From Wikipedia, the free encyclopedia
უილიამ ედვარდ ბურგჰარდტ დიუბოა (დ. 23 თებერვალი,1868 – გ. 27 აგვისტო, 1963) – ამერიკელი სოციოლოგი, ისტორიკოსი, სამოქალაქო უფლებების აქტივისტი, მწერალი, მეცნიერი, NAACP-ის დამფუძნებელი. დაიბადა მასაჩუსეტსის შტატში ქალაქ დიდ ბარინგტონში. ის გაიზარდა ტოლერანტულ და საზოგადოებაში ინტეგრირებულ ოჯახში. მას შემდეგ რაც სწავლა დაასრულა ჰუმბოლდტისა და ჰარვარდის უნივერსიტეტებში, სადაც ის იყო პირველი აფრო-ამერიკელი, რომელმაც დოქტორის ხარისხი მიიღო, ის გახდა ატლანტას უნივერსიტეტის პროფესორი ისტორიის, სოციოლოგიისა და ეკონომიკის დარგში.
აფრო-ამერიკელთა ჯგუფი აქტივისტებისა, რომლებიც ითხოვდნენ შავკანიანების თანასწორუფლებიანობას ნიაგარას მოძრაობის სახელითაა ცნობილი. დიუბოას ეროვნული აღიარება გაიზარდა სწორედ მაშინ, როცა ის გახდა ნიაგარას მოძრაობის ლიდერი. დიუბოა და მისი მომხრეები ეწინააღმდეგებოდნენ „ატლანტას კომპრომისს“, რომელიც მიიღო ბუკერ ვაშინგტონმა. „ატლანტას კომპრომისი“ იყო შეთანხმება, რომლის თანახმად სამხრეთელი შავკანიანები იმუშავებდნენ და დაემორჩილებოდნენ თეთრკანიანთა პოლიტიკურ წესებს, ამასთანავე სამხრეთელი თეთრკანიანები უზრუნველყოფდნენ შავანიანებისთვის საბაზისო ეკონომიკურ შესაძლებლობებისა და განათლების მიღებას. ამის ნაცვლად დიუბოა ითხოვდა შავკანიანებისთვის სრულუფლებიანობას, ასევე აფრო-ამერიკელი ინტელექტუალური ელიტის ჩართულობას პოლიტიკურ რიგებში. მან ინტელექტუალთა ამ ჯგუფს უწოდა „ნიჭიერთა ათეული“. დიუბოას მტკიცედ სწამდა, რომ აფრო-ამერიკელებს სჭირდებოდათ ძირფესვიანი განათლების მიღება, რათა განევითარებინათ ლიდერული ნიჭი.
დიუბოას პოლემიტიკს მთავარი სამიზნე რასიზმი იყო, ამასთანავე მტკიცედ ეწინააღმდეგებოდა ლინჩის წესით გასამართლებას, ჯიმ ქროუს კანონებს, დისკრიმინაციას განათლების მიღებასა და დასაქმების საკითხეში. ის პანაფრიკანიზმის მომხრე იყო და დიდი წვლილი შეჰქონდა პან-აფრიკანისტული კონგრესის ორგანიზებაში, რომელიც იბრძოდა „ევროპული მონობიდან“ აფრიკული კოლონიების დამოუკიდებლობისთვის. დიუბოამ რამდენჯერმე იმოგზაურა ევროპაში, აფრიკასა და აზიაში. პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დიუბოამ აღწერა შავკანიანი ამერიკელი ჯარისკაცების გამოცდილება საფრანგეთში.
დიუბოას ნაშრომები მრავალფეროვანი და ღრმაა. მისი ესეების კოლექცია, სახელწოდებით „შავკანიანთა საზოგადოების სული“ იყო აფრო-ამერიკული ლიტერატურის შედევრი. მისი უდიდესი ნამუშევარი გახდა 1935 წელს გამოქვეყნებული ნაწარმოები „შავი რეკონსტრუქცია ამერიკაში“, რითიც გააკრიტიკა თანამედროვე მართლმადიდებლობა, რომლის საშუალებით შავკანიანებს აბრალებდნენ რეკონსტრუქციის კრახს. იმისათვის რომ კარგად გამოეხატა ამერიკაში შავკანიენების სოციალური და პოლიტიკური მდგომარეობა მან იხმარა ფრედერიკ დუგლასის ფრაზა „ფერის ხაზი“. ის „შავკანიანთა საზოგადოების სულში“ გადმოცემს იმ მთავარ პრობლემას, რომელსაც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში განიხილავდა : „XX საუკუნის პრობლემა არის „ფერის ხაზის“ პრობლემა“.
მან ერთ-ერთმა პირველმა დაწერა სამეცნიერო ნარკვევი ამერიკულ სოციოლოგიაზე, ასევე გამოაქვეყნა სამი ავტობიოგრაფია თითოეული კი შეიცავს ღრმა ესეებს სოციოლოგიაზე, პოლიტიკასა და ისტორიაზე. როგორც NAACP-ის ჟურნალის The Crisis-ის რედაქტორმა მან მრავალი მნიშვნელოვანი ნაშრომი გამოაქვეყნა. დიუბოას სჯეროდა, რომ კაპიტალიზმი იყო რასიზმის მთავარი გამომწვევი მიზეზი. მთელი ცხოვრების განმავლობაში ის სოციალიზმს იზიარებდა. იგი მშვიდობისმოყვარე და ბირთვული იარაღის მოწინააღმდეგე აქტივისტი იყო. ამერიკის შეერთებული შტატების სამოქალაქო უფლებების აქტის (1964) მეშვეობით ქვეყანაში სწორედ ის რეფორმები გატარდა, რისთვისაც დიუბოა მთელი ცხოვრების განმავლობაში იბრძოდა. ეს აქტი მისი გარდაცვალებიდან ერთი წლის შემდეგ მიიღეს.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.