គោបុរៈ

គោបុរៈ ឬ គោបុរៈ ( តាមីល : கோபுரம், Telugu : గోపురం, Kannada : ಗೋಪುರ) គឺជាប៉មច្រកចូលដ៏មហិមា ដែលជាធម្មតាមាន រចនាបថបែប ហិណ្ឌូ រដ្ឋតាមីល ភាគខាងត្បូង នៃ រដ្ឋឥណ្ឌា ។ អាន់ ឌា ប្រាដេស, Kerala, Karnataka, និង Telangana, ^[១] និង ស្រីលង្កា ។ នៅតំបន់ផ្សេងទៀតនៃប្រទេសឥណ្ឌា ពួកគេមានលក្ខណៈតិចតួចជាង ខណៈដែលនៅក្នុងប្រាសាទឥណ្ឌាភាគខាងត្បូង ពួកគេច្រើនតែជាផ្នែកខ្ពស់បំផុតនៃប្រាសាទ។

គោបុរៈប្រាសាទតាព្រហ្ម

គោបុរៈប្រាសាទភ្នំជីសូ

ប្រាសាទបុរាណ និងមជ្ឈិមសម័យដើមមាន គោបុរៈ តូចជាង ខណៈពេលដែលនៅក្នុងប្រាសាទក្រោយៗទៀត គឺជាលក្ខណៈលេចធ្លោនៃរចនាប័ទ្ម ហិណ្ឌូ ទ្រាវិឌ ; ^[២] ក្នុង​ករណី​ជា​ច្រើន បរិវេណ​ប្រាសាទ​ត្រូវ​បាន​ពង្រីក និង​កសាង​គោបុរៈ​ធំ​ជាង​នេះ​នៅ​តាម​ព្រំប្រទល់​ថ្មី។ ពួក​វា​ត្រូវ​បាន​គេ​ដាក់​នៅ​លើ​ដោយ ​កាឡា​សាំ ជា ​ដុំ ​ថ្ម​ដែល​មាន​រាង​មូល​។ ពួកវាដើរតួជាច្រកចេញចូលតាមជញ្ជាំងដែលព័ទ្ធជុំវិញប្រាសាទ។ ^[៣] សំណង់​ប៉ម​មួយ​ទៀត​ដែល​ស្ថិត​នៅ​ចំ​កណ្តាល​ប្រាសាទ​គឺ ​វិមាន​។ ពួកគេទាំងពីរត្រូវបានរចនា និងសាងសង់ស្របតាមច្បាប់ដែលមានចែងក្នុងអត្ថបទរបស់ វអស្តុសាស្ត្រា ។ ^[៤]

ដើមកំណើតរបស់គោបុរៈអាចត្រូវបានតាមដានត្រឡប់ទៅរចនាសម្ព័ន្ធដើមនៃស្តេច បល្លវ និងទាក់ទងទៅនឹងប៉ម សិខរ កណ្តាលនៃប្រទេសឥណ្ឌាខាងជើង។ នៅចន្លោះសតវត្សទី 12 និងទី 16 ក្នុងកំឡុងសម័យ Pandya, Nayaka និង Vijayanagara នៅពេលដែលប្រាសាទហិណ្ឌូបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃជីវិតទីក្រុងកាន់តែខ្លាំងឡើង ច្រកទ្វារទាំងនេះបានក្លាយជាលក្ខណៈពិសេសលេចធ្លោនៃរូបរាងខាងក្រៅរបស់ប្រាសាទ ដែលនៅទីបំផុតបានគ្របដណ្ដប់លើទីសក្ការៈខាងក្នុងដែលត្រូវបានបិទបាំងពីទិដ្ឋភាពដោយ ទំហំ និងទីធ្លាធំរបស់គោបុរៈ។ ^[៥] វាក៏គ្របដណ្ដប់លើទីសក្ការៈខាងក្នុងក្នុងបរិមាណនៃគ្រឿងតុបតែង។ ជារឿយៗទីសក្ការបូជាមានគោបុរៈច្រើនជាងមួយ។ ^[១] ពួកគេក៏លេចមុខនៅក្នុងស្ថាបត្យកម្មនៅខាងក្រៅប្រទេសឥណ្ឌា ជាពិសេស ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ ដូចជានៅ អង្គរវត្ត ។

ប្រាសាទធំតាមបែប ទ្រាវិឌ ឬ koil អាចមានគោបុរៈជាច្រើន ដែលបើកចូលទៅក្នុងបរិវេណជញ្ជាំងតូចៗជាបន្តបន្ទាប់នៅជុំវិញទីសក្ការៈបូជាធំ ដោយជាទូទៅធំជាងគេនៅគែមខាងក្រៅ។ បរិវេណប្រាសាទជាធម្មតាមានរាងការ៉េ ឬរាងចតុកោណ យ៉ាងហោចណាស់ជញ្ជាំងខាងក្រៅមានគោបុរៈ ជាញឹកញយពីទិសខាទាំងបួន។ អគារច្រើនជាន់នៃគោបុរៈជាធម្មតាធ្វើឡើងវិញនូវលក្ខណៈពិសេសកម្រិតទាបនៅលើមាត្រដ្ឋានថយចុះតាមចង្វាក់។ ^[៥] ទីសក្ការៈខាងក្នុង និងដំបូលប៉មរបស់វា (ទីសក្ការបូជារបស់អាទិទេពកណ្តាល) ត្រូវបានគេហៅផងដែរថា វិមាន ទោះបីជានៅភាគខាងត្បូងវាមានទំហំតូចជាងគោបុរៈនៅក្នុងប្រាសាទធំៗក៏ដោយ។

និរុត្តិសាស្ត្រ

ប្រភពដើម តាមីល មកពីពាក្យពីរគឺ கோ (kō) និង புறம் (puram) មានន័យថា 'ស្តេច' និង 'ខាងក្រៅ' រៀងគ្នា។ ^[៦] វាមានដើមកំណើតពី យុគសម័យ Sangam នៅពេលដែលវាត្រូវបានគេស្គាល់ថាជា ஓங்கு நிலை வாயில் (ōnggu nilai vāyil) មានន័យថា 'ច្រកចេញចូលមិនអាចខ្វះបាន' ។ ^[៧]

ប្រភពដើមនៃ ភាសាតេលូហ្គូ គឺមកពីពាក្យទាំងពីរ ៖ కోపు (Kōpu) និង అరం (Araṁ) មានន័យថា "កំពូល" និង "មាន" ។ ^[៨]

កិរិយាសព្ទជំនួសគឺមកពីពាក្យ សំស្រ្កឹត គោបុរៈ ដែលអាចបំបែកទៅជា គោ ( ភាសាសំស្ក្រឹត: गो ) ដែល​មាន​ន័យ​ថា 'ទីក្រុង​មួយ' ឬ 'គោ' និង បុរៈ ( ភាសាសំស្ក្រឹត: पुरम् ) 'ទីក្រុង' ឬ 'ការតាំងទីលំនៅ' ។ ^[៩]

លោកបណ្ឌិត ស្ថាបតិ ពន្យល់អត្ថន័យនៃពាក្យ គោបុរៈ និង វិមាន យ៉ាងដូច្នេះ។ វិមាន មានន័យថា រង្វាស់ បង្ហាញពីចំនួនរង្វាស់ដែលធ្វើឡើងក្នុងការសាងសង់ និងការរចនារចនាសម្ព័ន្ធនោះ។ គោបុរៈ មានពីរពាក្យគឺ គវ និង បុរ មានន័យថាកន្លែងដែលថាមពលទាំងអស់ដែលមាននៅក្នុងសត្វមានជីវិតចូលមកខាងក្នុង។ ^{[១០][ <span title="Dead link tagged August 2024">តំណភ្ជាប់ស្លាប់</span> ]}