ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა, ამიერკავკასიის სფსრ, ასფსრ (1922 წლის 13 დეკემბრამდე იწოდებოდა — ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ფედერალური კავშირი; 13 დეკემბერი, 1922 — 5 დეკემბერი, 1936) — ფედერალური მოწყობის საბჭოთა რესპუბლიკა.

ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა რუს. Закавказская Социалистическая Федеративная Советская Республика აზერ. Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikası სომხ. Անդրկովկասի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն კავშირი
←   ←   ← 10 დეკემბერი, 1922 — 5 დეკემბერი, 1936   →   →   →
დროშა გერბი
დევიზი ქართ. პროლეტარებო ყველა ქვეყნისა, შეერთდით! რუს. Пролетарии всех стран, соединяйтесь! სომხ. Պրոլետարներ բոլոր երկրների, միացե'ք! აზერ. Бүтүн өлкәләрин пролетарлары, бирләшин!
სსრკ ცაკის 1928 წლის გამოცემა
დედაქალაქი	ტფილისი
უდიდესი ქალაქები	ტფილისი, ერივანი, ბაქო
ენა	რუსული ასევე ქართული, სომხური, აზერბაიჯანული
ფულის ერთეული	რუბლი
ფართობი	186 100 კმ²
მოსახლეობა	5 861.6 ათ. (1926)
მმართველობის ფორმა	სოციალისტური რესპუბლიკა

შეიქმნა 1922 წლის 10 დეკემბერს ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობის გამართვისთანავე, რომლის ფარგლებშიც მიღებულ იქნა ასფსრ-ის კონსტიტუცია. იგი აერთიანებდა სამ საბჭოთა რესპუბლიკას: საქართველოს, სომხეთისა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკებს.

1936 წლის 5 დეკემბერს სსრკ საბჭოების საგანგებო VIII ყრილობამ მიიღო ქვეყნის ახალი კონსტიტუცია^[1], რის შედეგადაც გაუქმდა ამიერკავკასიის სფსრ, ხოლო მასში შემავალი სამი რესპუბლიკა დამოუკიდებლად შევიდა სსრკ-ის შემადგენლობაში.

ასფსრ-ის წევრთა რაოდენობა

ამიერკავკასიის სფსრ-ს სამი (და არა ოთხი) წევრის არსებობას ადასტურებს და ხაზს უსვამს 1922 წლის 13 დეკემბრის ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობაზე სსრ კავშირში შესასვლელად შექმნილი სპეციალური რეზოლუცია:

	„საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი უნდა წარმოიქმნას შემდეგი საბჭოთა რესპუბლიკებით: რსფსრ-ით, უკრაინით, ბელორუსიითა და ასფსრ-ით, რომელშიც შედის საქართველო, აზერბაიჯანი და სომხეთი.“
	(რუს. Союз Социалистических Республик должны образовать следующие республики: РСФСР, Украина, Белоруссия и Закавказская Федерация, в которую входят Грузия, Азербайджан и Армения.)

სსრ კავშირის დაარსების დეკლარაცია და შეთანხმება, pdf

1922 წლის 30 დეკემბრის სსრ კავშირის დაარსების დეკლარაციაში, ამიერკავკასიის სფსრ, როგორც სსრ კავშირის თანადამაარსებელი მის დანარჩენ წევრებთან (რსფსრ-ს, უკრაინის სსრ-სა და ბელორუსიის სსრ-თან) ერთად, ასევე სამი წევრის სახითაა წარმოდგენილი:

„რუსეთის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა (რსფსრ), უკრაინის სოციალისტური საბჭოთა რესპუბლიკა (უკრაინის სსრ), ბოლორუსიის სოციალისტური საბჭოთა რესპუბლიკა (ბელორუსიის სსრ) და ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა (ასფსრ — საქართველო, აზერბაიჯანი და სომხეთი) ერთ საკავშირო სახელმწიფოდ — „საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირში“ გაერთიანების მიზნით ერთობლივად აფორმებენ ნამდვილ შეთანხმებას.“

(რუს. Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (РСФСР), Украинская Социалистическая Советская Республика (УССР), Белорусская Социалистическая Советская Республика (БССР) и Закавказская Социалистическая Федеративная Советская Республика (ЗСФСР — Грузия, Азербайджан и Армения) заключают настоящий союзный договор об объединении в одно союзное государство — Союз Советских Сосиалистических Республик.)

რაც შეეხება აფხაზეთის სსრ-ს, იგი ნ. ლაკობას მოთხოვნით ასფსრ-ში მოხვდა არა როგორც მეოთხე წევრი, არამედ გაერთიანდა მასში საქართველოს სსრ-თან სპეციალური ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ.

ისტორია

ამიერკავკასიის სფსრ-ს შექმნა აუცილებლად მიაჩნდა ლენინს. 1921 წლის აპრილში ამიერკავკასიის რესპუბლიკებს შორის გაფორმდა ხელშეკრულება რკინიგზების გაერთიანების შესახებ, ივნისის დასაწყისში შეიქმნა საგარეო ვაჭრობის ერთიანი ცენტრი. 1921 წლის ნოემბერში რუსეთის კომუნისტური პარტიის კავკასიის ბიურომ მიიღო გადაწყვეტილება ამიერკავკასიის ერთიანი ფედერაციის შექმნის შესახებ და 29 ნოემბერს დაამტკიცა ლენინის პროექტი ასფსრ-ის შექმნის შესახებ. ასფსრ-ს შექმნას ეწინააღმდეგებოდნენ ქართველი ბოლშევიკები ბუდუ მდივანი, მალაქია ტოროშელიძე, სერგო ქავთარაძე, მ. ოკუჯავა, კ. ცინცაძე, რომლებიც ამ წინააღმდეგობის გამო შემდგომში ნაციონალ-უკლონისტებად მიიჩნიეს და რეპრესიების მსხვერპლნი გახდნენ. 1922 წლის 12 მარტს ამიერკავკასიის რესპუბლიკათა შორის დაიდო ხელშეკრულება ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების ფედერაციული კავშირის შექმნის შესახებ. ხელისუფლების ორგანოებად გამოცხადდა წარმომადგენელთა კონფერენცია და საკავშირო საბჭო.

1922 წლის 10 დეკემბერს გაიხსნა ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა, რომელზეც გაფორმდა ასფსრ-ის შექმნა, მიღებულ იქნა პირველი კონსტიტუცია. ასფსრ ერთი რეპსუბლიკის სახით შევიდა სსრკ-ში.

1936 წლის 7 თებერვალს შედგა ამიერკავკასიის საბჭოების ბოლო — VII ყრილობის ბოლო სხდომა.

აფხაზეთი

1921 წლის 16 დეკემბრიდან აფხაზეთის სსრ ამიერკავკასიის სფსრ-ში შესვლის მიზნით გახდა საქართველოს სსრ-ის ნაწილი ფედერალურ საწყისებზე და იწოდებოდა „სახელშეკრულებო აფხაზეთის სოციალისტურ საბჭოთა რესპუბლიკა“-დ. 1922 წლის 10 დეკემბიდან აფხაზეთის სსრ ამიერკავკასიის სფსრ-ში შევიდა, როგორც საქართველოს სსრ-ის სუბიექტი^[2]. 1931 წლის 19 თებერვლიდან აფხაზეთის სსრ-ის სტატუსი შეიცვალა ავტონომიური რესპუბლიკით^[3][4].

აფხაზეთის სსრ-ს დამოუკიდებლობის პერიოდში (31 მარტი — 16 დეკემბერი, 1921) მოუწია მის წინაშე წამოჭრილი არაერთი გამოწვევის საკუთარი ძალებით მოგვარება. იმავე პერიოდში ამიერკავკასიის სამმა ქვეყანამ საკუთარი ეკონომიკური პოტენციალის უკეთ გამოყენებისათვის მიზანშეწონილად მიიჩნა, რომ შეექმნათ ახალი საბჭოთა ფედერალური სახელმწიფო — ამიერკავკასიის სფსრ. წინასწარი მონაცემებით იგეგემებოდა ამიერკავკასიის რკინიგზის გაერთიანება და ქვეყნებს შორის გადასახადების გარეშე ურთიერთობა, რაც გაამარტივებდა რესურსების მიმოქცევას და ბაზრის გაზრდას. აღნიშნული ეკონომიკურად მომგებიანი პროცესების გვერდით არც აფხაზეთი აპირებდა დარჩენას. ამიტომ აფხაზეთის პოლიტიკურ წრეებში დაიწყეს მომავალზე აქტიური ზრუნვა. იყვნენ ჯგუფები რომლებსაც მიაჩნდათ რომ აფხაზეთი უნდა დარჩენილიყო როგორც დამოუკიდებელი საბჭოთა ქვეყანა, ზოგს არ ჰქონდა მკვეთრად გამოხატული აზრი, ხოლო იყვნენ ისეთებიც ვინც თვლიდა, რომ აფხაზეთის ფიზიკური გადარჩენისათვის საჭირო იყო რომელიმე შედარებით ძლიერ სახელმწიფოსთან ფედერალიზაცია. სწორედ ამ უკანასკნელთა ჯგუფის მთავარი ინიციატორი და სულისჩამდგმელი იყო აფხაზეთის უმთავრესი პოლიტიკური ფიგურა — ნესტორ ლაკობა. სწორედ მისი ინიციატივით ჩაეყარა საფუძველი, არათუ უბრალოდ ფედერალიზაციის, არამედ საბჭოთა საქართველოსთან ფედერალიზაციის იდეას.

1921 წლის 23 ივლისს მოწვეულ იყო აფხაზეთის მშრომელთა მასების კრება, რომელზეც განხილულ იყო აფხაზეთის სსრ-ის პოლიტიკური მოწყობისა (ლარიონოვი) და ფედერალიზაციის (ნ. ლაკობა) საკითხები. ნესტორ ლაკობამ ისტორიულ-გეოგრაფიული რეალიებიდან გამომდინარე სსრ საქართველოსთან ფედერალიზაციის აუცილებლობა მიიჩნია, თუმცა მარღანია და ნასარეთიანი პროცესების დაჩქარების წინააღმდეგ გამოვიდნენ^{[კ 1]}. მომხსენებელთა გამოსვლების დასასრულ კრების მონაწილეებმა ერთხმად მიიღეს შემდეგი რეზოლუცია: „1) საქართველოს რევკომის მიერ აფხაზეთის დამოუკიდებლობის აღიარებით ბოლო მოეღო ჟორდანიას მთავრობის მიერ აფხაზი ხალხის შევიწროვებას, რითაც მცირე ერებს მიეცათ თვითგამორკვევისა და დამოუკიდებლობის უფლება. 2) კრებამ გადაწყვიტა რომ ამიერიდან აფხაზეთის სსრ-სა სსრ საქართველოს შორის უნდა დამყარდეს მეტად მჭიდრო ურთიერთობა, რადგანაც დამოუკიდებლობის აღიარების დეკლარაცია წარმოადგენდა აფხაზეთის დამოუკიდებლობის მყარ გარანტიას. 3) კრების მონაწილეებმა ერთხმად აღიარეს, რომ აფხაზეთის სრული დამოუკიდებლობა მიუხედავად საქართველოს რევკომის აღიარებისა პრაქტიკულად შეუძლებელია, რადგანაც დამოუკიდებლად არცერთ პატარა საბჭოთა რესპუბლიკას არ ძალუძს დამოუკიდებლად არსებობა. დასასრულს, მხარეებმა იმედი გამოთქვეს, რომ აფხაზეთის მშრომელთა მასების მომდევნო სხდომა გამოხატავდა, საბჭოთა საქართველოსთან ფედერალიზაციასა და ეკონომიკური ერთიანობაზე დაფუძნებულ დეკლარაციის მიმართ სოლიდარობას“.

16 დეკემბერს აფხაზეთის რევკომმა მხარი დაუჭირა ამიერკავკასიის ფედერაციის შექმნის სურვილს და რეგიონში ეკონომიკური ვითარების გაუმჯობესებისათვის, გამოხატა მზაობა გაწევრიანებულიყო ამიერკავკასიის სფსრ-ში^[5], რის გამოც სსრ საქართველოსა და აფხაზეთის სსრ-ს შორის გაფორმდა სამოკავშირეო ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც აფხაზეთი, ფაქტობრივად, შევიდა საქართველოს შემადგენლობაში. აფხაზეთის სსრ-ს მიეცა სსრ საქართველოს წარმომადგენლობით ორგანოში დეპუტატთა 1/3-ის არჩევის უფლება, აფხაზეთის სსრ-მ შეინარჩუნა საკუთარი კომისარიატები, გარდა საგარეო საქმეთა კომისარიატისა^{[კ 2]}.

1922 წლის 7-12 იანვარს ჩატარდა საქართველოს კპ (ბ) აფხაზეთის ორგანიზაციის I კონფერენცია. აფხაზეთის კომპარტიის პირველ სხდომაზე ნ. ლაკობამ თავისი სიტყვით გამოსვლისას დაადასტურა და ახსნა აფხაზეთის საქართველოსთან ფედერალიზაციის მიზეზები^{[კ 3]}.

მოსახლეობა 1926 წლისთვის

• ასფსრ — 5 861 600 კ.

საქართველოს სსრ — 2 666 500 კ. საქართველოს სსრ სულ 2 666 500 კ. ქართველები 1 788 200 კ. სომხები 307 000 კ. აზერბაიჯანელები 137 900 კ. ოსები 133 300 კ. რუსები 96 100 კ. აფხაზები 56 800 კ. ბერძნები 54 100 კ. უკრაინელები 14 400 კ. ებრაელები 9 300 კ. ქურთები 8 000 კ. ლეკები 3 400 კ. ეზიდები 2 800 კ. ასურელები 900 კ.

აზერბაიჯანის სსრ — 2 314 600 კ. აზერბაიჯანის სსრ სულ 2 314 600 კ. აზერბაიჯანელები 1 438 000 კ. სომხები 283 000 კ. რუსები 220 500 კ. თალიშები 77 000 კ. ქურთები 41 000 კ. ლეკები 37 300 კ. თათები 28 400 კ. ებრაელები 20 600 კ. უკრაინელები 18 200 კ. თათრები 9 900 კ. სპარსელები 9 400 კ. უდიები 2 400 კ.

სომხეთის სსრ — 880 500 კ. სომხეთის სსრ სულ 880 500 კაცი სომხები 743 600 კ. აზერბაიჯანელები 76 900 კ. რუსები 19 500 კ. ეზიდები 12 630 კ. ქურთები 11 700 კ. ბერძნები 3 000 კ. უკრაინელები 2 800 კ. ასურელები 2 200 კ.

ასფსრ სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების თავმჯდომარეები

ასფსრ-ის კავშირის საბჭო, თავმჯდომარეები საქართველოს სსრ-დან		ასფსრ-ის კავშირის საბჭო, თავმჯდომარეები სომხეთის სსრ-დან		ასფსრ-ის კავშირის საბჭო, თავმჯდომარეები აზერბაიჯანის სსრ-დან
პორტრეტი	სახელი	პორტრეტი	სახელი	პორტრეტი	სახელი
	პოლიკარპე (ბუდუ) გურგენის ძე მდივანი 12 მარტი, 1922–4 დეკემბერი, 1922 საკავშირო კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) წევრი (1903) ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის კავშირის საბჭოს თავმჯდომარე		ალექსანდრე თეოდორეს ძე მიასნიკოვი (მიასნიკიანი) 12 მარტი, 1922–15 იანვარი, 1923 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1906) ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის კავშირის საბჭოს თავმჯდომარე		ნარიმან კერბალაი ნაჯაფ ოღლუ ნარიმანოვი 12 მარტი, 1922–15 იანვარი, 1923 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1905) ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის კავშირის საბჭოს თავმჯდომარე
	შალვა ზურაბის ძე ელიავა 4 დეკემბერი, 1922–15 იანვარი, 1923 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1904) ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკის კავშირის საბჭოს თავმჯდომარე
ასფსრ-ის კავშირის საბჭოს მდივანი: 22 აპრილი, 1922–15 იანვარი, 1923 ბორის დანიელის ძე მიხაილოვი (1913, 1895-1953)
ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი, თავმჯდომარეები		ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი, თავმჯდომარეები		ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი, თავმჯდომარეები
	მიხეილ (მიხა) გრიგოლის ძე ცხაკაია 16 იანვარი, 1923-27 თებერვალი, 1931 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1898) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი თავმჯდომარე		სარქის სააკის ძე ამბარცუმიანი 16 იანვარი, 1923-11 აპრილი, 1925 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1903) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე		სამედ აღა ჰასან აღა ოღლი აღამალიოღლი 16 იანვარი, 1923–26 იანვარი, 1930 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის (გაერთიანებული) წევრი, რუსეთის კომუნისტური პარტია (ბოლშევიკების) წევრი (1920) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე
			სერგეი (სარქის) მელიქის ძე ხანოიანი 15 აპრილი, 1925-5 აპრილი, 1927 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1902) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე		ვაკანსია 26 იანვარი, 1930–18 იანვარი, 1931
			სარქის ოჰანესის ძე ტერ-კასპარიანი 9 აპრილი, 1927–20 თებერვალი, 1931 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1905) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე		ქაზანფარ მაჰმუდ ოღლი მუსაბეკოვი 18 იანვარი, 1931–28 იანვარი, 1932 რუსეთის კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკები) წევრი (1918) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე
	ფილიპე იესეს ძე მახარაძე 27 თებერვალი, 1931–5 მარტი, 1935 სოციალ-დემოკრატიულ მოძრაობაში (1891 წლიდან) რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1903) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი თავმჯდომარე		არმენ არტიომის ძე ანანიანი 27 თებერვალი, 1931–15 იანვარი, 1935 რუსეთის კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკები) წევრი (თებერვალი, 1919) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი თავმჯდომარე		სულთან მეჯიდ ეფენდიევი 28 იანვარი, 1932–1936 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1904) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის თავმჯდომარე
	აბელ სოფრონის ძე ენუქიძე 5 მარტი, 1935–27 მაისი, 1935 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1898) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი თავმჯდომარე		სერგეი ნიკოლაის ძე მარტიკიანი 18 იანვარი, 1935–1936 რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1904) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი თავმჯდომარე
	ფილიპე იესეს ძე მახარაძე 27 მაისი, 1935–1936 სოციალ-დემოკრატიულ მოძრაობაში (1891 წლიდან) რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის წევრი (1903) ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი თავმჯდომარე
ასფსრ-ის ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტის მდივნები: 16 იანვარი, 1923– ბიოუკ აღა მირ კასუმ ოღლი ტალიბლი (1918, 1897-1937) იბრაჰიმ ტაგი ოღლი ტაგიევი (1919, 1894-1937) 1925–1930 ალექსანდრე იგორის ძე შავერდოვი (შავერდიანი) (1912, 1878-1937) 1930–18 იანვარი, 1931 ანდრია გიგოს ძე დოლიძე (1905, 1878-1937) 27 თებერვალი, 1931–28 თებერვალი, 1933 ჰამიდ ჰასან ოღლი სულთანოვი (1907, 1889-1938) 28 თებერვალი, 1933–8 ივნისი, 1936 სილიბისტრო იესეს ძე თოდრია (1901, 1880-1936)

ასფსრ-ის მთავრობა

ასფსრ-ის სახალხო კომისართა საბჭოს თავჯდომარეები:

• შალვა ზურაბის ძე ელიავა — 29 იანვარი, 1931^[6]
• ივანე (მამია) დიმიტრის ძე ორახელაშვილი 29 იანვარი, 1931 —

• ასფსრ-ის მიწათმოქმედების სახ. კომისარი — ჰაიდარ სადიხის ძე ვეზიროვი — 29 იანვარი, 1931 (განთავისუფლდა სიმონ პილატეს ძე ჯუღელი)^[7]
• ასფსრ-ის მომარაგების სახ. კომისარი — ნიკოლოზ სიმონის ძე სვანიძე — 29 იანვარი, 1931 (განთავისუფლდა აშოტ მიხეილის ძე სააკიანი)
• საგარეო და საშინაო ვაჭრობის სახ. კომისარიატს დაერქვა ასფსრ-ის მომარაგების სახ. კომისარიატი — 29 იანვარი, 1931
• ასფსრ-ის სახალხო მეურნეობის საბჭოს თავჯდომარის მოადგილე — ვლადიმერ ივანეს ძე პარუშინი — განთავისუფლდა — 29 იანვარი, 1931

• ასფსრის მუშგლეხის სახალხო კომისრად აირჩიეს — ალექსანდრე ივანეს ძე დოგადოვი — 2 თებერვალი, 1931^[8]

რუკები

• 
  ასფსრ 1926 წ.
• 
  ასფსრ 1928 წ.

იხილეთ აგრეთვე

• ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა
• ჩრდილოეთ კავკასიის მთიელთა რესპუბლიკა
• ლიტბელი
• ბავარიის საბჭოთა რესპუბლიკა

ლიტერატურა

• მერკვილაძე გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 388-389.
• ხაჭაპურიძე გ., „საქართველოს XIX და XX საუკუნეთა ისტორია“, თბილისი: სახელგამი, 1940. — გვ. 204-207.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა

• ამიერკავკასიის ფედერაციის მცენარეული საფარის რუკა საქართველოს ეროვნული არქივი
• ასფსრ ეკონომიკური რუკა 1925 წ. საქართველოს ეროვნული არქივი

კომენტარები

1. „По вопросу о взаимоотношениях С.С.Р. Абхазии с соседними советскими республиками т. Лакоба указал на необходимость федерирования Советской Абхазии и Советской Грузии в силу ее этнографических, исторических и бытовых условии, при чем еще указал на тот факт, что Абхазия не может федерироваться с Советской Россией ввиду того, что она на четыре года отстала от России. Кроме того, если Советская Грузия или Абхазия и являются независимыми в хозяйственном и экономическим отношениях, то в политическом отношении все они подчиняются Центру, через РКП в лице ЦК РКП, а потому совершенно безразлично, с кем бы не федерировалась Абхазия, факт тот, чтобы сохранить идею Советской власти.“

   (Газета «Голос трудовой Абхазии», 7 августа 1921 г., № 55.)

2. „1921 г. декабря 16. — Союзный договор между Социалистической Советской Республикой Грузии и Социалистической Советской Республикой Абхазии Правительство Социалистической Советской Республики Грузии, с одной стороны, и Правительство Социалистической Советской Республики Абхазии, с другой, исходя из глубокой общности национальных уз, связывающих трудящиеся массы Грузии и Абхазии, и принимая во внимание, что только полное объединение всех сил обеих братских республик может обеспечить как интересы их, так и интересы великой пролетарской революции, решили заключить настоящий договор, для чего назначили своими уполномоченными: Правительство Социалистической Советской Республики Грузии Сергея Ивановича Кавтарадзе и Правительство Социалистической Советской Республики Абхазии Николая Николаевича Акир-тава и Самсона Алексеевича Картозия. Означенные уполномоченные по взаимном предъявлении своих полномочий, признанных составленными в надлежащей форме, согласились о нижеследующем: 1. Социалистическая Советская Республика Грузин и Социалистическая Советская Республика Абхазии вступают между собою в военный, политический и финансово-экономический союз. 2. Для осуществления указанной в предыдущем пункте цели оба правительства объявляют объединенными следующие Комиссариаты: а) военный, б) финансовый, в) народного хозяйства, г) почт и телеграфов, д) Чрезвычайную Комиссию, е) Рабоче-крестьянскую инспекцию, ж) Народный комиссариат юстиции и з) Морского транспорта. Примечание: 1. Иностранные дела остаются целиком в ведении Социалистической Советской Республики Грузии. 2. Железные дороги переходят непосредственно в ведение Управления Закавказских железных дорог. Внешняя торговля в ведение объединенного Внешторга республик Грузии, Азербайджана и Армении. 3. Порядок и форма управления объединенных комиссариатов устанавливаются особым соглашением обоих правительств. 4. Во все краевые объединения, в частности Федерации Закавказских республик, Абхазия входит через Грузию, которая представляет ей одну третью часть своих мест. 5. Настоящий договор вступает в силу с момента его подписания. Полномочный представитель Социалистической Советской Республики Грузии Кавтарадзе. Полномочные представители Социалистической Советской Республики Абхазии Н. Акиртава, С. Картозия.“

   (Газета «Голос Трудовой Абхазии», 1921 г., № 134.)

3. „Затем о федерации, о взаимоотношениях двух Социалистических Советских Республик — Абхазии и Грузии. Товарищи, когда мы, ответственные работники Абхазии, сказали нашим старшим товарищам по партии, что для того, чтобы среди мелких народностей, как например, абхазской, — сохранить идею Советской власти (а это очень важно), — нужно на одну минутку обьявить Абхазию независимой Республикой, — нам ответили: „обявляйте себя независимой республикой, лишь бы это помогло сохранению Советской идеи, укреплению Советского строя в этой крошечной Абхазии“. А Советская Абхазия, просуществовав, как независимая Республика, говорит: „Исторические и экономические условия требуют того, чтобы Абхазия и Грузия составляли одно целое, чтобы трудовые массы этих двух народов были крепко спаяны между собою“. Вопрос тесной связи, братской связи абхазского народа с грузинским — стал перед нами практический и он осуществляется путем добровольного договора между двумья Республиками. Наши экономические органы, финансы, военное дело и все, что необходимо обьеденить с советскими органами Грузии, —объединяются и это должно делаться как в интересах абхазского народа, так и грузинского. Хорошо было бы, если бы это было проделано несколько месяцев тому назад, но тогда перед нами стояла задача, состоящая в том чтобы вытравить здесь национализм. Нужно было ликвидировать доставшееся нам от меньшевиков наследство — национальную ненависть абхазского народа к грузинскому и наоборот. В трудящихся массах Абхазии теперь не осталось и следа искусственно созданного меньшевиками национального недоверия к грузинскому народу.“

   (Газета «Голос Трудовой Абхазии», 1922 г., № 29 (165).)