ព្រះរាជពង្សាវតារខ្មែរ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Remove ads
ពង្សាវតារក្សត្រខ្មែរ ឬ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ( រាជពង្សាវតា ឬ របាក្សត្រ) គឺជាការប្រមូលផ្តុំនៃសាត្រាស្លឹករឹតប្រវត្តិសាស្ត្រសតវត្សទី 18 និង 19 ដែលផ្តោតលើពេលវេលាចាប់ពីប្រហែលឆ្នាំ 1430 ដល់ដើមសតវត្សទី 16 ។ [១] សម័យកាលនៃ ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ត្រូវបានចាត់ទុកថាជា សម័យមជ្ឈិម ព្រោះវាជាការបញ្ចប់នៃ អាណាចក្រខ្មែរ ។ ប្រភពសំណេរដូចជាអក្សរចារឹក សំស្រ្កឹត ក្លាយជាលែងប្រើហើយ ដែលចាប់ផ្តើមនៅពាក់កណ្តាលទីមួយនៃសតវត្សទី 14 ។ សូម្បីតែសិលាចារឹក ខ្មែរបុរាណ ក៏អវត្តមានរហូតដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៦។ ស្តេចចុងក្រោយដែលបានរៀបរាប់នៅក្នុងសិលាចារឹកបុរាណ អង្គរ គឺព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នបរមេស្វរ ដែលសោយរាជ្យពីឆ្នាំ 1327 ដល់ 1336 [២] [៣]
សាត្រាស្លឹករឹត នៅលើស្លឹកត្នោត ហើយចងភ្ជាប់គ្នាជាបាច់ មានរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះ។ អត្ថបទដែលនៅមានគឺជាច្បាប់ចម្លង ហើយក្នុងករណីជាច្រើននៅសល់តែបំណែកប៉ុណ្ណោះ។ កាលប្បវត្តិចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ 1796 ហើយចុងក្រោយរហូតដល់សតវត្សទី 19 ។ កំណត់ត្រាទាក់ទងនឹង កាលប្បវត្តិរបស់ស្តេច កិច្ចការបរទេស ទំនាក់ទំនងជាមួយប្រទេសជិតខាង ជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវាងស្តេចខ្មែរ សង្គ្រាមស៊ីវិល វិវាទលើការស្នងរាជ្យ និងអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងការដឹកនាំក្នុងចំនោមបញ្ហាផ្សេងៗទៀត។ [៤]
ការសិក្សាអត្ថបទទាំងនេះត្រូវបានគេនិយាយថា "ចំណាយពេលច្រើន ហើយត្រូវការយ៉ាងច្រើន ដើម្បីរៀបចំ និងបកស្រាយព័ត៌មានដ៏មានតម្លៃដែលត្រូវរកឃើញនៅក្នុងខ្លួន" ទាក់ទងនឹងការជជែកដេញដោលជាបន្តបន្ទាប់លើហេតុផល និងព្រឹត្តិការណ៍នៃការបោះបង់ចោល អង្គរ។ ការផ្លាស់ប្តូររាជធានីខ្មែរ និងការធ្លាក់ចុះវប្បធម៌ទូទៅ។ [២]
Remove ads
និរុត្តិសាស្ត្រ
រាជពង្សាវតារ មានៈ រាជ = "ស្តេច ឬ រាជា"; ពង្សា, វំសា= "ពូជពង្ស, ដំណរ"; និង អវតា = "កូនចៅ, incarnation" ឬ សាវតារ គឺមកពី ពង្សាវតារ ឬ sauvatar ដែលមានន័យថា "ប្រវត្តិសាស្រ្ត" ។ នៅក្នុងភាសាខ្មែរ ឫសគល់ផ្សំជា រាជពង្សាវតារ មានន័យថា "ប្រវត្តិនៃព្រះរាជវង្សានុវង្ស" ឬ "ប្រវត្តិនៃព្រះរាជា"។ [៥] [៦]
របាក្សត្រ ត្រូវបានគេហៅផងដែរថា របាលក្សត្រ ឬ ល្បារក្សត្រ ឬជួនកាល អម្បាលក្សត្រ "ស្តេចទាំងអស់" ។ វាអាចត្រូវបានបែងចែកដូចខាងក្រោមៈ របា = jumbuor, juor, "ដំណរ" និង ក្សត្រ = "ព្រះអង្គម្ចាស់, ស្តេច"; ដូច្នេះ របាក្សត្រ មានន័យថា "ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃខ្សែរាជវង្សឬបុព្វបុរសរបស់ស្តេច" ។ អត្ថន័យនៃរាជពង្សាវតារ ឬរបាក្សត្រ អាចត្រូវបានបកប្រែថាជា «ពង្សាវតារ» ឬ «ពង្សាវតារក្សត្រ» ដែលជាសំណេរដែលទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ស្តេច។
Remove ads
សាត្រាស្លឹករឹត
ប្រភពដើមហាក់ដូចជាបានឆ្លងកាត់ការបកប្រែពី ភាសាសាសនា ទៅជាភាសាខ្មែរសហសម័យ ដូចអ្នកប្រាជ្ញ J. Moura បញ្ជាក់: "អត្ថបទត្រូវបានសរសេរជាភាសា បាលី ហើយយើងបកប្រែវាដោយអក្សរ... "
សាត្រាស្លឹករឹតដែលគេស្គាល់ថា KK (1869), SP (1878), VJ (1934), លេខ 1049 (1835), និងលេខ 1613 (1855) ស្ថិតនៅក្នុងបណ្ណាល័យវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។ ដោយសារតែភាពផុយស្រួយខ្លាំងរបស់ពួកគេ មនុស្សមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលប្រើពួកវាជាក្បួនទូទៅទេ។ B39/5 (1818) និង P3 (ច្បាប់ចម្លងនៃ KK) គឺនៅទីក្រុងប៉ារីស។ [៧]
មានសៀវភៅកាលប្បវត្តិជា ភាសាខ្មែរ ប្រហែលសាមសិបបួនច្បាប់ រួមនឹងអត្ថបទបីដែលចម្លងជា ភាសាឡាតាំង (systeme des missionaires) នៅក្នុងបណ្ណាល័យជាតិបារាំង។
កំណែទី 2 - សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រចាស់ជាងគេ "បំណែកនៃអង្គអេង" ដែលថ្វាយដល់ព្រះបាទ រាមាទី 1 ក្នុងឆ្នាំ 1796 ត្រូវបានបកប្រែជា ភាសាថៃ ដូច្នេះវានៅតែមាននៅក្នុងទីក្រុងបាងកក។ វាពិពណ៌នាតែរជ្ជកាលរបស់ បរម និព្វានបទ (ឬ មហានិប្បនបទ) (1346-1351) ដល់រជ្ជកាល បរមរាជាទី១ (ពញាយ៉ាត) (1434-1438)។ សមាសភាពនៃកាលប្បវត្តិថ្មីគឺជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃការស្ដារឡើងវិញនូវរាជវង្សណាមួយ។ [៨]
ស្នាដៃបន្ថែមទៀតគឺរឿងរ៉ាវពេញលេញរបស់ Ukana Vansa Sarbejn Nan (ឬ Nan in short) ប្រវត្តិសង្ខេបរបស់ Somdach Veang Thiounn (ឬ VJ, ឬ Thiounn ឬ Juon in short), chronicle of វត្តកោកកាក (KK) និង អំពិលក្សត្រ . [៩]
កាលប្បវត្តិរបស់ណានត្រូវបានបញ្ជាដោយ ស្តេចអង្គចន្ទ (1797-1835) សរសេរនៅឆ្នាំ 1818 ។ វាត្រូវបានចម្លងនិងកែប្រែជាយ៉ាងហោចណាស់ 4 កំណែ។ កំណែមួយទៀតនៃកាលប្បវត្តិរបស់ណានត្រូវបានចម្លង និងកែសម្រួលដោយព្រះអង្គម្ចាស់ នោប្បរត្ន ក្នុងឆ្នាំ ១៨៧៨ (ព្រះរាជបុត្រ ព្រះបាទអង្គឌួង ) ហៅថា “កាលប្បវត្តិនោប្បរត្ន” ដែលបានបន្ថែមព័ត៌មានថ្មី និងផ្លាស់ប្តូរកាលបរិច្ឆេទនៃព្រឹត្តិការណ៍មួយចំនួន។ [១០]
ទំនៀមទំលាប់ នង - រជ្ជកាល នង ឆ្នាំ ១៨១៨ និពន្ធដោយ ឧកញ៉ា វង្ស សារ៉ាប៉ិច (នង) នៅរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គចន្ទ (១៨០៦-៣៥) គ្របដណ្ដប់លើកំឡុងឆ្នាំ ១៤១៤ ដល់ ១៨០០។ មូលដ្ឋានសម្រាប់ការបកប្រែរបស់ Francis Garnier នៅក្នុងទិនានុប្បវត្តិ asiatique (1871-72) ។ [៨]
"SrokSreh - Amazing Angkor Wat Channel" បានបោះពុម្ពផ្សាយការស្ទង់មតិខ្លីមួយហៅថា "កំណត់កាលប្បវត្តិខ្មែរ" ដោយបង្ហាញពីការគ្រោងទុក និង/ឬព័ត៌មានបន្ថែមអំពីកាលប្បវត្តិមួយចំនួន៖
| កំណត់កាលប្បវត្តិខ្មែរ [១១] | ||||||||||||||||||||||
| VJ: ព្រះរាជាខ្មែរ ឬព្រះរាជាខ្មែរ គណៈកម្មាធិការថ្មី ព្រះបរមរាជវាំង ក្រោមអធិបតីភាពនៃព្រះបរមរាជវាំង ពេលខ្លះរៀបចំចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៣០។ ការងាររបស់ពួកគេគឺផ្អែកលើ P63 ដែលកាលប្បវត្តិបានធ្វើការរុះរើបន្ថែមទៀតនូវកាលៈទេសៈ។ សារៈសំខាន់នៃការចាប់យក VJ, កាលបរិច្ឆេទ, ពេលវេលាគឺត្រង់។ កម្មវិធីនិពន្ធក៏មានលក្ខណៈពិសេសទំនើប ងាយស្រួលចងចាំ។ ប្រវត្តិវិទូខ្មែរ បណ្ឌិត ប៉ាក សាភឿន និង ឃិន សិក្សាស្រាវជ្រាវប្រៀបធៀប និងការបកប្រែពេញលេញ វចនានុក្រមបារាំង។ | ||||||||||||||||||||||
| KK: រាជខ្មែររចនា គ. ១៨៦៩ តាមបញ្ជារបស់ព្រះបាទនរោត្តម។ កាលប្បវត្តិ, ត្រូវបានបែងចែកជាពីរភាគ។ វគ្គ១ រឿងនិទានប្រវត្តិសាស្ត្រ និពន្ធដោយព្រះបាទសុគន្ធបទ។ ព្រះអង្គបាននាំចូលនិងបង្កើតជាប្រទេសដែលមាននិកាយព្រះពុទ្ធសាសនា។ | ||||||||||||||||||||||
| SP: ព្រះចៅអធិការវត្តខាងត្បូង ដែលនិពន្ធដោយ ព្រះអង្គម្ចាស់ ណុបវោត ជាបុត្ររបស់ដួង គ. ១៨៧៨។ រជ្ជទាយាទ វត្តខាងត្បូង។ SP មានគំរូស្រដៀងនឹង រង្វាស់កាលប្បវត្តិ KK ។ បានឃើញការបន្ថែមការបំប្លែង។ វត្តព្រែកស្រង់មួយច្បាប់មកពីពង្សាវតារ. | ||||||||||||||||||||||
| P48: សោររាជវង្សខ្មែរ វិទ្ធង្សនា សាវតារបារាំងចុងបូព៌ា (Ecole Française d'Extrème Orient) ចំលងពីកាលប្បវត្តិរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ដូចគ្នា នរោត្តម វត្តខាងត្បូងវត្ត SP. | ||||||||||||||||||||||
| P3: រាជធានីនៃប្រទេសកម្ពុជា bdei រៀបចំដោយគណៈកម្មការព្រះបរមរាជវាំងនៅ គ. ១៨៧៨។ នេះជាការបកប្រែរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំង Jean Moura។ | ||||||||||||||||||||||
| P58: ព្រះរាជវង្សានុវង្សនៃស្តេចខាងត្បូងត្រូវបានចាក់សោបន្ទាប់ពីប្រតិបត្តិការនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាស្វាមីគឺជាលំដាប់លំដោយចាប់ផ្តើមរវាងគ។ ១៨៩៤-១៨៩៥ ជាការងាររបស់គណៈកម្មការថ្មីដែលតែងតាំងដោយព្រះបាទនរោត្តម។ គណៈកម្មាការនេះ ក្រោមអធិបតីភាពសម្ដេចព្រះសង្ឃរាជ ដោយមានវត្តមានសម្ដេចសង្ឃ សុគន្ធ និសា។ ព្រះបាទនរោត្តមមិនពេញចិត្តនឹងការងារនោះទេ។ ប្រហែលជាអ្នកនិពន្ធនេះមិនបានធ្វើអត្ថាធិប្បាយគណៈកម្មាការបង្ខូចទ្រង់ទ្រាយដោយចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គាត់។ P58 ប្រវត្តិវិទូជនជាតិបារាំង Adhémard Leclère ទៅជាការបកប្រែជាភាសាបារាំង។ | ||||||||||||||||||||||
| P63: កូនសោរាជវង្ស Takeyoshi អប់រំ Amalekite ដែលបានចាប់ផ្តើមសរសេរនៅក្នុង គ. ឆ្នាំ 1903 ដោយគណៈកម្មាធិការថ្មីស្តីពីការបញ្ជារបស់ព្រះបាទនរោត្តម។ បន្ទាប់ពីការសោយទីវង្គតរបស់ព្រះបាទនរោត្តម ព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិបានឡើងគ្រងរាជ្យនៅខែមេសា។ ឆ្នាំ 1904 បានបញ្ជាឱ្យគណៈកម្មការបន្តការចោទប្រកាន់របស់ពួកគេរហូតដល់ទីបញ្ចប់។ P63 ត្រូវបានរចនាអត្ថាធិប្បាយតាមលំនាំដើម ឯកសារត្រូវបានកសាងឡើងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គឌួង។ ឯកសារទាំងនេះត្រូវបានរក្សាទុកនៅក្នុងឃ្លាំងទ្រព្យសម្បត្តិរាជវង្ស។ | ||||||||||||||||||||||
| DV: កាលប្បវត្តិ ប្រទេស ដែលគេនិយមហៅថា វត្តកាលប្បវត្តិ ។ ប្រវត្តិ DV ប្រហែលជាត្រូវបានសរសេរនៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1930 ឬដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1940 ដោយ Ven Hash Wat ស៊ុយអែតក្នុងស្រុកកណ្តាលខេត្តកណ្តាល។ គំរូឯកសារ DV ដូចជាការដកស្រង់កាលប្បវត្តិ P58 និង VJ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គេអាចកត់សម្គាល់បានថា DV មានលំនាំដូចគ្នាបេះបិទក្នុងការធ្វើបទបង្ហាញ ត្រឡាច ពង្សាវតារ កំពង់អេង ដែលមានចំណងជើងថា ខ្មែរអស្ចារ្យ។ | ||||||||||||||||||||||
Remove ads
ច្បាប់ចម្លង និងការបកប្រែ
ច្បាប់ចម្លងនៃឆ្នាំ 1818, 1869, 1878, 1903, 1934, 1941 និង 1966 ឥឡូវនេះត្រូវបានរក្សាទុកនៅក្នុង Departement des Manuscriptes ក្នុងទីក្រុងប៉ារីស មានភាពខុសប្លែកគ្នាយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងទម្រង់ និងប្លង់។ ច្បាប់ចម្លងនៃឆ្នាំ 1818 ត្រូវបានបកប្រែជាលើកដំបូងជាភាសាបារាំងដោយ Ernest Doudart de Lagrée និងបោះពុម្ពដោយ Francis Garnier (Chronique Royale du Cambodge, 1871) ។ ការបកប្រែឆ្នាំ 1880 របស់ Étienne Aymonier (Chroniques des anciens rois du Cambodge, 1880) ត្រូវបានបកប្រែឡើងវិញដោយ J. Moura ក្នុង 1883 Le royaume du Cambodge)។ នៅឆ្នាំ 1904 Étienne Aymonier បានបោះពុម្ភផ្សាយ Le Cambodge ដែលជាការបកប្រែមួយផ្សេងទៀតនៃ Chronicles ទាក់ទងទៅនឹងការសិក្សាប្រវត្តិសាស្រ្តចិន និងអ្នកនិពន្ធអឺរ៉ុបសម័យនោះ។ [៤]
Georges Maspero បោះពុម្ភផ្សាយ L'empire kmer, histoire និងឯកសារ ក្នុងឆ្នាំ 1904 ។
Martine Piat បោះពុម្ពសៀវភៅ Chroniques Royales Khmer ក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៤។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៨ អ្នកប្រាជ្ញខ្មែរ លោក ឃឹន សុខ បានបោះពុម្ពស្នាដៃរបស់គាត់ "Chroniques royales du Cambodge (De Banà Yàt jusqu'à la prize de Lanvaek de 1417 à 1595)) Traduction française avec comparison des différences version et introduction" and in 1981 Maklares Chroniques Royales du Cambodige៖ De 1594 ដល់ 1677។ Paris: École Française d'Extreme-Orient។ ទាំងពីរបានធ្វើការលើការពិនិត្យឡើងវិញជាប្រព័ន្ធ និងបរិបទ និងការបកស្រាយឡើងវិញនៃអតីតការបកប្រែភាសាបារាំង ដែលបានបង្កើនយ៉ាងខ្លាំងនូវតម្លៃប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រភពទាំងនេះ។ [១២] [១៣]
Remove ads
"សម័យកណ្តាល"
កាលប្បវត្តិភាគច្រើនសំដៅលើយុគសម័យប្រហែលពាក់កណ្តាលសតវត្សទី 14 ដល់ដើមសតវត្សទី 16 ជា "សម័យកណ្តាល" នៃប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា។ ដូចសម័យក្រោយអង្គរ និងមុនសម័យ។ ប្រវត្ដិវិទូខ្លះប្រើពាក្យនេះទៅគ្រប់សម័យកាលនៃ មជ្ឈិមសម័យ ។ [១៤]
យោងតាមកាលប្បវត្តិនៃនគរណានសម័យនេះបានចាប់ផ្តើមនៅក្នុងឆ្នាំ 1346 ក្រោមរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ បរមនិព្វានបទ ។ កាលប្បវត្តិរបស់ VJ ចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ 1340 ប្រហែល 6 ឆ្នាំមុនជាងកំណត់ត្រា ណាន ។
ព្រះបាទបរមនិព្វានបទសោយរាជ្យពីឆ្នាំ ១៣៤៦ ដល់ ១៣៥១ (កាលប្បវត្តិណាន)។ គ្មានព័ត៌មានណាមួយត្រូវបានគេផ្តល់ឱ្យអំពីរបៀបដែលទ្រង់ទាក់ទងនឹងស្តេចចុងក្រោយនៃអាណាចក្រខ្មែរ គឺ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នបរមេស្វេរ ។
Remove ads
ភាពត្រឹមត្រូវនៃប្រវត្តិសាស្ត្រ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads