhong garing	Wis ora ana ajiné babar pisan
Ajining dhiri dumunung ana ing lathi, ajining raga ana ing busana	Aji pamulyaning (kakurmataning) wong ana ing tutur pangucapé
Alon-alon waton kelakon	Aja kesusu, nanging ajeg garap apa kang dadi tanggung jawabé
Ambeg parama arta	Ndhisikaké tugas kawajiban kang utama
Ana catur mungkur	Ora gelem ngrungokaké rerasan kang ora becik
Ana dhaulaté ora ana begjané	Wis arep nemu kabegjan, nanging ora sida
Anak polah bapak kepradah	Kalakoné anak iku apa waé kang nanggung wong tuwané
Angon mangsa	Golèk wektu kang prayoga kanggo tumindak
Angon ulat ngumbar tangan	Nyawang kaanan jalaran arep nyolong utawa tindak culika
Asu belang kalung wang	Wong asor nanging sugih
Asu gedhé menang kerahé	Wong gedhé lan nduwé panguwasa menang kuwasané
Asu marani gepuk	Marani bebaya
Asu rebutan balung	Rebutan barang kang sepélé
Ati bengkong olèh oncong	Wong kang nduwé niyat ala olèh dalan

B

Paribasa	Teges
Baladéwa ilang gapitéĪ	Wong kang ilang kaluhurané
Banyu pinerang	Pasulayané sadulur mesthi énggal pulihé
Bathang lelaku	Lelungan ngliwati panggonan kang mbebayani
Bathok bolu isi madu	Wong asor nanging sugih kapinteran
Becik katitik, ala katara	Tumandang apa waé mengko bakal bisa mangertèni endi kang becik endi kang ala
Belo mèlu saton	Wong bisané mung mèlu-mèlu, ora ngerti kang dikarepaké
Bubuk olèh lèng	Wong kang duwé niyat ala olèh dalan
Busuk katekuk, pinter kablinger	Wong bodho lan wong pinter padha-padha nemu cilaka

C

Paribasa	Teges
Canthing jali	Wong kang wis ora bisa diisi manèh pikirané kanggo ngèlmu
Cathok gawèl	Ora diajak rembugan, nanging mèlu-mèlu ngrembug
Car-cor kaya kurang janganan	Ngomong ceplas-ceplos ora dipikir dhisik
Cecak nguntal cagak	Duwé kekarepan kang mokal bisa klakon
Cecak nguntal empyak	Gegayuhan kang ora timbang karo kakuwatané
Aja cedhak kebo gupak	Pawongan kudu bisa wicaksana anggoné kakancan
Cilik lombok ijo	Wong cilik lakone kaya wong gedhé
Cincing-cincing meksa klebus	Karepé ngirid nanging malah entèk akèh
Criwis cawis	Tansah mbantah préntah nanging sumadhiya nindhakaké

D

Paribasa	Teges
Dahwèn ati opèn	Nacad nanging arep dimelik dhéwé
Datan sisip salugut kolang-kaling pinara sasra	Ora ana bédané babar pisan
Dhemit ora ndulit, sétan ora doyan	Tansah ginanjar slamet, ora ana kang ngribedi
Désa mawa cara nagara mawa tata	Saben panggonan duwé cara dhéwé-dhéwé
Diwehi ati ngrogoh rempela	Nyuwun wis diparingi sithik, nyuwun kang akèh
Dom sumuruping banyu	Laku samar utawa meneng-menengan
Dudu sanak dudu kadang, yèn mati mèlu kelangan	Sanajan wong liya yèn ana ora kapénaké mèlu ngrasakaké
Didhadunga medhot, dipalangana mlumpat	Padha kethikan, kang siji api-api ora ngerti
Durung pecus keselak besus	Durung sembada wis kapéngin kang ora-ora

E

Paribasa	Teges
Éman éman ora kaduman	Karepé ngéman nanging malah ora kaduman dhéwé
Emban cindhé emban siladan	Siji lan sijiné ora padha pangrengkuhé (ora adil)
Embat-embat celarat	Nyambut gawé klawan ngati-ati banget
Emprit abuntut bedhug	Prakara kang sepélé dadi gedhé
Endhas gundhul dikepeti	Wis kapénak ditambahi luwih kapénak manèh
Enggon welut didoli udhet	Panggoné wong pinter dipamèri kapinteran kang ora sapiraa
Entèk jaraké	Wis entèk kasugihané
Ésuk dhelé soré témpé	Méncla-ménclé

G

Paribasa	Teges
Gagak nganggo laring merak	Wong cilik tumindak kaya wong gedhé
Gajah alingan suket teki	Lair lan batin ora padha, mesthi bakal katara
Gajah elar	Sarwa gedhé lan dhuwur kakarepané
Garang garing	Wong sumugih nanging sabeneré kakurangan
Gupak puluté ora mangan nangkané	Mèlu rekasa nanging ora mèlu kepénak
Gegedhèn empyak kurang cagak	Kagedhèn kakarepan nanging ora kuwawa nandangi
Golèk uceng kélangan dheleg	Kapingin olèh kang luwih aji malah kélangan apa kang wis diduwèni

H

Paribasa	Teges
Harda walépa	Tumindak kang ora patut, ditakoni malah ganti takon
Hasta kukila warsa	Pralambang saka wong urip nalika wis tuwa umuré
Hèr gung raja manah anung	Wong sugih, pangkaté dhuwur, lembah manah, lan ngurmati sapadha-padha
Hèru cakra	Sang raja kang dipercaya ngeculaké rakyaté saka kasangsaran
Holopis kuntul baris	Nindakake pagawéyan bebarengan
Hyang kalingga surya	Panuntun gedhé kang bisa ngayomi lan misuwur ing bebrayan
Hyang Sukma Adiluwih	Kabèh kang ana ing donya iki wis dadi karsané Gusti

I

Paribasa	Teges
Idu didilat manèh	Narik manèh ukara-ukara kang wis diujaraké
Idu geni	Apa kang diujaraké mesthi kedadèn
Ilang jaraké kari jailé	Sipat wicaksanané ilang, kari sipat alané
Ilang leginé kari ampasé	Wong kang wis ora bisa mènèhi paédah, dilalèkaké jasané
Ilang-ilangan endhog siji	Wong tuwa kang wis ora gelem ndhaku anak amarga duraka
Ilu-ilu kapiluyu	Wong kang senengé mung mèlu-mèlu
Ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tut wuri andayani	Pamimpin nalika ana ing ngarep kudu bisa dadi patuladan, nalika ana ing tengah bisa nggatokaké rakyaté, lan nalika ing buri bisa mènèhi panyengkuyung
Ing sandhi praléna	Wong kang tumindak wewadi lan grusa-grusu saéngga gawé cilaka wong liya
Iwak lumebu wuwu	Wong kang gampang kapusan amarga bodho

J

Paribasa	Teges
Jail mringkil	Wong kang tumindak ala ora patut didadèkaké kanca
Jajah désa milang kori	Wong kang seneng lalungan lan nyawangi akèh papan panggonan
Jalma angkara mati murka	Kangèlan amarga nesuné dhéwé
Jalma limpad saprapat tamat	Wong kang duwé daya linuwih bisa weruh sadurungé winarah
Jamur ing mangsa katiga	Kaanan kang arang kadadèn
Jaran karubuhan empyak	Kapok banget
Jarit lawas ing sampiran	Duwé kalantipan nanging ora digunakaké
Jer basuki mawa béya	Samubarang gegayuhan mbutuhaké wragat
Jati katlusuban luyung	Wong-wong apik kang kalebon wong-wong ala kang banjur ngrusak
Jiniwit katut	Yèn sadulur sedhih mèlu ngrasa sedhih
Jujul wuwul	Prakara kang tambah angèl
Jurang growah ora mili	Wong kang mesthi mblénjani janji

K

Paribasa	Teges
Kacang mangsa ninggal lanjaran	Sipaté anak ora bakal béda adoh karo sipaté wong tuwané
Kadang konang	Ngakoni sadulur mung karo kang sugih-sugih
Kalah cacak menang cacak	Samubarang pagawéan luwih becik dicoba dhisik bisa lan orané
Kandhang langit kemul méga	Wong kang ora duwé omah
Katon kaya cempaka sawakul	Tansah disenengi wong akèh
Kaya banyu karo lenga	Wong kang ora bisa rukun
Kakèhan gludhug kurang udan	Akèh omongé ora ana nyatané
Kabanjiran sagara madu	Nemu kabegjan kang gedhé banget
Kebat kliwat gancang pincang	Tumindak sarwa kasusu asilé mesthi ora kabeneran
Kebo bulé mati sétra	Wong pinter nanging ora ana kang merlokaké
Kebo ilang tombok kandhang	Wis kilangan, ngetokaké wragat manèh kanggo nggolèki, malah ora katemu pisan
Kebo kabotan sungu	Rekasa marga kakèhan anak
Kebo lumumpat ing palang	Ngadili prakara ora nganggo waton
Kebo mulih menyang kandhangé	Wong lunga adoh bali menyang omah manèh
Kebo nusu gudèl	Wong tuwa jaluk wuruk wong enom
Kegedhèn empyak kurang cagak	Kagedhèn kakarepan nanging kurang sembada
Kajugrugan gunung menyan	Oleh kabegjan kang gedhé banget
Kakudhung welulang macan	Ngapusi nganggo jeneng wong kang diwedèni
Kalacak kapathak	Ora bisa mungkir, jalaran wis kabuktèn
Kena iwaké aja nganti butheg banyuné	Kang dikarepaké kalakon nanging aja nganti gawé rusak
Kencana katon wingka	Sanajan apik nanging ora disenengi
Kendel ngringkel	Ngaku kendel tur pinter jebu1 jirih tur bodho
Kenès ora èthès	Wong sugih umuk nanging bodho
Keplok ora tombok	Wong senengé maido, ora gelem mèlu cawé-cawé
Kéré munggah balé	Batur dipek bojo karo bendaran
Kéré nemoni malem	Wong kang bedhigasan
Kérot ora duwé untu	Duwé kakarepan nanging ora duwé wragat
Karubuhan gunung	Wong nemoni kasusahan kang gedhé banget
Kasandhung ing rata, kabentus ing tawang	Olèh cilaka kang ora dinyana-nyana
Katula-tula katali	Wong kang tansah nandhang sengsara
Kethèk saranggon	Kumpulan wong kang tindak ala
Kléyang kabur kanginan	Lunga ora karuwan jujugé
Klenthing wadhah masin	Angèl ninggal pakulinan tumindak ala
Kongsi jambul wanen	Nganti tumekan tuwa banget
Krokot ing galeng	Wong kang mlarat banget
Kriwikan dadi grojogan	Prakara kang mauné cilik dadi gedhé
Kumenthus ora pecus	Seneng umuk nanging ora sembada
Kurung munggah lumbung	Wong cilik didadèkaké wong gedhé
Kuthuk nggéndhong kemiri	Nganggo kang sarwa apik, liwat dalan kang mbebayani
Kutuk marani sunduk	Njarag marani bebaya
Kuncung nganti tumeka gelung	Suwé banget anggoné entèni

L

Paribasa	Teges
Lali karo baruté
Ladhak kacocog eri
Lahang karoban manis	Bagus/ayu rupané tur luhur bebudèné
Lambé satumang kari samerang	Dituturi bola-bali meksa ora digugu
Lanang kemangi	Wong lanang kang jirih
Legan golèk momongan
Lumpuh ngideri jagad	Duwé kakarepan kang mokal katurutan

M

Paribasa	Teges
Maju tatu mundur ajur	Prakara kang sarwa pakéwuh
Matang tuna numbak luput	Tansah luput kabèh panggayuhané
Manuk emprit abuntut bedhug	Wong kang senéng gawé prakara alit digedhé-gedhékaké
Meneng widara uleran	Katon anteng nanging sajatiné ala atiné
Menthung koja kena sembaginé	Rumangsané ngapusi, nanging sajatiné malah kena apus
Merangi tatal	Mbalèni pakaryan kang wus rampung
Melok nanging aja nyolok	Wong urip aja nganti seneng pamèr
Mikul dhuwur, mendhem jero	Bisa njunjung drajaté wong tuwa
Mrojol selaning garu	Linuwih (pinunjul ing kawruh) lan langka kang madhani
Mulat sarira angrasa wani, rumangsa mèlu andarbèni, wajib mèlu angrukebi	Wani mawas dhiri, rumangsa mèlu nduwé lan njaga apa kang ana

N

Paribasa	Teges
Nabok nyilih tangan	Tumindak ala kanthi kongkon wong liya
Nawu lintang	Tumindak kang angèl dilakoni (tangèh lamun).
Nagara mawa tata, désa mawa cara	Sesami manungsa ingkang gesang wonten ing pundi kémawon saged ngurmati dhumateng martabat tiyang sanèsipun
Ngagar metu kawul	Ngojok-ojoki supaya dadi pasulayan
Ngemut legining gula	Bareng karasa kapénak, lali asalé
Nglungguhi klasa gumelar	Wong asor bisa ngalahaké wong luhur (gedhé) nganti gawé kagèt wong akèh
Nguyahi banyu sagara	Nglakokaké barang kang ora ana gunané
Ngrusak pager ayu	Ngrebut bojoné wong
Ngundhuh wohing pakarti	Wong bakal nampa wales apa kang ditindakaké
Nguthik-uthik macan dhédhé	Njarag wong kang wis lilih nepsuné
Nucuk ngiberaké	Wis disuguh, mulihé nyangking suguhan (brekat)
Nututi layangan pedhot	Ngupaya barang sepélé kang wis ilang
Nyangoni kawula minggat	Ndandani barang kang pijer rusak
Nyunggi lumpang kenthèng	Luwih becik rekasa dhisik, ing tembé mburiné bakal kapénak

O

Paribasa	Teges
Obor blarak	Pagawéan kang mung grengseng sadhéla waé
Opor bèbèk mentas awaké dhéwé	Rampung saka rekadayané dhéwé
Ora gonja ora unus	Wong kang ala rupané, atiné uga ala
Ora mambu enthong irus	Dudu sanak dudu kadang
Ora ana banyu mili mendhuwur	Wataké anak adaté niru wong tuwané
Ora ana kukus tanpa geni	Ora ana tundhon tanpa ana larahé
Ora tembung ora tawung	Njupuk barangé liyan tanpa kandha dhisik
Ora uwur ora sembur	Ora gelem cawé-cawé babar pisan
Othak athik gathuk	Nggothak-nggathukaké kaanan kang dumadi saéngga cocog, kamangka durung karuwan ana gayutané
Othak athik didudut angèl	Rembugé sajak kapénak bareng ditandangi jebulé angèl

P

Paribasa	Teges
Pakulinan iku kodrat kang kapindho	Yèn nglakokaké barang tartamtu ora usah dipikir manèh
Palang mangan tuwuhan	Wong kang diprecaya malah ngrusak
Pitik trondhol diumbar ing padaringan	Wong ala dipasrahi tunggu barang aji
Pupur sadurungé benjut	Ngati-ati mumpung durung cilaka

R

Paribasa	Teges
Rawé-rawé rantas malang-malang putung	Apa-apa kang ngalangi ing patujon kudu dibabad entèk
Rebut balung tanpa isi	Regejegan prakara kang sepélé
Rindhik asu digitik	Dikongkon nglakoni gawéan kang cocog karo karepé

S

Paribasa	Teges
Sabaya pati sabaya mukti	Rukun nganti tekaning pati
Sadumuk bathuk sanyari bumi	Ajining dhiri lan panggonan bakal dibéla mati-matian
Sandhing kebo gupak
Sapa gawé nganggo	Samubarang bakal mènèhi pituwas marang kang nglakoni
Sapa sira sapa ingsun	Aja waton ngguroni utawa mréntah wong liya
Sapa kang salah bakal sèlèh	Sapa kang salah bakal konangan
Sadhakep awé-awé	Marèni tumindak ala nanging isih kapingin tumindak manèh
Sembur sembur adus siram siram bayem	Bisa kaleksanan jalaran pandungané wong akèh
Sepi ing pamrih ramé ing gawé	Seneng tumindak becik marang wong liya tanpa ngarep-arep piwales
Sing bisa rumangsa aja rumangsa bisa
Sugih tanpa bandha, digdaya tanpa aji, nglurug tanpa bala, menang tanpa ngasoraké	Manungsa kang sugih ing budi
Sumur golèk timba

T

Paribasa	Teges
Téga larané ora téga patiné	Téga nglarani, nanging ora téga yèn nganti blai (mati)
Tembang rawat-rawat ujaré bakul sinamberawa	Kabar kang durung mesthi bener lan luputé
Timun jinara	Prakara gampang banget
Timun mungsuh durèn	Wong cilik mungsuh panguwasa
Timun wungkuk jaga imbuh	Kanggo jagan yèn ana kurangé
Tinggal glanggang colong playu	Kaplayu saka tanggung jawab
Tumbak cucukan	Wong kang seneng wadulan
Tumbu olèh tutup	Wong kakancan kang cocog banget
Tuna sathak bathi sanak	Tuna bandha nanging bathi olèh sadulur
Tunggak jarak mrajak tunggak jati mati	Turunané wong cilik dadi wong gedhé, turunané wong gedhé dadi wong cilik
Tulung menthung	Ditulungi malah ngrusuhi.

U

Paribasa	Teges
Ubaya saksi	Wong kang janji sumedya mènèhi kakucah marang saksi
Ubut saksi	Wong prekaran tanpa nampik saksi
Udan gemblong omahé wong, udan gaplèk omahé dhéwé	Saapik-apiké omahé wong liya isih luwih becik yèn manggon ing omahé dhéwé
Ulah semu	Nandukaké pratingkah kang sinamon ing pasemon praèn
Ujaring wong pepasaran	Kabar kang ora genah asal usulé karo parané
Ula marani gebug	Nemaha marang kacilakan
Ulangan cumbon
Ulat madhep ati arép
Ula-ula dawa
Undhaking pawarta sudaning kiriman
Undhaking pawarta sudaning titipan
Undha usuk
Ungak-ungak pager arang	Ngisin-ngisinaké pokal gawéné
Unjal angempan
Upaya prabéda
Upaya saksi
Urik klelet candhu tiké
Urun rembug
Urun wudhu
Usung-usung lumbung
Utangé nurut wulu	Wong kang utangé akèh banget
Utang lara nyaur lara utang pati nyaur pati	Wong kang arep mbales sakemengé
Utang nyaur nyilih ambalèkaké	Wong iku kudu netepi kawajibané
Uwot gedebog	Wong kang ngundani kasaguhané awaké dhéwé
Uyah kacemplung sagara	Mènèhi wong kang wis sugih

W

Paribasa	Teges
Wastra bedhah kayu pokah	Wong nandhang tatu, babak kulité, putung balungé (wong ketula-tula uripé)
Watra lungsèt ing sampiran	Wong pintèr ora diguroni, wong liya kang ala dipanuti nganti tuwa
Wedi rai wani silit	Waniné mung saka mburi, wedi yèn adhep-adhepan
Wedhus diumbar ing pakacangan	Wong mlarat dipércaya njaga barang pakarèmané
Welas tanpa alis	Arep tetulung (melasi) wong liya nanging malah dadi bilainé
Weruh ing grubyug, ora weruh ing rembug	Mèlu-mèlu tumindak nanging ora ngerti kang dikarepaké
Wis kebak sundukané	Wong kang akèh banget kaluputané
Witing tresna jalaran saka kulina	Bisa dadi tresna amarga kulina
Wiwit kuncung nganti gelung	Wiwit cilik nganti gedhé
Wong mati ninggal jeneng
Wong wadon cowèk gopèl	Drajating wong wadon kang ora pangaji

Y

Paribasa	Teges
Yitna yuwana léna kena	Wong kang ngati-ati bakal nemu slamet, kang sembrana bakal nemoni cilaka
Yiyidan mungging rampadan	Biyèné wong durjana saiki dadi wong kang alim
Yoga anyangga yogi	Murid nirokaké piwulangé guru
Yuyu rumpung mbarong rongé	Omahé magrong nanging sajatiné mlarat

---

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

---

Uga delengen

• wikt:Kategori:Tembung paribasan (bêbasan, saloka)