აქემენიანთა იმპერია

აქემენიანების იმპერია (დიდი სპარსული იმპერია) — ძველი სახელმწიფო, რომელიც წარმოიშვა ირანის ტერიტორიაზე ძვ. წ. 558 წელს, ხოლო გაანადგურა ალექსანდრე მაკედონელმა ძვ. წ. 330 წელს. სპარსული სახელმწიფოს სათავეში აქემენიანთა დინასტია იყო.

აქემენიანთა იმპერია امپراتوری هخامنشی Emperâturi-ye Hakhâmaneshi
←   ←   ←   ← ძვ. წ. 558 — ძვ. წ. 330   →   →
კიროს II დიდის დროშა
აქემენიდების იმპერია დარიოს I-ის მმართველობის დროს.
დედაქალაქი	ბაბილონი, პერსეპოლისი, ფასარგადი, სუსა, ექბატანა
ენა	სპარსული, არამეული, ელიმური, აქადური, შუმერული, მიდიური
რელიგია	ზოროასტრიზმი, ბაბილონია
ისტორია	სპარსული აჯანყება (ძვ.წ. 550) ლიდიის დაპყრობა (ძვ.წ. 547) ბაბილონის დაპყრობა(ძვ.წ. 539) ეგვიპტის დაპყრობა(ძვ.წ. 525) ბერძენ-სპარსელთა ომები (ძვ.წ. 499 – ძვ.წ. 449) მარცხი მაკედონიასთან (ძვ.წ. 330)
ფართობი	8,000,000 km² (ძვ.წ. 500) (3,088,817 sq mi)
მოსახლეობა	50,000,000 (ძვ.წ. 500)
მმართველობის ფორმა	მონარქია
დინასტია	აქემენიდები
მეფეები	კიროს II დიდი (ძვ.წ. 559 - ძვ.წ. 529) დარიოს III (ძვ.წ. 336 - ძვ.წ. 330)
დღეს	დღეს ამ ტერიტორიაზე  საქართველო  ავღანეთი  აზერბაიჯანი  სომხეთი  ბაჰრეინი  ბულგარეთი  ჩინეთი  კვიპროსი  ეგვიპტე  ერიტრეა  საბერძნეთი  ინდოეთი  ერაყი  ირანი  ისრაელი  იორდანია  ყაზახეთი  ქუვეითი  ყირგიზეთი  ლიბანი  ლიბია  მაკედონია  ომანი  პაკისტანი  პალესტინა  რუმინეთი  რუსეთი  საუდის არაბეთი  სუდანი  სირია  ტაჯიკეთი  თურქეთი  თურქმენეთი  გაერთიანებული საამიროები  უკრაინა  უზბეკეთი

Faravahar background

ირანის ისტორია სპარსეთის მეფე ძვ.წ უძველესი ისტორია პროტო ელამი 3200–2800 ელამის დინასტია 2800–550 მითანი 1500–1200 კასიტი 10 საუკუნე. მარლიკი 10 ს–7 ს. მანას სამეფო 10 ს–7 ს. მიდიელების იმპერია 728–550 აქემენიდების იმპერია 550–330 სელევკიდების სახელმწიფო 312–150 პართიის იმპერია 247–ახ.წ 226 ახ.წ სასანიდების იმპერია 226–651 სპარსეთის ხალიფატი 637–651 ომაიანთა ხალიფატი 661–750 აბასიანთა ხალიფატი 750–1258 ტაჰირიდები 821–873 ალავიდების დინასტია 864–928 საჯიდსების დინასტია 889/890–929 საფარიდები 861–1003 სამანიდები 875–999 ზიარიდების დინასტია 928–1043 ბუიდების დინასტია 934–1062 სალარიდები 942–979 მამუნდისები 995-1017 ღაზნევიდების იმპერია 963–1187 ღურიდების დინასტია 1149–1212 სელჯუკთა იმპერია 1037–1194 ხვარაზმელების დინასტია 1077–1231 ილხანელები 1256–1353 მუზაფარიდების დინასტია 1314–1393 ჩობანდის დინასტია 1337–1357 ჯალაირდების დინასტია 1339–1432 თემურიდების იმპერია 1370–1506 ყარა-ყოიუნლუ 1407–1468 აყ-ყოიუნლუ 1378–1508 სეფიანთა იმპერია 1501–1722* ჰოტაკების დინასტია 1722–1729 აფშარიდების იმპერია 1736–1750 ზენდები 1750–1794 ყაჯარების დინასტია 1781–1925 ფეჰლევიანები 1925–1979 ირანის ისლამური რესპუბლიკა 1979 - დღემდე

ისტორია

ირანის პლატოზე ინდო-არიული ტომები პირველად ძვ. წ. X საუკუნეში გამოჩნდნენ. მანამდე აქ არა არიული ხალხი ელამები ცხოვრობდნენ, რომლებიც დრავიდებს ენათესავებოდნენ. ძვ. წ. VIII საუკუნის ბოლოს დაიწყო სპარსების სახელმწიფოს ჩამოყალიბება. ტრადიციისამებრ პირველი სპარსული დინასტიის ფუძემდებლად ითვლება ხახამანიში. მისი უახლოვესი ჩამომავლების შესახებ მხოლოდ ბუნდოვანი ცნობები შემორჩა. გავრცელებული ვერსიის თანახმად, ჩიშპიშის შემდეგ სპარსებს ორი დინასტია (უფროსი და უმცროსი) ჰყავდათ. უფროსი მართავდა ელამთა დედაქალაქში — არშამაში, სად მართავდნენ უმცროსი დინასტიის წარმომადგენლები, უცნობია. ამ ორი შტოს ურთიერთობის შესახებ არანაირი ცნობები არ არსებობს. ცნობილია მხოლოდ რომ, უმცროსი აქემენიდები ძვ. წ. VI საუკუნის შუა პერიოდიდან აღარ ითვლებოდნენ მეფეებად.

კიროს II, სპარსეთის მძლავრი სახელმწიფოს ფუძემდებელი, მართავდა ანშანაშიც და ფარსშიც, ხოლო არშამას შვილიშვილი დარიოს I გამეფებამდე უბრალო მეომარი იყო და არავითარი სამეფო პრივილეგიებით არ სარგებლობდა. ჰეროდოტეს თანახმად იგი მხოლოდ თავისი სიმამაცის გამო გახდა მეფე, და არა იმიტომ რომ აქემენიდების გვარის იყო. თუმცა ძვ. წ. VI საუკუნემდე უფროსი აქემენიდებიც მხოლოდ მიდიის მეფის მორჩილები იყვნენ.

კიროს II-ს დროს მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვალა. 25 წლიანი ომების შედეგად მან დაიპყრო მეზობელი სახელმწიფოები და სპარსეთი წინა აზიის უძლიერეს იმპერიად აქცია. ძვ. წ. V საუკუნის უკანასკნელი მეოთხედიდან სპარსეთი შიდა არეულობებმა დაასუსტა. ძვ. წ. 424 წელს, არტაქსერქსე I-ს სიკვდილის შემდეგ გამეფდა მისი ვაჟი ქსერქსე II, მაგრამ გამეფებიდან 45 დღეში იგი საკუთარ საძინებელში მოკლეს. მათ ტახტზე მისი ნახევარ ძმა სოგდიანე აიყვანეს. მან მხოლოდ 7 თვე დაჰყო ტახტზე, თუმცა ბევრი სატრაპი მას არ სცნობდა კანონიერ მეფედ. ძვ. წ. 423 წელს მისმა ნახევარძმამ ვახაუკმა მოაწყო გადატრიალება და გამეფდა დარიოს II-ს სახელით. მასაც აუჯანყდა ძმა, მაგრამ მეფემ მოახერხა აჯანყების ჩახშობა და ამბოხებული ძმა სიკვდილით დასაჯა.

დარიოსის მმართველობისთვის დამახასიათებელია ხშირი აჯანყებები და შეთქმულებები. შეთქმულებებში დედოფალი პარუშიატიშიც იღებდა აქტიურ მონაწილეობას. სატრაპებს შორის ომები ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა. მეფის ძალაუფლება დაკნინდა. ძვ. წ. 410–ძვ. წ. 408 წლებში აჯანყდნენ მცირე აზიის და მიდიის ხალხები. ძვ. წ. 405 წელს იმპერიას რამდენიმე ათწლეულით ჩამოშორდა ეგვიპტე. არეულობები არ შეწყვეტილა არტაქსერქსე II-ს ხანგრძლივი მმართველობის დროსაც. მისი გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ავიდა ენერგიული აქემენიდი — არტაქსერქსე III. მან სასტიკი ზომებით ცოტა ხნით აღადგინა იმპერიის ერთიანობა და დაიბრუნა ეგვიპტე. მისი ვაჟის არშის ხანმოკლე მმართველობის შემდეგ ტახტზე აქემენიდების დინასტიის სხვა შტოს წარმომადგენელი დარიოს III ავიდა. იგი სპარსეთის უკანასკნელი მეფე გახდა. ძვ. წ. 334–ძვ. წ. 330 წლებში აქემენიდების იმპერია ალექსანდრე მაკედონელმა დაიპყრო, რითიც მან არსებობა შეწყვიტა.

გენეალოგია

ხახამანიში ძვ. წ. 700 - ძვ. წ. 675

ჩიშპიში ძვ. წ. 675 - ძვ. წ. 640

კიროს I ძვ. წ. 640 - ძვ. წ. 600

არიარამნა ძვ. წ. 640 - ძვ. წ. 615

კამბისე I ძვ. წ. 600 - ძვ. წ. 559

არშამა ძვ. წ. 615 - ?

კიროს II ძვ. წ. 559 - ძვ. წ. 530

ვიშტასპა

კამბისე II ძვ. წ. 530 - ძვ. წ. 522

ბარდია ძვ. წ. 522

დარიოს I ძვ. წ. 522 - ძვ. წ. 486

ქსერქსე I ძვ. წ. 486 - ძვ. წ. 465

არტაქსერქსე I ძვ. წ. 465 - ძვ. წ. 424

ქსერქსე II ძვ. წ. 424

სოგდიანე ძვ. წ. 424 - ძვ. წ. 423

დარიოს II ძვ. წ. 423 - ძვ. წ. 404

არტაქსერქსე II ძვ. წ. 404 - ძვ. წ. 359

ოტანი

არტაქსერქსე III ძვ. წ. 359 - ძვ. წ. 338

არშამა

არსესი ძვ. წ. 338 - ძვ. წ. 336

დარიოს III ძვ. წ. 336 - ძვ. წ. 330

ფოტო გალერეა

• აქემენიანების ნახელავები
• 
  ლომის დეკორატიული გამოსახულება დარიოს I-ის'სასახლეში
• 
  პერსეპოლისის ნანგრევების პანორამა
• 
  სატახტო ქალაქის ნანგრევები
• 
  აქემენიანების მონეტა
• 
  ოქროს საბრძოლო ეტლი
• 
  ოქროს მონეტები
• 
  ოქროს ფირფიტები
• 
  ოქროს სტატუეტი
• 
  ოქროს და ვერცხლის თავები
• 
  აქემენიანების თიხის ნაწარმი
• 
  ოქროს თევზი
• 
  პერსეპოლისში აღმოჩენილი თეფში.
• 
  მისრეების ფრიზი
• 
  დედაქალაქში აღმართული ხარი.
• 
• 
  პერსეპოლისის კედელი
• 
  ლომი
• 
  მასტიფი
• 
  ჩანაწერები
• 
  პერსეპოლისის რელიეფი
• 
  აპადანას დარბაზი, სპარსი და მიდიელი ჯარისკაცები .პერსეპოლისი
• 
  ზოროასტრული გამოსახულება

ლიტერატურა

• Рыжов, K. (2001). Энциклопедия - Все монархи мира - Древний Восток. Вече, Москва. ISBN 5-7838-0829-6