Әйтеке би ауданы

Әйтеке би ауданы — Ақтөбе облысының солтүстік-шығыс бөлігіндегі әкімшілік бөлініс. Аудан орталығы – Темірбек Жүргенов ауылы.

Қазақстан ауданы
Әйтеке би ауданы
Әкімшілігі
Облысы	Ақтөбе облысы
Аудан орталығы	Темірбек Жүргенов
Ауылдық округтер саны	15
Ауыл саны	27
Әкімі	Дәулетияр Қанатұлы Тоғызбаев
Аудан әкімдігінің мекенжайы	Жүргенов ауылы, Жүргенов көшесі, №62
Тарихы мен географиясы
Координаттары	49°59′24″ с. е. 60°52′12″ ш. б.49.99000° с. е. 60.87000° ш. б. / 49.99000; 60.87000 (G) (O) (Я)
Құрылған уақыты	1966
Жер аумағы	36,8 мың км²
Уақыт белдеуі	UTC+5:00
Тұрғындары
Тұрғыны	20 791[1] адам (2023)
Тығыздығы	0,6 адам/км²
Ұлттық құрамы	қазақтар (93,9%), орыстар (4,03%), украиндар (0,73%), татарлар (0,44%), басқалары (0,9%)[2]
Сандық идентификаторлары
Телефон коды	+7 71339
Пошта индексі	030100-030121[3]
Автомобиль коды	04
Әйтеке би ауданының әкімдігі

Географиялық орны

Аудан Ақтөбе облысынан 320 шақырым жерде, облыстың солтүстік-шығысында, Ресеймен шекаралас Ырғыз өзенінің бойында орналасқан. Батысында облыстың Хромтау, Мұғалжар, оңтүстігінде Шалқар, Ырғыз, шығысында Қостанай облысының Қамысты, Жангелдин аудандарымен, солтүстігінде Ресей Федерациясымен шектеседі.

Тарихы

1966 жылдың 31 қаңтарында Қазақ ССР-і Жоғарғы Советі Президиумның Жарлығымен Комсомол ауданы болып құрылған. Аудан орталығы Бөгеткөл селосы болып белгіленді. Оның құрамына Қарабұтақ ауданының 8 селолық Кеңесі енді: Жамбыл, Жаңадәуір, Қызылжар, Құмқұдық, Псков, Талдысай, Тереңсай, Ұшқатты. Сол кездегі берілген мәліметтерге сүйенсек, аумағы 870 мың га, ауыл шаруашылығына  жарамды жерлері 819 мың га болды. Егінді аудан ретінде қалыптасқан шаруашылыққа «Восточный», «Псков», «Северный», «Урожайный», «Щербаковский», «Ярославский» және ХХІІ Партсъезд атындағы тың совхоздары біріктірілген. 1993 жылы Комсомол ауданының атауы Бөгеткөл ауданы болып өзгертілді. 1997 жылдың 16 маусымдағы Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаевтың Жарлығымен Бөгеткөл ауданы көршілес Әйтеке би (бұрынғы Қарабұтақ) ауданымен біріктіріліп, Әйтеке би есімін иеленді де, Комсомол селосы аудан орталығы болып белгіленді^[4].

Халқы

1970	1979	1989[5]	1999	2009[6]	2021
13784	▲22948	▲24482	▲34628	▼25723	▼24185

Тұрғыны 24895 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (93,68%), орыстар (4,05%), басқалары (2,27%).

Әкімшілік бөлінісі

Аудандағы 27 елді мекен 15 ауылдық округке біріктірілген:

Әкімшілік бірлік	Орталығы	Елді мекендері	Халқы (2021)
Ақкөл ауылдық округі	Ақкөл ауылы	1	▼469
Ақтасты ауылдық округі	Ақтасты ауылы	2	▼545
Аралтоғай ауылдық округі	Аралтоғай ауылы	4	▼1513
Әйке ауылдық округі	Әйке ауылы	2	▼1573
Жабасақ ауылдық округі	Жабасақ ауылы	3	▼1011
Жамбыл ауылдық округі	Жамбыл ауылы	1	▼529
Қайрақты ауылдық округі	Талдық ауылы	1	▼224
Қарабұтақ ауылдық округі	Қарабұтақ ауылы	4	▼3060
Құмқұдық ауылдық округі	Құмқұдық ауылы	1	▼988
Қызылжұлдыз ауылдық округі	Аралтөбе ауылы	1	▼694
Сарат ауылдық округі	Сарат ауылы	1	▼433
Сұлукөл ауылдық округі	Сұлукөл ауылы	1	▼407
Темірбек Жүргенов ауылдық округі	Темірбек Жүргенов ауылы	2	▲8506
Тұмабұлақ ауылдық округі	Тұмабұлақ ауылы	2	▼718
Үшқатты ауылдық округі	Үшқатты ауылы	1	▼214

Ірі елді мекендері

Атауы	Халқы (2021)
Т. Жүргенов (Комсомол)	▲7167
Қарабұтақ	▼2251
Талдысай	▼1339
Құмқұдық	▼988
Әйке	▼937
Аралтоғай	▼886
Аралтөбе	▼694
Жабасақ	▼665
Тереңсай	▼636
Тұмабұлақ	▼572
Жамбыл	▼529

Климаты, өсімдігі мен жануарлар дүниесі

Аудан жері негізінен үстіртті жазық (биіктігі 100 – 400 м) келеді. Солтүстік-шығысын Мұғалжар тауы алып жатыр. Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық. Қаңтардың орташа температурасы –17°С, шілдеде 22°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 200 – 250 мм. Аудан жерінен солтүстіктен оңтүстікке қарай Ырғыз өзені мен оның Қарабұтақ, Қайрақты, Шолаққайрақты, Ұлыталдық, Балаталдық, т.б. салалары ағып өтеді. Аудан аумағында Белқопа, Әйке, Тегіссор көлдері бар. Аудан жері негізінен қоңыр, қызғылт қоңыр топырақты келеді. Өсімдіктерден боз, бетеге, жусан, қамыс, киікоты, жоңышқа, изен, тобылғы, көкпек, қараған, алабота өседі. Жануарлардан түлкі, қарсақ, қоян, қасқыр, күзен, борсық, ақ бөкен, киік; құстардан қаз, үйрек, тырна, дуадақ, жылқышы, тауқұдірет, балықшы, қызғыш, қарақұс, жапалақ, бозторғай, бүркіт, т.б. мекендейді. Ауыл шаруашылығына жарамды жер аумағы 188,9 мың га. Оның ішінде жыртылатын жері 69,3 мың га, шабындығы 4,3 мың га, жайылымы 835,8 мың га.

Жол жүйесі

Әйтеке би ауданы арқылы Астана-Ақтөбе теміржол сапар желісі өтеді. Негізгі автокөлік жолы Қарабұтақ — Комсомол — Северный — Жайылма елді мекендер үстінен өтеді.