សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន
From Wikipedia, the free encyclopedia
សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន គឺជាសាធារណរដ្ឋមួយដែលមានអត្ថិភាពពីឆ្នាំ២០០៤ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២១ នៅអំឡុងសម័យសង្គ្រាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ រដ្ឋនេះត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ បន្ទាប់ពីសហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលឈ្លានពានទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថាននៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ ដើម្បីផ្តួលរំលំរបបអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលដឹកនាំដោយតាលីបង់។ នៅអំឡុងខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ រដ្ឋមួយនេះបានបាត់បង់អំណាចគ្រប់គ្រងលើទឹកដីភាគច្រើនទៅក្រុមតាលីបង់វិញ ហើយទីបំផុតនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ តាលីបង់ក៏បានកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុល។
អត្ថបទនេះស្ដីអំពី រដ្ឋាភិបាលដែលទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិនិងធ្លាប់គ្រប់គ្រងលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានពីឆ្នាំ២០០៤ រហូតដល់ឆ្នាំ២០២១។ ចំពោះការប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ សូមមើល អាហ្វហ្កានីស្ថាន (អសង្ស័យកម្ម)។
សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ២០០៤–២០២១ | |||||||||
.svg) ទង់ជាតិ
(២០១៣–២០២១) .svg) វរលញ្ឆករជាតិ
(២០១៣–២០២១) | |||||||||
បាវចនាلا إله إلا الله، محمد رسول الله "គ្មានព្រះណាក្រៅពីអាឡោះទេ មហាម៉ាដគឺជាទេវទូតរបស់អាឡោះ" (សាហាដា) | |||||||||
ភ្លេងជាតិ قلعه اسلام قلب اسیا ("បន្ទាយឥស្លាម បេះដូងនៃអាស៊ី") (២០០៤–២០០៦) سرود ملی ("ចម្រៀងជាតិ") (២០០៦–២០២១) | |||||||||
.svg) ទីតាំងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន (ក្រហម) នៅលើភូគោល | |||||||||
| រដ្ឋធានី និង ទីក្រុងធំបំផុត | កាប៊ុល 33°N 66°E | ||||||||
| ភាសាទូទៅ | |||||||||
| ក្រុមជនជាតិ |
| ||||||||
| សាសនា |
| ||||||||
| រដ្ឋាភិបាល | រដ្ឋឯកភូត សាធារណរដ្ឋឥស្លាមប្រកាន់ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតីនិយម | ||||||||
| ប្រធានាធិបតី | |||||||||
▪ ២០០៤–២០១៤ | ហាមីដ កាហ្សៃ | ||||||||
▪ ២០១៤–២០២១ | អាស្រាហ្វ ហ្កានី | ||||||||
| ប្រធាននាយកប្រតិបត្តិ | |||||||||
▪ ២០១៤–២០២០ | អាប់ឌុលឡា អាប់ឌុលឡា | ||||||||
| អនុប្រធានាធិបតី[lower-alpha 1] | |||||||||
▪ ២០០៤–២០០៩ | អាម៉ាដ ហ្ស៊ារ ម៉ាស៊ូដ | ||||||||
▪ ២០០៤–២០១៤ | ការីម កាលីលី | ||||||||
▪ ២០០៩–២០១៤ | មហាម៉ាដ ហ្វាហ៊ីម | ||||||||
▪ ២០១៤[lower-alpha 2] | យូនូស កានូនី | ||||||||
▪ ២០១៤–២០២០ | អាប់ឌុល រ៉ាស៊ីត ដូស្តុម | ||||||||
▪ ២០១៤–២០២១ | សារវ៉ារ ដានីស | ||||||||
| នីតិបញ្ញត្តិ | រដ្ឋសភា | ||||||||
| សភាព្រឹទ្ធាចារ្យ | |||||||||
• សភាជាន់ទាប | សភាតំណាងប្រជាជន | ||||||||
| សម័យកាលប្រវត្តិសាស្រ្ត | សង្គ្រាមលើភេវរកម្ម | ||||||||
▪ ការឈ្លានពានរបស់អាមេរិកលើអាហ្វហ្កានីស្ថាន | ៧ តុលា ២០០១ | ||||||||
▪ ការបោះឆ្នោតលើកដំបូង | ២៦ មករា ២០០៤ | ||||||||
▪ អាមេរិកបានដកទ័ពចេញ | ២៩ កុម្ភៈ ២០២០ | ||||||||
▪ ទីក្រុងកាប៊ុលត្រូវតាលីបង់កាន់កាប់ | ១៥ សីហា ២០២១ | ||||||||
▪ រណសិរ្សតស៊ូជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានបានបង្កើតឡើង | ១៦ សីហា ២០២១ | ||||||||
| ក្រឡាផ្ទៃ | |||||||||
• Water (%) | គ្មានទិន្នន័យ | ||||||||
| ២០២០ | ៦៥២៨៦៤ គ.ម២ (២៥២០៧២ ម៉ាយ ក.) | ||||||||
| ប្រជាជន | |||||||||
▪ ២០២០[2] | ៣១,៣៩០,២០០ | ||||||||
• ដង់ស៊ីតេ | ៤៨.០៨ /គម២ (១២៤.៥ /ម៉ាយ កា.) | ||||||||
| រូបិយវត្ថុ | អាហ្វហ្កានី (افغانی) (AFN) | ||||||||
| ល្វែងម៉ោង | UTC+៤:៣០ ប្រតិទិនសុរិយគតិ (D†) | ||||||||
| ទិសបើកបរ | ស្តាំ | ||||||||
| កូដហៅទូរសព្ទ | +៩៣ | ||||||||
| ដែនកម្រិតខ្ពស់ | .af افغانستان. | ||||||||
| |||||||||
| ឥឡូវជាផ្នែកនៃ | អាហ្វហ្កានីស្ថាន | ||||||||
បន្ទាប់ពីណាតូបានប្រកាសដកទ័ពនៅអំឡុងឆ្នាំ២០២១ ចលនាតាលីបង់បានចាប់ផ្តើមបើកប្រតិបត្តិការវាយប្រហារភ្លាមៗនៅអំឡុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ ហើយរយៈពេលបីខែកន្លះក្រោយ ក្រុមមួយនេះបានឡើងគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានស្ទើរតែទាំងអស់។ ស្ថាប័នសាធារណរដ្ឋមួយនេះបានដួលរលំនៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ នៅពេលដែលកងកម្លាំងតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ុល និងបន្ទាប់ពីប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្កានីស្ថាននាពេលនោះគឺលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានរត់ភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេស។
មុនពេលទីក្រុងកាប៊ុលត្រូវដួលរលំ កងកម្លាំងតាលីបង់បានគ្រប់គ្រងលើតំបន់ផ្សេងៗនៃប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានខណៈដែលសង្គ្រាមស៊ីវិលកំពុងបន្តឆាបឆេះ។ មូលហេតុសង្គ្រាមនេះហើយដែលនាំឱ្យកំណត់ត្រាសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិនារីនៅអាហ្វហ្កានីស្ថានមានវិបត្តិធ្ងន់ធ្ងរដោយមានទង្វើរំលោភបំពានជាច្រើនដែលប្រព្រឹត្តដោយភាគីទាំងសងខាងដូចជា ការសម្លាប់ជនស៊ីវិល ការចាប់ជំរិត និងការធ្វើទារុណកម្មជាដើម។ អ្នកខ្លះបានចាត់ទុករដ្ឋនេះជារដ្ឋរណបរបស់អាមេរិកព្រោះដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាននេះបានពឹងផ្អែកលើជំនួយយោធានិងសេដ្ឋកិច្ចអាមេរិកច្រើនហួសហេតុ ហើយវាក៏បាត់បង់ការគ្រប់គ្រងបន្តិចម្តងៗនៅតាមតំបន់ជនបទបន្ទាប់ពីអាមេរិកបានបញ្ចប់ប្រតិបត្តិការទ្រាំទ្រសេរីភាព។[3]
នៅថ្ងៃទី១៧ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ លោកគូលប៊ូដង់ ហេកម៉ាត្យា មេដឹកនាំនៃគណបក្សឥស្លាមគូលប៊ូដង់បានទៅជួបប្រជុំជាមួយលោកហាមីដ កាហ្សៃដែលជាអតីតប្រធានាធិបតីអាហ្វកានីស្ថាន និងលោកអាប់ឌុលឡាអាប់ឌុលឡាដែលជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ដើម្បីសម្រុះសម្រួលជាតិនិងជាអតីតនាយកប្រតិបត្តិនៅឯទីក្រុងដូហា ដោយពួកគេចង់បង្កើតរដ្ឋាភិបាលមួយ (ទោះបីជាមិនសូវច្បាស់ថាតើកាហ្សៃឬអាប់ឌុលឡានឹងជាប់ពាក់ព័ន្ធដោយផ្ទាល់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលដែលគ្រោងនឹងបង្កើតក៏ដោយ)។[4][5] ប្រធានាធិបតីហ្កានីដែលកំពង់ជ្រកកោននៅអេមីរ៉ាតអារ៉ាប់រួមបាននិយាយថាលោកគឺគាំទ្រកិច្ចចរចានេះ។[6][7] នៅថ្ងៃដដែរ អនុប្រធានាធិបតីទីមួយគឺលោកអាមរូឡា សាឡេ – ដោយយោងតាមបទប្បញ្ញត្តិនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាហ្វហ្កានីស្ថាន – បានប្រកាសខ្លួនឯងថាជាប្រធានាធិបតីស្តីទីនៃប្រទេសហើយបន្តអះអាងថាខ្លួនជាតំណាងរដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់តែមួយគត់របស់អាហ្វហ្កានីស្ថានពីមូលដ្ឋានចលនាតស៊ូប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួននៅជ្រលងភ្នំបង់ស៊ារដោយបានប្តេជ្ញាបន្តប្រតិបត្តិការយោធាប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់។[8][9][10]
នៅខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០១ ក្រោយពីរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ត្រូវបានផ្តួលរំលំរួច រដ្ឋបាលបណ្តោះអាសន្នអាហ្វហ្កានីស្ថានក្រោមការដឹកនាំរបស់លោកហាមីដ កាហ្សៃក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើង។ កងកម្លាំងជំនួយសន្តិសុខអន្តរជាតិ (ISAF) ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីជួយដល់រដ្ឋបាលកាហ្សៃនិងផ្តល់នូវសន្តិសុខជាមូលដ្ឋាន។[11][12] បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់ភ្លើងសង្គ្រាមអស់រយៈពេលជាងពីរទសវត្សរ៍និងព្រមទាំងមានគ្រោះទុរ្ភិក្សកើតឡើងនាអំឡុងពេលនោះទៀតផង ប្រជាជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានទាំងមូលមានកំណត់ត្រាអត្រាមរណភាពទារកនិងកុមារខ្ពស់បំផុតនៅលើពិភពលោក និងប្រជាជនទូទៅមានអាយុសង្ឃឹមទាបបំផុតដែរ ហើយពួកគេភាគច្រើនគឺកំពុងតែស្ថិតក្នុងស្ថានភាពស្រេកឃ្លាន[13][14][15]រីឯហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាតិត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញជាទម្ងន់។[16] ម្ចាស់ជំនួយបរទេសជាច្រើនបានចាប់ផ្តើមផ្តល់ជំនួយដើម្បីស្តារប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលត្រូវបានហែកហួរដោយសារសង្គ្រាម។[17][18]
ក្នុងពេលដំណើរគ្នានេះ កងកម្លាំងតាលីបង់បានជួបប្រជុំគ្នាម្តងទៀតនៅលើទឹកដីប្រទេសប៉ាគីស្ថានខណៈដែលកងទាហានសម្ព័ន្ធមិត្តបន្ថែមបានបញ្ជូនមកអាហ្វកានីស្ថានដើម្បីស្តារសន្តិសុខនិងសន្តិភាពក្នុងប្រទេស។[19][20] មិនយូរប៉ុន្មាន ក្រុមតាលីបង់ក៏ចាប់ផ្តើមប្រកាសធ្វើកុបកម្មដើម្បីដណ្តើមគ្រប់គ្រងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានឡើងវិញ។ ជាងមួយទស្សវត្តរ៍ក្រោយ កងកម្លាំង IS និងកងទ័ពអាហ្វហ្កានីស្ថានបានបើកប្រតិបត្តិការយោធាជាច្រើនប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់ប៉ុន្តែមិនបានកំទេចក្រុមទាំងស្រុងសោះ។ ទោះជាយ៉ាងណា អាហ្វហ្កានីស្ថាននូវតែមានឈ្មោះនៅក្នុងចំណោមប្រទេសក្រីក្របំផុតនៅលើពិភពលោកដោយសារតែកង្វះវិនិយោគពីបរទេស អំពើពុករលួយនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល និងកុបកម្មរបស់ក្រុមតាលីបង់។[21][22] បន្ទាប់ពីបានឡើងកាន់អំណាច លោកកាហ្សៃមានគោលដៅចង់បង្រួបបង្រួមប្រជាជនអាហ្វហ្កានីស្ថានទាំងអស់[23]ហើយរដ្ឋាភិបាលលោកបានស្តាររចនាសម្ព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យខ្លះៗដោយបានអនុម័តរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅក្នុងឆ្នាំ២០០៤ និងដាក់ឈ្មោះផ្លូវការនៃប្រទេសនេះថា "សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថាន"។ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងជាច្រើនត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមានការគាំទ្រពីប្រទេសម្ចាស់ជំនួយបរទេសដើម្បីអភិវឌ្ឍវិស័យសេដ្ឋកិច្ច សុខាភិបាល វិស័យអប់រំ ដំណឹកជញ្ជូន និងវិស័យកសិកម្មនៅអាហ្វកានីស្ថាន។ កងកម្លាំង IS ក៏បានចាប់ផ្តើមហ្វឹកហាត់បណ្តុះបណ្តាលកងកម្លាំងសន្តិសុខជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថាននាអំឡុងពេលនេះផងដែរ។ នៅក្រោយឆ្នាំ២០០២ ជនជាតិអាហ្វកានីស្ថានជិតប្រាំលាននាក់បាននាំគ្នាធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ចូលស្រុកវិញ។[24] ចំនួនកងកម្លាំងណាតូដែលមានវត្តមាននៅអាហ្វហ្កានីស្ថានបានកើនដល់ ១៤០,០០០ នាក់ក្នុងឆ្នាំ២០១១ ដែលជាកម្រិតខ្ពស់បំផុត[25]ប៉ុន្តែបានធ្លាក់ចុះមកប្រហែល ១៦,០០០ នាក់វិញនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។[26]
នៅអំឡុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០១៤ លោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានជាប់ឆ្នោតជាប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្កានីស្ថាន នេះជាលើកដំបូងនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលអំណាចត្រូវបានផ្ទេរតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ។[27][28][29][30][31] នៅថ្ងៃទី២៨ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ អង្គការណាតូបានប្រកាសបញ្ចប់ប្រតិបត្តិការរបស់ ISAF នៅអាហ្វហ្កានីស្ថានជាផ្លូវការហើយបានផ្ទេរការទទួលខុសត្រូវផ្នែកសន្តិសុខពេញលេញទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ប្រតិបត្តិការគាំទ្រសេចក្តីសម្រេចដែលដឹកនាំដោយណាតូត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃដដែរដើម្បីជំនួសឱ្យ ISAF។[32][33] កងកម្លាំងណាតូរាប់ពាន់នាក់នូវតែធ្វើការឈរជើងនៅក្នុងប្រទេសដើម្បីហ្វឹកហ្វឺននិងណែនាំកងកម្លាំងរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាន[34] និងដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងក្រុមតាលីបង់។[35] នៅក្នុងឆ្នាំ២០១៥ គេបានធ្វើការប៉ាន់ប្រមាណឃើញថា"មនុស្សប្រហែល ១៤៧,០០០ នាក់បានបាត់បង់ជីវិតនៅលើទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានដោយសារសង្គ្រាមតាំងពីឆ្នាំ២០០១ មកហើយនៅក្នុងការប្រមាណនោះមានមនុស្សជាង ៣៨,០០០ នាក់គឺជាជនស៊ីវិល"។[36] យោងទៅតាមរបាយការណ៍របស់ "Body Count" បានឱ្យដឹងថា ជនស៊ីវិលប្រមាណពី ១០៦,០០០ ទៅ ១៧០,០០០ នាក់ត្រូវបានស្លាប់ដោយសារជម្លោះទាំងអស់នៅអាហ្វហ្កានីស្ថានក្នុងកណ្តាប់ដៃរបស់ភាគីទាំងសងខាង។[37][38][39]
ការដួលរលំ
ដំណើរផុសឡើងវិញរបស់តាលីបង់ (២០២១)
នៅថ្ងៃទី១៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ អគ្គលេខាធិការអង្គការណាតូលោកជិនស៍ ស្តូលថិនប៊ឺកបាននិយាយថា ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្ត បានសម្រេចយល់ព្រមផ្តើមការដកកងទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីអាហ្វហ្កានីស្ថានពីថ្ងៃទី១ ខែឧសភាតទៅ។[40] ខណៈដែលយុទ្ធនាការដកទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្តកំពុងដំណើរការ ចលនាតាលីបង់បានបើកការវាយប្រហារជាទ្រង់ទ្រាយធំមកលើរដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថាន។[41][42] នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២១ ទីភ្ញាក់ងារស៊ើបការណ៍អាមេរិកបានថ្លែងថារដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានអាចនឹងត្រូវផ្តួលរំលំក្នុងរយៈពេលប្រាំមួយខែបន្ទាប់ពីណាតូបានដកទ័ពអស់។[43] របាយការណ៍នេះបានបង្ហាញពីសុទិដ្ឋិនិយមជ្រុលព្រោះថានៅសប្តាហ៍ទីពីរនៃខែសីហា រដ្ឋធានីខេត្តអាហ្វហ្កានីស្ថានភាគច្រើនបានធ្លាក់ក្នុងដៃរបស់តាលីបង់ហើយកងទ័ពជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានបានព្រាត់ប្រាសគ្នាស្ទើរទាំងអស់ដោយបាត់បង់មូលដ្ឋានទ័ពនៅគ្រប់ជ្រុងជ្រោយនៃប្រទេស។ ការដួលរលំនៃទីក្រុងម៉ាហ្សា-អ៊ី-សារីហ្វនិងចាឡាឡាបាដនៅថ្ងៃទី១៤ និងទី១៥ ខែសីហាបានដកចេញនូវលទ្ធភាពទាំងឡាយរបស់រដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានក្នុងការបញ្ឈប់យុទ្ធនាការរបស់តាលីបង់។[44]
ការដួលរលំនៃទីក្រុងកាប៊ុល
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា កងកម្លាំងតាលីបង់បានសម្រុកចូលក្នុងរដ្ឋធានីកាប៊ុលដោយរងការប៉ះទង្គិចតិចតួចបំផុតជាមួយកម្លាំងប្រឆាំង។[45] នៅពេលរសៀលនៃថ្ងៃដដែរនោះ គេបានរាយការណ៍ថាប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្កានីស្ថានលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានរត់ភៀសខ្លួនពីប្រទេសដោយសម្តៅទៅប្រទេសតាហ្ស៊ីគីស្ថានឬអ៊ូសបេគីស្ថាន។ ប្រធានសភាតំណាងប្រជាជនលោករ៉ាម៉ាន់ រ៉ាម៉ានីក៏ត្រូវបានគេរាយការណ៍ថាបានភៀសខ្លួនទៅប្រទេសប៉ាគីស្ថានដែរ។[46] ក្រោយពីហ្កានីបានរត់គេចផុត កងកម្លាំងស្មោះស្ម័គ្រនឹងលោកដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មានបានរត់ចោលមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ពួកគេហើយអត្ថិភាពនៃកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអាហ្វហ្កានីស្ថានក៏ឈានចូលដល់ទីបញ្ចប់។[47]
នៅវេលាល្ងាចនៃថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ក្រុមតាលីបង់បានចូលកាន់កាប់វិមានប្រធានាធិបតីហើយបានពង្រូតទង់ជាតិនៃសាធារណរដ្ឋអាហ្វហ្កានីស្ថានចុះនិងតម្លើងទង់របស់ពួកគេឡើងនៅលើកំពូលវិមាន។ នៅថ្ងៃទី១៩ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ ពួកតាលីបង់បានប្រកាសពីការស្តាររបបអេមីរ៉ាតឥស្លាមអាហ្វកានីស្ថានឡើងវិញ។[48]
ចលនាប្រឆាំងនៅខេត្តបង់ស៊ារ
នៅថ្ងៃទី១៧ ខែសីហា អតីតអនុប្រធានាធិបតីទីមួយនៃសាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺលោកអាមរូឡា សាឡេបានបង្ហោះតាមបណ្តាញសង្គមធ្វិតថឺរថា លោកគឺកំពុងស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសនូវឡើយនិងបានទទួលតួនាទីជាប្រធានាធិបតីស្តីទីក្នុងករណីអវត្តមានលោកហ្កានីដោយជាការលើកឡើងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញអាហ្វហ្កានីស្ថាន។[49] រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកសាឡេមានមូលដ្ឋាននៅជ្រលងភ្នំបង់ស៊ារដោយចាត់ទីក្រុងបាហ្សារ៉ាក់ជារដ្ឋធានីបណ្តោះអាសន្នហើយវាគឺជាតំបន់មួយក្នុងចំណោមតំបន់មួយចំនួនទៀតដែលកំពុងស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់សាធារណរដ្ឋឥស្លាម។ ចលនានេះបានរួមបញ្ចូលលោកប៊ីស្មីឡាខាន់ មហាម៉ាឌីជារដ្ឋមន្ត្រីការពារជាតិ និងលោកអាម៉េដ ម៉ាស៊ូដជាមេបញ្ជាការយោធា។[50][51]
សាធារណរដ្ឋឥស្លាមអាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាសាធារណរដ្ឋឥស្លាមដែលមានអំណាចរដ្ឋាភិបាលចំនួនបីគឺ៖ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិ អំណាចនីតិបញ្ញត្តិ និងអំណាចតុលាការ។ ប្រធានាធិបតីគឺជាប្រមុខរដ្ឋផងនិងជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលផង។ រដ្ឋសភាគឺជាស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិដែលមានស្ថាប័នពីរពោលគឺសភាពីរមាន សភាតំណាងប្រជាជន និងសភាព្រឹទ្ធាចារ្យ។ តុលាការកំពូលត្រូវបានដឹកនាំដោយប្រធានយុត្តិធម៌គឺលោកយូសូហ្វ ហាឡឹមហើយក៏ត្រូវជាអតីតអនុរដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងយុត្តិធម៌ទទួលបន្ទុកកិច្ចការច្បាប់ដែរ។[52][53]
.jpg)
យោងទៅតាម Transparency International បានឱ្យដឹងថា អាហ្វហ្កានីស្ថានគឺជាប្រទេសដែលមានអំពើពុករលួយរាតត្បាតច្រើនជាងគេនៅលើពិភពលោក។[54] របាយការណ៍ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ២០១០ ដែលបានចុះផ្សាយដោយការិយាល័យអង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីគ្រឿងញៀននិងឧក្រិដ្ឋកម្មបានបង្ហាញថាករណីសូកប៉ាន់ផ្សេងៗគឺមានចំនួនស្មើនឹង ២៣% នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបរបស់ប្រទេស។[55] អំពើពុករលួយមានជាទូទៅស្ទើរគ្រប់ទីកន្លែងសូម្បីតែនៅក្នុងថ្នាក់លើនៃអភិបាលកិច្ចក៏មានដែរ ឧទាហរណ៍៖ នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០១០ វាត្រូវបានគេបង្ហាញថាថ្នាក់ដឹកនាំរបស់ធនាគារកាប៊ុលថ្មីនិងឥស្សរជននយោបាយមួយចំនួនតូចរួមទាំងរដ្ឋមន្ត្រីគណៈរដ្ឋមន្ត្រីផងបានកិបកេងលុយជិត ១ ពាន់លានដុល្លារតាមរយៈគម្រោងប្រាក់កម្ចីក្លែងបន្លំ។[56][57]
នៅថ្ងៃទី១៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២០ ប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្កានីស្ថានបានឈានដល់កិច្ចព្រមព្រៀងបែងចែកអំណាចជាមួយគូប្រជែងរបស់លោកពីការបោះឆ្នោតដោយមានលោកអាប់ឌុលឡា អាប់ឌុលឡាជាអ្នកសម្រេចចិត្តថាអ្នកណានឹងដឹកនាំក្រសួងសំខាន់ៗរបស់ប្រទេស។ កិច្ចព្រមព្រៀងនេះបានបញ្ចប់ភាពជាប់គាំងនយោបាយរយៈពេលជាច្រើនខែនៅក្នុងប្រទេស។ វាត្រូវបានគេយល់ស្របថាខណៈដែលលោកហ្កានីនឹងដឹកនាំប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតី លោកអាប់ឌុលឡានឹងត្រួតពិនិត្យដំណើរការសន្តិភាពជាមួយក្រុមតាលីបង់។[58][59]
ការបោះឆ្នោត និងគណបក្សនយោបាយ
.jpg)
យោងតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ២០០៤ បានចែងថា ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនិងការបោះឆ្នោតសភាត្រូវបានធ្វើឡើងរៀងរាល់ ៥ ឆ្នាំម្តង។ ទោះជាយ៉ាងណាដោយសារតែការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីឆ្នាំ២០១៤ មានជម្លោះ គេបានពន្យារពេលការបោះឆ្នោតសភាឆ្នាំ២០១៥ ទៅធ្វើឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។[60] ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីនេះគឺអាស្រ័យលើប្រព័ន្ធបោះពីរជុំ។ ប្រសិនបើគ្មានបេក្ខជនណាមួយទទួលបានសម្លេងភាគច្រើននៅក្នុងជុំទីមួយទេនោះជុំទីពីរនឹងត្រូវធ្វើឡើងដោយជ្រើសយកបេក្ខជនកំពូលពីររូប។ ការបោះឆ្នោតសភាមានតែមួយជុំប៉ុណ្ណោះនិងផ្អែកលើ"ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតតែមួយមិនអាចផ្ទេរបាន"ដែលវាអាចអនុញ្ញាតឱ្យបេក្ខជនខ្លះជាប់ឆ្នោតដោយមានសម្លេងតិចជាងមួយភាគរយ។[61]
បកទៅដើមដំបូងវិញ ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្កានីស្ថានឆ្នាំ២០០៤ មិនមានជម្លោះឬចលាចលអ្វីទេដែលក្នុងនោះលោកហាមីដ កាហ្សៃបានយកឈ្នះនៅជុំទីមួយដោយទទួលបានសំឡេងគាំទ្រ ៥៥.៤%។ ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីឆ្នាំ២០០៩ ត្រូវបានប្រព្រឹត្តិទៅដោយខ្វះសន្តិសុខ អ្នកចូលរួមបោះឆ្នោតមានចំនួនតិច និងការលួចបន្លំសន្លឹកបោះឆ្នោតហើយជាលទ្ធផល លោកកាហ្សៃជាប់ឆ្នោតសារជាថ្មី។[62] ការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីឆ្នាំ២០១៤ បានបញ្ចប់ដោយលោកអាស្រាហ្វ ហ្កានីបានទទួលសម្លេងគាំទ្រប្រមាណ ៥៦.៤៤%។[63]
គណបក្សនយោបាយបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងឆាកនយោបាយនៃប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាននៅក្រោយឆ្នាំ២០០១ ជាពិសេសគឺសកម្មភាពប្រឆាំងរបស់លោកកាហ្សៃចំពោះគណបក្សទាំងនោះ។[64] នៅក្នុងការបោះឆ្នោតសភាឆ្នាំ២០០៥ សន្លឹកឆ្នោតមិនបានបង្ហាញពីទំនាក់ទំនងគណបក្សរបស់បេក្ខជនឡើយដូច្នេះលទ្ធផលត្រូវបានកំណត់ដោយកិត្យានុភាពផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បេក្ខជននីមួយៗ។[64] នៅក្នុងចំណោមមន្រ្តីជាប់ឆ្នោតទាំងនោះមានដូចជា អតីតសមាជិកចលនាមូចាហ៊ីឌីន សាសនិកឥស្លាម ស្តេចត្រាញ់ អ្នកជាតិនិយមកុលសម្ព័ន្ធ អតីតអ្នកនយោបាយកុម្មុយនិស្ត អ្នកកំណែទម្រង់ អ្នកជំនាញតាមទីប្រជុំជន អ្នករាជានិយម និងអតីតសហការីតាលីបង់ជាច្រើននាក់។[65][66] នៅក្នុងពេលដំណើរគ្នានេះដែរ អាហ្វហ្កានីស្ថានបានជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ៣០ ទូទាំងពិភពលោកខាងចំនួនអ្នកតំណាងភេទស្រីនៅក្នុងរដ្ឋសភា។[67] គណបក្សផ្សេងៗកាន់តែមានឥទ្ធិពលច្រើនឡើងនៅក្រោយឆ្នាំ២០០៩ ពោលគឺនៅពេលដែលច្បាប់ថ្មីត្រូវបានប្រកាសដែលតម្រូវការឱ្យការចុះឈ្មោះគណបក្សមានភាពតឹងរ៉ឹងជាងមុន។[68] គណបក្សថ្មីៗជិតមួយរយត្រូវបានចុះឈ្មោះបន្ទាប់ពីច្បាប់នេះបានចូលជាធរមាន[69] ហើយគណបក្សទាំងនោះបានដើរតួយ៉ាងសកម្មនៅក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៤ ប៉ុន្តែឥទ្ធិពលបក្សនូវតែមានកម្រិតនៅឡើយ។[70]
យោធា
មុនពេលទីក្រុងកាប៊ុលត្រូវដួលរលំ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលស្ថិតនៅក្រោមក្រសួងការពារជាតិបានបែងចែកចេញជាកងទ័ពជើងអាកាសអាហ្វហ្កានីស្ថាន និងកងទ័ពជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ សាកលវិទ្យាល័យការពារជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានមានគ្រឹះស្ថានអប់រំផ្សេងៗសម្រាប់កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធអាហ្វហ្កានីស្ថានរួមទាំងបណ្ឌិត្យសភាយោធាជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានផងដែរ។[71]
ការអនុវត្តន៏ច្បាប់
ការអនុវត្តច្បាប់គឺជាទំនួលខុសត្រូវរបស់នគរបាលជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានដែលស្ថិតនៅក្រោមក្រសួងមហាផ្ទៃ។ នគរបាលជាតិអាហ្វហ្កានីស្ថានមានសាខាចម្បងពីរគឺ៖ នគរបាលឯកសណ្ឋានអាហ្វហ្កានីស្ថាន និងនគរបាលព្រំដែនអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ បេសកកម្មរបស់នគរបាលឯកសណ្ឋានគឺដើម្បីធានាសន្តិសុខនៅក្នុងប្រទេស ទប់ស្កាត់ឧក្រិដ្ឋកម្ម និងការពារទ្រព្យសម្បត្តិ។ នគរបាលព្រំដែនគឺទទួលខុសត្រូវក្នុងការការពារនិងថែរក្សាព្រំដែនរបស់ប្រទេសជាមួយរដ្ឋជិតខាងក៏ដូចជាអាកាសយានដ្ឋានអន្តរជាតិទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេស។[72] ទីភ្នាក់ងារស៊ើបការណ៍សម្ងាត់របស់អាហ្វហ្កានីស្ថានត្រូវបានគេស្គាល់ថាអគ្គនាយកសន្តិសុខជាតិក៏មាននាទីជួយដល់កម្លាំងនគរបាលជាមួយបញ្ហាសន្តិសុខដែរ។[73] តែទោះបីជាយ៉ាងណា ស្ទើរគ្រប់ផ្នែកនៃប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថានត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាតំបន់គ្រោះថ្នាក់ព្រោះដោយសារតែសកម្មភាពរបស់ក្រុមសកម្មប្រយុទ្ធនិងឧបទ្ទវហេតុទាក់ទងនឹងភេរវកម្ម។ ការចាប់ជំរិតទារប្រាក់លោះនិងប្លន់បានកើតឡើងជារឿយៗនៅតាមទីក្រុងធំៗ។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ កម្លាំងនគរបាលអាហ្វហ្កានីស្ថានរាប់រយនាក់បានស្លាប់ខណៈពេលកំពុងបំពេញកាតព្វកិច្ចរបស់ពួកគេ។[74] អាហ្វហ្កានីស្ថានក៏ជាប្រទេសនាំមុខនៃផលិតផលអាភៀនដែរ។[75] ផលដំណាំអាភៀននៅអាហ្វហ្កានីស្ថានបានផលិតចេញជាហេរ៉ូអ៊ីនខុសច្បាប់ជាង ៩០% នៅទូទាំងពិភពលោកនិងជាង ៩៥% នៃនៅទ្វីបអឺរ៉ុប។[76][77] ក្រសួងប្រឆាំងគ្រឿងញៀនគឺជាអ្នកដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការត្រួតពិនិត្យនិងលុបបំបាត់អាជីវកម្មគ្រឿងញៀនខុសច្បាប់នៅក្នុងប្រទេស។
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
