ខម

“ខម (Khom)” ឬ ខ្មែរបុរាណ តាមនិយមន័យនៃវចនានុក្រមរាជបណ្ឌិតសភា ឆ្នាំព.ស. ២៥៥៤

ពាក្យ “ខម” ត្រូវបានកំណត់ថាជា ខ្មែរបុរាណ។ ប្រជាជនខមផ្នែកមួយ បានរស់នៅតំបន់ទីទំនាបទន្លេជោប្រឺយា (Chao Phraya Basin) ក្នុងដែនដីសុវណ្ណភូមិ ហើយមានសាសនាជំនឿទាំង ហិណ្ឌូ និង ពុទ្ធសាសនាមហាយាន។ តំបន់ដូចជា យោនក សុខុត័យ អយោធ្យាពុរៈ (រួមមានអ៊ូทอง លវបុរៈ អយោជ្ជបុរៈ និងនគរបឋម) ជាកន្លែងដែលប្រជាជនខមស្ថិតនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។

ឯកសាររបស់រាជាណាចក្រលាណាណា ដូចជា ចារឹក និងទំនាយប្រវត្តិសាស្ត្រ ទាំងឡាយ ក៏បានរៀបរាប់ដូចគ្នាថា “ខម” មានន័យថាជាប្រជាជននៅភាគខាងត្បូងនៃអាណាចក្រលាណាណា (ក្នុងសម័យសុខុត័យ)។ ប្រជាជនទាំងនោះ មានទម្លាប់កាត់សក់ខ្លី បន្សំពាក់សំលៀកបំពាក់ជាចង្កៀង និងបរិភោគអាហារចំបាប់ ដូចជាស្រូវជូ (ស្រូវធម្មតា)។ នៅក្នុងតំបន់លវូ ប្រជាជនក៏បានគោរពទាំងសាសនាហិណ្ឌូ និងពុទ្ធសាសនាមហាយានផងដែរ។

មហាវិទ្យាធិការ អង្គម្ចាស់គឹកឃឹត ប្រាមូច (M.R. Kukrit Pramoj) បានសរសេរអះអាងថា ពាក្យ “ខម” មិនមែនជាពួកជនជាតិជាក់លាក់ទេ ប៉ុន្តែជាឈ្មោះសញ្ជ័យផ្នែក វប្បធម៌។ អ្នកណាដែលបានទទួលសាសនាហិណ្ឌូ ឬ ពុទ្ធសាសនាមហាយាន ក៏អាចត្រូវបានហៅថា “ខម”។ ដូច្នេះ “ខម” មិនមែនជាជនជាតិ ប៉ុន្តែជាពាក្យគ្រឿងវប្បធម៌ ដូចជាពាក្យ “សៀម” ផងដែរ។

 “ខម” ជាពាក្យដើមតំណភាគចាស់ របស់ជនជាតិថៃ ក្នុងគ្រួសារភាសា តៃ-កដៃ (Tai-Kadai)

ប៉ុន្តែអ្នកប្រាជ្ញប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើនដូចជា Charnvit Kasetsiri (ឆาญវិទ្យ ខសេតសិរី), Prasert Na Nakhon (ប្រុសសិរី ណាគន់), Michael Wright និង សុជិត វង្សថេស ក៏បានអះអាងថា ពាក្យ “ខម” និង “លវូ” គឺជាពួកជនជាតិដូចគ្នា ឬជាក្រុមជនជាតិសមស្របក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ-ខ្មែរ។

⸻

📌 សេចក្ដីសន្និដ្ឋាន ពាក្យ “ខម” ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ មានន័យស្មុគស្មាញរវាងភាពជាជនជាតិ និងភាពជាសញ្ញាសិប្បនិម្មិតនៃអរិយធម៌។ វាបានប្រើប្រាស់ដើម្បីបង្ហាញភាពជាចំណែកនៃអាណាចក្រខ្មែរ ប៉ុន្តែខ្លះទៀតក៏ប្រើដើម្បីបំបាក់ទំនាក់ទំនងរវាងខ្មែរ-សៀមផងដែរ។ សម្រាប់អ្នកសិក្សាព្រាបស្រមោលវប្បធម៌ភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ វាជាប្រធានបទស្រាវជ្រាវដែលសម្បូរទៅដោយការសន្និដ្ឋានខុសគ្នា និងការចំអិនវិនិច្ឆ័យអំពីអត្តសញ្ញាណ។

ពាក្យ “ខោម” តាមការសិក្សាភាសាសាស្ត្រនិងប្រវត្តិសាស្ត្រតំបន់

ពាក្យ “ខោម” ដែលគេប្រើនៅក្នុងភាសាថៃ តាមបទពិសោធន៍របស់វេជ្ជបណ្ឌិតជេរ៉ារ ដីហ្វ្វ្លត (Gérard Diffloth) គឺមានប្រភពមកពីពាក្យមួយក្នុងភាសាមុននៃមន-ទ្វារវដី និងភាសាជនជាតិយ៉ាក់គួរ (ญัฮกุร) ដែលសំដៅទៅលើ “ខាងត្បូង ឬផ្នែកក្រោម” របស់ដែនដី ឬផ្ទះ។ ពាក្យនោះមានសម្រង់ជា *krɔɔm → *krom → khom ដែលបានពង្រីកទៅជាច្រើនភាសា ក្នុងគ្រួសារ អូស្រ្តូអាស៊ីតិក និងភាសាបងប្អូនជាច្រើនទៀត។

ក្នុងភាសាថៃនិងភាសា តៃ-កដៃ

• ពាក្យ “ខอม” គឺមានប្រភពពីសព្ទតៃ-កដៃដើម *krɔɔm ដែលក្លាយជា *krom → khom។
• វាបានរកឃើញក្នុងឯកសារចាស់ៗ ដូចជា ចារឹកវត្ដស្រីជុំ សម័យសុខោថ័យ (១៩១២ បស)។
• ពាក្យ “ខោម” គឺមិនមែនជាភាសាខ្មែរនោះទេ ហើយមិនមាននៅក្នុងចារឹកសម័យអង្គរទេ។ អ្នកបកស្រាយទាំងឡាយច្រើនសន្និដ្ឋានថា ពាក្យនេះជាសព្ទដែលប្រជាជនតៃប្រើសម្រាប់បង្ហាញអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌មួយ ជាងជាសាសន៍។

វិនិច្ឆ័យនៃពាក្យ “ខោម”

• ពាក្យ “ខោម” ត្រូវបានប្រើសំដៅទៅលើសម្បត្តិអារយធម៌ នៅតំបន់សុវណ្ណភូមិ ប៉ុន្តែមិនមែនជាការសំដៅផ្ទាល់ទៅលើជនជាតិខ្មែរ។
• ប្រជាជនក្នុងអតីតដូចជា នៅលវ៉ោន (Lavo), យោនក (Yonok), សុខោថ័យ (Sukhothai), និងអយុថ្យា បានគ្រប់គ្រងដោយជនខោម (ខោមព្រះពុទ្ធ ឬខោមហិណ្ឌូ) ដែលយល់ថា អ្នកណាដែលបើកទូលបំព្រងទៅសាសនាខាងលើ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា “ខោម”។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

• ពាក្យ “ខោម” មិនមែនជាឈ្មោះសាសន៍ទេ ប៉ុន្តែជាការចែងចាត់ផ្នែកវប្បធម៌។
• វាមានន័យជាច្រើន ហើយជាសព្ទដើមដែលកើតពីភាសាក៏ដូចជាព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រពាក់ព័ន្ធនឹងការផ្សាយវប្បធម៌ខាងត្បូងទៅតំបន់ភាគខាងជើងរបស់ថៃ និងឡាវ។
• ដូចនេះ ពាក្យ “ខោម” គឺជាពាក្យប្រើសំដៅសិល្បៈ សាសនា អក្សរ ភាសា និងមនុស្សនៅក្នុងដែនដីសុវណ្ណភូមិ ប៉ុន្តែមិនមែនជាសមាជិកជាតិខ្មែររបស់កម្ពុជា។

បើអ្នកចង់បានជារូបភាពអក្សរប្រៀបធៀបរវាង ខ្មែរបុរាណ – ขอม – ថៃ សម្រាប់បង្ហាញនិស្សិត ឬសិក្សាជាន់ខ្ពស់ ប្រសិនបើអនុញ្ញាត ខ្ញុំអាចចាក់ស្លាបព្រាយជារូបតារាងឲ្យបានផងដែរ។

ខាងក្រោមជាចំណងជើង និងអត្ថបទសង្ខេបក្នុងសោភាសិកម្មភាសាខ្មែររបស់ “ពាក្យ ‘ខោម’ នៅក្នុងភាសាផ្សេងៗ និងប្រភពដើមរបស់វា” ដែលបានរៀបចំបែបវិជ្ជាជីវៈសម្រាប់ស្ថាប័នឬអ្នកស្រាវជ្រាវ:

ពាក្យ “ខោម” ក្នុងភាសាផ្សេងៗ ទំនាក់ទំនងនិងន័យ

ភាសាម៉ាន់យ (Mon)

នៅក្នុង ចារាធិច មនុហៈ (សតវត្សទី១១) និងចារាងនៅសវណៈឈានស្វង់សម័យสุវរណភូមិ “ខោម” ត្រូវបានគេហៅថា Krom ដែលសម្គាល់ដល់សហជីជាតិមណ្ឌលគ្រួសារម៉ាន់យ ខ្មែរនិងឥណ្ឌា នៅតំបន់ទន្លេជោប្រឺយា ខាងត្បូងក្នុងសតវត្សទី១០ – លើកដំបូងតែឃើញត្លាប់ក្រោមអាណាចក្ររបស់ព្រះបាទសូរិយវរ្ម័នទី១។

ភាសាប្រទេសប៉្មាយ៉ា (မြန်မာ)

ព្រះរាជវង្សမហារាជ (Hmannan Yazawin) បានកត់សរសេរថា ពាក្យ Gywam (“คฺยวม”) ត្រូវបានប្រើសំដៅដល់ “ខោម” នៃទីក្រុងអរិយធម៌អរុណ (“อรอซะ” ឬ “អโยជៈ”) ដែលគឺជាព្រះរាជាណាចក្រអយុធ្យាទាំងឡាយ។

ភាសាក្រិកបុរាណ (Greek)

របាយការណ៍ទស្សនាវដ្តីរបស់ក្សត្ររបដោយ Ammianus Marcellinus និង Ptolemy បានចុះថា “Komedes (Κωμήδαι)” សំដៅដល់ជនជាតិ នៅលើទំភាគដីល្អ ដូចជាក្រុមខោមនេះ។

ភាសាไทลื้อ និងไทใหญ่

ពាក្យ กรอม (កាលខ្លះសរសេរថា កะหลอม) ត្រូវបានប្រើដើម្បីសម្គាល់ជនជាតិไทភាគខាងเหนือ និងតំបន់អយុធ្យា។

ភាសាសារីម៉ូច និង ភាសាចិនយូនាន

ប្រើពាក្យជាច្រើនបែប กรอม — ដូចជា កលលរ เกอหลอ និង โกโล ដើម្បីសម្គាល់ជនជាតិไท ផ្នែកប៉ាយ៉ាព្យ័យដើម្បីជាតិសំរាប់របបឯកជន ។

ភាសាលាវ

ពាក្យ កហ្លុំ ប្រើសម្រាប់សម្គាល់ជនជាតិไทยวน និងไทລื้อ ដែលរសនៅក្នុងឥណ្ឌាចិន (អាស៊ីត្បូង)។ មានករណីប្រើថា *“យวน” ជា ពាក្យជំនួស។

ប្រភពដើមរបស់ពាក្យ “ខោម” (ขอม)

១. ភាសាហ៊ីន្ទី (Hindi)

ពាក្យ Kom (कोम) បានយកចេញពីពាក្យ Komala (कोमल) ដែលមានន័យថា “ទន់ល្មម” ឬ “ផ្ទៃដីដែលមានទឹកច្រើន”។ ពាក្យនេះត្រូវបានយកសរសេរនៅក្នុងសារមន្ទីរសាសនាเปอร์ស៊ីយ The Ship of Sulaiman ដើម្បីលាយសក្ខីភាពតំណាលនិងទំនាក់ទំនងជាមួយព្រះរាជាណាចក្រអយុធ្យា។

២. ពាក្យសម័យបុរាណសមឡា–សanskrit និង ឡូឆ្នាំថៃ

ពាក្យជា อัญขยม / อํญขยุม អនុវត្តពីអក្សរបាលី อญฺญ (anya) ឬ อนฺย (Anya) ដែលបែបផ្សំសញ្ញាបានន័យថា “បុគ្គលផ្សេង” និងពាក្យខ្មែរ ขฺญุํ / กฺญุม (khñuṃ) ដែលមានន័យថា “អ្នកបម្រើ” ឬ “សេវាកម្ម”។ ជារូបិយបទសន្និបាតបានសន្និដ្ឋានថា ពាក្យនេះសម្រាប់បង្ហាញអត្តសញ្ញាណអ្នកនាំចូលធម្មតា។

៣. ការបម្លែងសូរ្យស្រាយពីភាសាខ្មែរ បុរាណ

ពាក្យ กโรม / กรอม / ขอม ដែលហាលទៅពីភាសាខ្នរាវសម័យមុន ពាក់ព័ន្ធនឹងសំណុំភាសាប្រែសម័យចម្រុះជាលក្ខណៈពិភព។

៤. ការវាយតម្លៃរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ព្រះពេជ្រ (พระยาปริยัติธรรมธาดา)

ពាក្យ ขอม អាចជា “សារព័ត៌មាន” ពីពាក្យបាលី อาคม មានន័យថា “វិទ្យា” ឬ “សណ្ដាប់ធ្នាប់ពិសេស” នៅក្នុងសហគមន៍ប្រសាសេព្រះ ។ ពាក្យនេះបានអភិវឌ្ឍសំឡេងថា อาคม → คม → ค็อม → ขอม។ គឺបានប្រើសំដៅដល់អ្នកខ្លះដែលមានបច្ចេកទេសអាគនមន្ដ្រពិសេស (“ขอมดำดิน”)។

៥. ការវាយតម្លៃនៃការធ្វើអតីតដែនដី

ព្រះអង្គម្ចាស់ធវិធីសាស្ត្រណាល់យាយថា ពាក្យ ขอม មិនគួរត្រូវបានយកជាសញ្ញាមួយនៃជនជាតិខ្មែរ ឡើយ។ ប្រើសម្រាប់បរិយាកាសនៃការលាយនិងអភិវឌ្ឍព្រំដែនសម័យបុរាណ។

អត្ថបទនេះមានទម្រង់សមស្របសម្រាប់ត្រៀមបង្ហាញសម្រាប់អត្ថបទជាសន្តិភាព ខ្នងកាសេងស្រាវជ្រាវ ឬតំណាងសហគមន៍សាស្រ្តា។ ប្រសិនបើត្រូវបន្ថែមឯកសារយោង ឬយោងផ្សេងទៀត (APA, Chicago, MLA) សូមប្រាប់ខ្ញុំផង។

ខាងក្រោមជារូបរៀបចំវិជ្ជាជីវៈជាភាសាខ្មែរ សម្រាប់ប្រធានបទ “ភាពខុសគ្នារវាងពាក្យ ‘ខោម’ និង ‘ខ្មែរ’” ដែលលម្អិតនិងសមស្របសម្រាប់បុគ្គលសិក្សាវិទ្យាសាស្ត្រ ឬពហុភាសា។

១. ពាក្យ “ខ្មែរ” (Khmer) និង “ខ្មែរ ក្រោម” (Khmer Krom)

• ពាក្យ ខ្មែរ (ខ្មែរ: ខ្មែរ, អក្សរឡាតាំង: Khmer) គេប្រើជារូបសញ្ញាចម្បងសម្រាប់ជនជាតិកម្ពុជានៅបច្ចុប្បន្ន និងមានប្រើស្រាប់តាំងពីសម័យព្រះបាទចไรวម័នទី ៧ (ព.ស. ១៧២៤–១៧៦១) សម័យចំណុចជាសហប្រជាជីជាតិជារូបសញ្ញាសម្រាប់វប្បធម៌ កញ្ញានិងភាសា ។
• ពាក្យ ខ្មែរ ក្រោម ឬ ខ្មែរ ក្រំ (Khmer Krom, Khmer: ក្រោម, អក្សរ ឡាតាំង: karoṃ, karomm) មានន័យថា “ខាងទាប” “ខាងក្រោម” ឬ “ជនពាក់ព័ន្ធតំបន់ទាប” គឺជាពាក្យប្រើសំដៅក្នុងភាសាខ្មែរនិងភាសាខ្មែរ ស្រុក សុរិន្ទ្រ។
  • គេប្រើសម្រាប់អ្នកដែលសរសេរក្នុងតំបន់ផ្នែកខាងត្បូងនៃទន្លេមូល (ចេញពីពេលជួបចំណុចបញ្ចរ់ជាមួយទន្លេ) ហើយប្រៀបនឹង “ខ្មែរ ខ្ពស់” ឬ “ខ្មែរ លើ” ដែលជាសរសេរនៅតំបន់ខ្ពស់។

២. ពាក្យ “ខោម” (Khom) និងភាពខុសគ្នាពីអ្នកខ្មែរ

A. ភាសា និងអត្ថន័យ

• ពាក្យ ខោម ឬ វាលយន្ត (Khom) ត្រូវបានគេប្រើក្នុង ចារឹកនៃប្រាសាទ អង្គរ (ឧ. וត្ដស្រ ២៦) ជាភាសាដាច់ពីភាសាខ្មែរ។ ឧទាហរណ៍៖
• និយាយបានថា ខោម មិនមែនជាសមាជិកជាតិខ្មែរ ប៉ុន្តែជាកក្ខមួយនៃភាសា និងវប្បធម៌ដាច់ពីខ្មែរ។
• B. บรรณานุกรมประวัติศาสตร์ไทย
  • เอกสารข้าราชการไทย (เช่น พระแสงราชศัสตรา) ระบุว่า ขอม คือราชวงศ์ของขอมที่ปกครองเขมรเก่า ก่อนโดนอยุธยายึดครองใน พ.ศ. 1974 ส่วน เขมร เป็นชาวพื้นเมืองที่สยามหนุนให้ขึ้นปกครองเพื่อควบคุมรัฐ. C. หลักฐานโบราณคดี
  • คำว่า ขอม ปรากฏครั้งแรกใน จารึกถ้ำฤาษีเขางู และ ถ้ำเขาหลวง ในจังหวัดราชบุรีและเพชรบุรี ระบุหน้าที่สำคัญในระบบวัดและการจาริกธรรม เช่น “ขอมชาย 350 และขอมหญิง 53 คน” หมายถึงตำแหน่งทางวิชาการ ราชการ. ៣. ការសន្និដ្ឋាន និងអត្ថន័យចុងក្រោយ
  • ខ្មែរ (Khmer) ជាសហនាមរឹងដល់ជនជាតិខ្មែរ ដែលមានកន្លែងនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រពេលបច្ចុ្បន្ន និងផ្ទុយពីតំបន់រៀងខ្ពស់/ខាងក្រោម។
  • ខោម (Khom) ជាពាក្យអក្សរសាស្ត្រខុសពី ខ្មែរ ដាច់ពីជនជាតិ។
  • ភាពខុសគ្នានេះមានឫសដើមពីមានភាពច្រើនជោគជ័យក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រនិងភាសាសាស្ត្រ ហើយជួយខ្នះបំបែកពីការប្រាប់អាក្សរ តំណាងភាពវប្បធម៌ និងន័យនៃឈ្មោះខ្លួនឯង។ ប្រសិនបើអ្នកត្រូវការស្ដាយឡើងជាសៀវភៅ PDF ឬផ្លាស់ប្ដូរពាក្យពេញ (“Khom” ទៅ “ខោម”) ដើម្បីបង្ហាញក្នុងសិក្សា សូមប្រាប់ខ្ញុំបន្ថែមបានគ្រាន់។

ឯកសារយោង