Орал облысы (Ресей империясы)

Орал облысы — 1868-1920 жылдары болған Ресей империясындағы облыс.

Ресей империясының облысы
Орал облысы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел	Ресей империясы
Әкімшілік орталығы	Орал
Тарихы мен географиясы
Құрылған уақыты	1868
Таратылған уақыты	12 қазан 1920
Жер аумағы	323 700 км²
Тұрғындары
Тұрғыны	645 121 адам (1897)
Мирасқорлық ← Орынбор қазақтарының облысы ← Батыс аймақ ← Орта бөлік Орал губерниясы →
Орал облысы Ортаққорда

Тарихы

Орал облысы император II Александрдың 1868 жылғы 2 қарашадағы жарлығымен құрылды. Оған Орал казак әскерінің жерлері (1917 бастап Жайық казак әскері) мен Орынбор Қазақтары аймағының бір бөлігі кірді. Гурьев, Қалмақ, Ембі, Орал уездеріне бөлінді. Орынбор (1868–1881) және Дала генерал-губернаторлықтарының (1882–1917) құрамына кірді.

1891 жылы Ақмола, Семей, Жетісу, Орал және Торғай облыстарын басқару туралы Ережемен Ембі уезін Темір уезі деп өзгертті. 1899 жылы Қалмақ уезі Ілбішін уезі болып өзгертілді.

1918 жылы 29 наурызға қараған түні Оралда Жайық казак әскерінің әскери үкіметі «Алаш» партиясының өкілдерімен одақтасып, төңкеріс ұйымдастырды. Облыс орталығы ақ әскерлердің қарамағына өтті. Орал әскери үкіметі құрылды. 1919 жылдың қаңтар-наурызында ЖШҚӘ бір бөлігі Орал облысының көп бөлігін басып алды. 1919 - 1920 жылдары оның аумағында ЖШҚӘ бөлімдері мен генерал-лейтенант В.С.Толстовтың басқаруындағы Орал ақ әскерлері арасында ауыр шайқастар өтті.

1920 жылдың басында Орал облысының аумағы толығымен ЖШҚӘ қарамағына өтті. Қырғыз өлкесін басқару жөніндегі әскери-революциялық комитет пен Орынбор губерниялық атқару комитетінің 1920 жылғы 7 шілдедегі бірлескен шешімімен Темір уезі жаңадан құрылған Орынбор-Торғай губерниясына берілді.

БОАК мен РКФСР ХКК 1920 жылғы 26 тамыздағы жарлығымен Қазақ АСКР құрамына енгізілді. 1920 жылдың 12 қазанында Қырғыз АКСР Кеңестерінің І Құрылтай съезінің шешімімен Орал губерниясы болып өзгертілді^[1].

Географиясы

Орал облысы (Ресей империясы). Патшаға ұсынылған есепке қосымша құжжат. 1895 ж.

Орал облысы Еуропалық Ресейдің оңтүстік -шығысында, 53° пен 45,5° с.е. және 49° пен 59° ш.б. аралығында орналасып, 323 700 км² (284 412 шаршы шақырым) аумақты алып жатыр, оның 70 640 км² (62 068 шаршы шақырым) бөлінбейтін қауымдық меншік ретінде Орал казак әскеріне тиесілі, ал 253 000 км² (222 344 шаршы шақырым) мемлекеттік меншікті құрай, қырғыз-қайсақтардың жалпыға ортақ пайдалануына берілді. Кеңістік бойынша бұл облыс Ресей империясының губерниялары мен облыстары арасында 19-орынды, Еуропалық Ресейде 4-орынды иеленді.

Шекарасы: солтүстікте — Орынбор және Самара губерниялары, батыста — Самара губерниясы, Астрахан губерниясының Ішкі немесе Бөкей Ордасының жерлері, оңтүстік-батысында — Каспий теңізінің бір бөлігі, оңтүстігінде — Күнгей Каспий облысы мен Каспий теңізінің жағалауы, шығыста — Торғай облысы мен Арал теңізінің бір бөлігі.

1932 жылдан бастап облыс аумағы РКФСР құрамындағы Қазақ АКСР Батыс Қазақстан облысының құрамына кіреді.

Әкімшілік бөлінісі

XX ғасырдың басында бұл облысқа 4 уез кірді:

№	Уез	Уездік қала	Ауданы, шақырым²	Тұрғындары (1897), адам	Станица саны	Болыс саны
1	Гурьев	Гурьев (9 322 адам)	46 315,1	293 619	5	17
2	Ілбішін[2]	Ілбішін (3 400 адам)	62 017,6	169 673	10	14
3	Темір	Темір (616 адам)	117 836,0	95 071	0	21
4	Орал	Орал (36 466 адам)	46 315,1	293 619	16	8

1920 жылы Темір уезі Торғай губерниясына берілді, ал облыс Қырғыз АКСР құрамында аттас губернияға айналды.

Тұрғындары

1897 жылғы ұлттық құрамы^[3]:

уез	қазақтар	орыстар	татарлар
тұтас губерния	71,3 %	24,9 %	2,8 %
Гурьев уезі	81,7 %	16,9 %	1,1 %
Қалмақ уезі	85,0 %	12,8 %	1,3 %
Темір уезі	99,0 %	…	…
Орал уезі	51,4 %	42,3 %	4,9 %

Облыс жетекшілігі

Губернаторлар

Т. А. Ә.	Атағы, шені, лауазымы	Лауазымды орындау уақыты
Веревкин Николай Александрович	генерал-майор	02.01.1869—30.08.1876
Голицын Григорий Сергеевич	кінәз, Ұлы Мәртебелі генерал-майор	30.08.1876—10.02.1885
Шипов Николай Николаевич	генерал-майор	16.02.1885—24.02.1893
Максимович Константин Клавдиевич	генерал-майор	24.02.1893—23.02.1899
Ставровский Константин Николаевич	генерал-лейтенант	04.04.1899—01.05.1905
Родзянко Николай Владимирович	генерал-лейтенант	15.05.1905—01.01.1910
Дубасов Николай Васильевич	генерал-лейтенант	01.01.1910—1913
Хабалов Сергей Семёнович	генерал-лейтенант	1913—1916

Вице-губернаторлар

Т. А. Ә.	Атағы, шені, лауазымы	Лауазымды орындау уақыты
Рогали-Ревицкий Яков Тимофеевич	статтық кеңесші	10.01.1869—20.02.1881
Киреев Иван Петрович	полковник	20.02.1881—06.02.1888
Леонтьев Иван Михайлович	церемониймейстер лауазымында, коллеждік асессор	28.04.1888—02.01.1892
Трепов Федор Федорович	полковник	13.02.1892—11.08.1894
Лисаневич Иван Алексеевич	полковник (нақты статтық кеңесші)	30.10.1894—26.08.1900
Иславин Михаил Владимирович	статтық кеңесші, л. а. (14.08.1901 бекітілді)	22.01.1901—16.12.1902
Тарасенко-Отрешков Иван Аполлонович	коллеждік кеңесші	16.12.1902—24.04.1904
Шидловский Пётр Петрович	сарай кеңесшісі (коллеждік кеңесші)	24.04.1904—02.06.1906
Корбутовский Сергей Павлович	статтық кеңесші	02.06.1906—12.07.1909
Дьяченко Сергей Сергеевич	коллеждік кеңесші	12.07.1909—31.12.1910
Мордвинов Михаил Дмитриевич	нақты статтық кеңесші	31.12.1910—1917

Бейнелемесі

• 
  Облыстың ресми елтаңбасы (ІІМ шығ., 1880)
• 
  Облыстың бейресми елтаңбасы (Сукачов шығ., 1878)
• 
  Таңғажайып балығы бар облыстың елтаңбасы (Штрехл, 1899)
• 
  Облыс елтаңбасының заманауи суреті (2000-жылдары)
• 
  Ресми сипаттамасы бар облыстың елтаңбасы (П. Винклер, 1899)
• 
  II Александр бекіткен ресми сипаттамасы бар облыстың елтаңбасы (1878)