Австралия

Австралия Бирлик (ингил. Commonwealth of Australia), Австралия (ингил. Australia, лат. austrālis «къыбыла» деген сёзден) — Къыбыла джарымтобда къралды, Австралия материкде, Тасмания айрымканда эм Индий, Шош, Къыбыла океанланы талай башха айрымканларында орналады. Алтынчы къралды Джерде, майданыны уллулугъу бла, саулай материкде бирден орналгъан джангыз къралды. Австралия Бирликден шималда Кюнчыгъыш Тимор, Индонезия эмда Папуа — Джангы Гвинея орналыбдыла, шимал-кюнчыгъышда — Вануату, Джангы Каледония эм Соломонны Айрымканлары, къыбыла-кюнчыгъышда — Джангы Зеландия.

    Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Австралия (магъаналары).

Австралия Бирлик

Commonwealth of Australia

Гимн	Advance Australia Fair («Алгъа, ариу Австралия!»)

Административ билги

Оноу формасы	Конституциялы монархия
Королева Генерал-губернатор Биринчи-министр	III Чарльз Сэм Мостин Энтони Альбанезе
Тил(лер)и	Ингилиз тил [1]
Ара шахары	Канберра

География билги

Уллу шахар(лар)ы	Сидней, Мельбурн, Брисбен, Перт, Аделаида
Бютеу территориясы	7 692 024 км2 (дунияда 6-чы)
Сууну юсю	1% %
Сагъат бёлгеси	+8 … +10

Тарих билги

Эркинлиги	Доминион: 1 январь 1901 джыл Вестминстер статут: 11 декабрь 1931 джыл (9 сентябрь 1939 джыл къабыл этилиннгенди) Австралий Буйрукъ: 3 март 1986 джыл

Демография билги

Бютеу халкъы (2011)	22 607 571 адам (дунияда 51-чи)
Къалынлыгъы	2,8 адам/км2

Экономика билги

БИП (номинал) (2008)	$ 800,200 млрд[2] (18-чи)
БИП (ном.) адам башына	$ 37 302[2]
Валютасы	Австралий доллар (AUD)

Башха билги

Домен(лер)и	.au
Телефон коду	+61

тюрлендириу

Къралны ара шахары — Канберра. Эм уллу шахары — Сидней.

Тарихи

Австралия Бирликни материк бёлюмюнде австралий аборигенле 42 минг джыл мындан алгъа орналгъандыла. 1606 джыл голландиялы тенгиз тинтиучю Биллем Янсзон ачхандан сора, кюнчыгъыш джанын Австралияны 1770 джыл Британ империя кючлегенди. 1788 джыл 26 январда Австралияда биринчи колония къуралгъанды — Джангы Къыбыла Уэльс. Халкъы ёсюб баргъанына кёре XIX ёмюрде Австралияны территориясында дагъыда беш колония къуралгъандыла^[3].

1901 джыл 1 январьда ол алты колония, Австралия Бирликни къураб, федерация болгъандыла. Ол замандан бери Австралия демократ къраллай турады, Британ Биригиуню Патчахлыкъларындан бири болгъанлай.

1914 джылда Австралия кеси разы болуб Биринчи дуния къазауатгъа Антантаны джанында болуб кошулду. 416 минг къошулгъан австралийцаладан, 60 минг ёлгендиле.

1940—1945 джыллада Австралия Экинчи дуния къазауатгъа Гитлерге къаршчы коалицияны джанында къошулгъанды. 1942 джылда Австралия официал Вестминстер статутгъа къошулду.

1951 джылдан сора Австралия АНЗЮС кесамат бла АБШ-ны официал аскер союзник болду.

Халкъы

Австралия Бирликни халкъыны саны 2021 джылда болгъан ахыр тергеу бла 25 422 788 адамгъа джетди, халкъыны 60% уа къралны эм уллу шахарларында 1 млн адам атлагъан адам саны бла джашайды: Сидней, Мельбурн, Брисбен, Перт, Аделаида эм аланы тёгерегинде.

Австралияны халкъы кёб юсю кюнчыгъыш тенгиз джагъасында, къбыла-кюнчыгъыш регионда (Къбыла-Кюнчыгъыш Квинсленд бла Аделаиданы арасында) орналады.

Австралияны эм уллу шахарлары (2023 джылда)

№	Аты	Штат	Адам саны
1	Сидней	Джангы Къыбыла Уэльс	5,450,496
2	Мельбурн	Виктория	5,207,145
3	Брисбен	Квинсленд	2,706,966
4	Перт	Кюнбатыш Австралия	2,309,338
5	Аделаида	Къыбыла Австралия	1,446,380
6	Голд-Кост—Туид-Хедс	Квинсленд / Джангы Къыбыла Уэльс	735,213
7	Ньюкасл—Мейтленд	Джангы Къыбыла Уэльс	526,515
8	Канберра—Куинбиан	Австралияны ара шахарны территориясы / Джангы Къыбыла Уэльс	503,402
9	Саншайн-Кост	Квинсленд	407,859
10	Вуллонгонг	Джангы Къыбыла Уэльс	313,745

Административ бёлюннгени

Австралия алты штат эмда эки материк территорияла эмда башха гитче территорияла бла къуралады.

Австралияны штатлары

• Виктория (ингил. Victoria, VIC)
• Кюнбатыш Австралия (ингил. Western Australia, WA)
• Квинсленд (ингил. Queensland, QLD)
• Джангы Къыбыла Уэльс (ингил. New South Wales, NSW)
• Тасмания (ингил. Tasmania, TAS)
• Къыбыла Австралия (ингил. South Australia, SA)

Австралияны материк территорияла

• Шимал территория (NT) (ингил. Northern Territory, NT)
• Австралияны ара шахарны территориясы (ACT) (ингил. Australian Capital Territory, ACT) 

Австралияны тыш территорияла

• Адамла бла
  • Норфолк айрымкан (ингил. Norfolk Island),
  • Рождествону айрымканы (ингил. Christmas Island),
  • Кокос айрымканла (ингил. Cocos (Keeling) Islands).
• Адамсыз
  • Ашмор эм Картье айрымканла (ингил. Ashmore and Cartier Islands),
  • Марджан тенгизни айрымканланы территориясы (ингил. Coral Sea Islands Territory),
  • Херд эм Макдональд айрымканла (ингил. Heard Island and McDonald Islands),
  • Австралияны антарктика территориясы (ингил. Australian Antarctic Territory)