ហរិហរាល័យ

ហរិហរាល័យ ( លំនៅដ្ឋានរបស់ព្រះហរិ ) គឺជាទីក្រុងបុរាណ និងជារាជធានីនៃ ចក្រភពខ្មែរ ដែលមានទីតាំងនៅជិត សៀមរាប ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងតំបន់មួយដែលឥឡូវហៅថា រលួស ។ សព្វថ្ងៃនេះ អ្វីដែលនៅសេសសល់ពីទីក្រុងនេះគឺជាប្រាសាទរាជវង្សមួយចំនួន៖ ព្រះគោ បាគង និង លលៃ ។ ^{[១] :60[២] :353–357}

 

និរុត្តិសាស្ត្រ

រូបសំណាកហរិហរា ដែលសាងសង់ឡើងនៅសតវត្សរ៍ទី៧ នៃគ.ស នេះ មានប្រភពមកពី ភ្នំដា ក្នុង ប្រទេសកម្ពុជ ។

ឈ្មោះ "ហរិហរាល័យ" មានប្រភពមកពីឈ្មោះ ហរិហរ ដែលជាព្រះ ហិណ្ឌូ មួយអង្គដ៏លេចធ្លោនៅក្នុង ប្រទេសកម្ពុជា មុន សម័យអង្គរ ។ ឈ្មោះ "ហរិហរា" គឺជាការរួមបញ្ចូលគ្នានៃ "ហរិ" (ឈ្មោះរបស់ ព្រះវិស្ណុ ក្នុងសាសនាហិណ្ឌូ) និង "ហរ" (ឈ្មោះរបស់ ព្រះសិវៈ ក្នុងសាសនាហិណ្ឌូ)។ រូបចម្លាក់របស់កម្ពុជាអំពីហរិហរាគឺជាព្រះប្រុសមួយអង្គដែលម្ខាងមានលក្ខណៈរបស់ ព្រះវិស្ណុ និងម្ខាងទៀតមានគុណលក្ខណៈរបស់ ព្រះសិវៈ ។ ឧទាហរណ៍ម្កុដគ្របរបស់ព្រះមានមួក (គុណលក្ខណៈរបស់ព្រះវិស្ណុ) នៅម្ខាង និងសក់រមួល (គុណលក្ខណៈរបស់ព្រះសិវៈ) នៅម្ខាងទៀត។ ហល័យមកពីពាក្យ«អាលយ» គឺជាពាក្យសំស្ក្រឹតមានន័យថា "ប្រាសាទ" ដូច្នេះហរិហរាល័យមានន័យថា ជាទីលំនៅរបស់ប្រាសាទដែលឧទ្ទិសដល់ព្រះហរិហរា។

ប្រវត្តិសាស្ត្រ

បាគង គឺជាភ្នំប្រាសាទរាជ ដែលបង្កើតឡើងដោយព្រះបាទ ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ នៅហរិហរាល័យ។

នៅចុងសតវត្សរ៍ទី៨ នៃគ.ស. ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី២ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានសញ្ជ័យទឹកដីដ៏ធំទូលាយនៅជិត បឹងទន្លេសាប ។ យ៉ាងហោចណាស់ក៏មួយផ្នែកនៃពេលវេលានេះដែរ ព្រះអង្គបានបង្កើតរាជធានីរបស់ព្រះអង្គនៅហរិហរាល័យ។ ^{[៣] [៤] :98}យ៉ាងណាក៏ដោយ នៅពេលដែលព្រះអង្គបានប្រកាសខ្លួនជាព្រះមហាក្សត្រសកលនៃប្រទេសនៅឆ្នាំ ៨០២ នៃគ.ស. ព្រះអង្គមិនបានធ្វើដូច្នេះនៅហរិហរាល័យទេ ប៉ុន្តែនៅ មហិន្ទ្របវត នៅលើខ្ពង់រាប ភ្នំគូលែន ។ ក្រោយមក ព្រះអង្គបានវិលត្រឡប់រាជធានីទៅហរិហរាល័យវិញ ជាកន្លែងដែលព្រះអង្គសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ៨៣៥ នៃគ.ស.

ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ ត្រូវបានបន្តដោយ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៣ ហើយបន្ទាប់មកគឺព្រះបាទ ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ដែលទទួលខុសត្រូវចំពោះការបញ្ចប់ការសាងសង់ប្រាសាទភ្នំ ដែលគេស្គាល់ថាជា បាគង និងការសាងសង់បារាយណ៍ឥន្ទ្រាតក។ ^[៤] ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ បានឧទ្ទិសនិមិត្តសញ្ញាសាសនាលេចធ្លោរបស់ប្រាសាទ គឺ លិង្គ មួយហៅថា ស្រីឥន្ទ្រេស្វរ (ឈ្មោះនេះគឺជាការរួមបញ្ចូលគ្នារវាងឈ្មោះស្តេច និងព្រះសិវៈ មានន័យថាជាម្ចាស់នៃឥន្ទ្រា (ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១)) ក្នុងឆ្នាំ៨៨១ គ.ស។ ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ក៏បានសាងសង់ប្រាសាទតូចជាងសព្វថ្ងៃនេះ ដែលមានឈ្មោះថា ព្រះគោ ដែលត្រូវបានឧទ្ទិសនៅឆ្នាំ៨៨០ គ.ស។ នៅឆ្នាំ៨៨៩ គ.ស ព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១ ត្រូវបានបន្តដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ យសោវរ្ម័នទី១ ដែលបានសាងសង់ ប្រាសាទលលៃ (ឈ្មោះនេះអាចជាការផ្លាស់ប្តូរសម័យទំនើបនៃ "ហរិហរាល័យ") នៅលើកោះមួយនៅចំកណ្តាលឥន្ទ្រាដាក។ ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ ក៏បានបង្កើតទីក្រុងថ្មីមួយនៅទីតាំង អង្គរធំ ភាគខាងជើងនៃ ខេត្តសៀមរាប សម័យទំនើប ហើយដាក់ឈ្មោះវាថា យសោធរបុរៈ ។ ព្រះបាទយសោវរ្ម័នបានធ្វើឱ្យទីក្រុងថ្មីនេះក្លាយជារាជធានីរបស់ព្រះអង្គ ហើយបានសាងសង់ភ្នំប្រាសាទរាជវង្សថ្មីមួយ ដែលគេស្គាល់ថា ភ្នំបាខែង ។ យសោធរបុរៈបានមានរហូតដល់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១១៧០ នៃគ.ស នៅពេលដែលវាត្រូវបានដណ្តើមយកដោយពួកឈ្លានពានពី ប្រទេសចាម្ប៉ា ។

ប្រាសាទ

ប្រាសាទព្រៃមន្ទី

ប្រាសាទស្វាយព្រាហ៍

ប្រាសាទកណ្ដាលដុំ

ប្រាសាទអូរក្អែក

ប្រាសាទឪឡោក

ប្រាសាទគុកដូង

ប្រាសាទទទឹងថ្ងៃ

ប្រាសាទត្រពាំងផុង

ប្រាសាទលលៃ

ប្រាសាទព្រះគោ

ប្រាសាទបាគង

សូមមើលផងដែរ

• អង្គរ
• ស្ថាបត្យកម្មនៃប្រទេសកម្ពុជា
• ព្រះគោ
• បាគង
• លលៃ
• ប្រាសាទព្រៃមន្ទី