Грек алфавит

Грек алфавитде 24 хариф барды.

Грек алфавит
Типи:	Консонантлыкъ-вокал
Тилле:	грек тил
Джазылгъаны:	солдан онгнга
Белгилени саны:	24 хариф
Тарихи
Къуралгъан датасы:	б. э. д. VIII ёмюр
Статусу:	копт алфавит, гот алфавит, глаголица, кириллица, латиница
Кёзюую:	бу заманнга дери
Туудукълары:	Гот джазма, Глаголица, Кириллица, Копт джазма, Эрмен джазма, Этруск алфавит, Латин алфавит
Чыкъгъаны
- Финикий алфавит
Кодлары
ISO 15924:	Grek
Сурат юлгю
Текст юлгю
тюрлендириу

Буруннгу грек алфавитде аны тышында: Ϝ, ϝ (дигамма), Ϻ, ϻ (сан), Ϙ, ϙ (коппа), Ͳ, ͳ (сампи) харифледа хайырланнгандыла. Дигамма къысха у харифни бергенди, коппа — к, сампи — с. Бу харифле грек алфавитге финикий алфавитден келгендиле. Анда ала семит тиллеге энчи болгъан тауушланы бергендиле. Классика грек алфавитде къуру санлада хайырланнгандыла (сан магъананы тутхан белгиле кибик).

Грек джазма, грек тилни тышында урум тилдеда хайырланнганды^[1], бу тил тюрк тиллени къыпчакъ-къуман тюб къауумуна киргенди^[2]. XX ёмюрге дери — Грецияны славян диалектлеринде да хайырланнганды.

Харифле

Хариф	Аты				Айтылгъаны		Финикий тамалы	Латин транслитерациясы		Сан магъа- насы
	бур.-грек	визан- тия	бус. грек	къ.-м.	бур.-грек	бус. грек		бур.-грек	бус. грек
Α α	ἄλφα		άλφα	альфа	[a] [aː]	[a]	алеф	a		1
Β β	βῆτα		βήτα	бета (вита)	[b]	[v]	бет	b	v	2
Γ γ	γάμμα		γάμμα γάμα	гамма	[g]	[ɣ], [ʝ]	гимел	g	gh, g, j	3
Δ δ	δέλτα		δέλτα	дельта	[d]	[ð]	далет	d	d, dh	4
Ε ε	εἶ	ἒ ψιλόν	έψιλον	эпсилон	[e]		хе	e		5
Ζ ζ	ζῆτα		ζήτα	дзета (зита)	[dz], позже [zː]	[z]	заин	z		7
Η η	ἦτα		ήτα	эта (ита)	[ɛː]	[i]	хет	e, ē	i	8
Θ θ	θῆτα		θήτα	тета (фита)	[tʰ]	[θ]	тет	th		9
Ι ι	ἰῶτα		ιώτα γιώτα	йота	[i] [iː]	[i], [j]	йод	i		10
Κ κ	κάππα		κάππα κάπα	каппа	[k]	[k], [c]	каф	k		20
Λ λ	λάβδα	λάμβδα	λάμδα λάμβδα	лямбда (лямда)	[l]		ламед	l		30
Μ μ	μῦ		μι μυ	мю (ми)	[m]		мем	m		40
Ν ν	νῦ		νι νυ	ню (ни)	[n]		нун	n		50
Ξ ξ	ξεῖ	ξῖ	ξι	кси	[ks]		самех	x	x, ks	60
Ο ο	οὖ	ὂ μικρόν	όμικρον	омикрон	[o]		аин	o		70
Π π	πεῖ	πῖ	πι	пи	[p]		пе	p		80
Ρ ρ	ῥῶ		ρω	ро	[r], [r̥]	[r]	реш	r (ῥ: rh)	r	100
Σ σ ς	σῖγμα		σίγμα	сигма	[s]		шин	s		200
Τ τ	ταῦ		ταυ	тау (таф)	[t]		тав	t		300
Υ υ	ὖ	ὖ ψιλόν	ύψιλον	ипсилон	[y], [yː] (ранее [u], [uː])	[i]	вав	u, y	y, v, f	400
Φ φ	φεῖ	φῖ	φι	фи	[pʰ]	[f]	происхож- дение не ясно	ph	f	500
Χ χ	χεῖ	χῖ	χι	хи	[kʰ]	[x], [ç]		ch	ch, kh	600
Ψ ψ	ψεῖ	ψῖ	ψι	пси	[ps]			ps		700
Ω ω	ὦ	ὦ μέγα	ωμέγα	омега	[ɔː]	[o]	аин	o, ō	o	800

Эски харифле

Тюбюнде берилген харифле классика грек алфавитге кирмейдиле, алай а аланы ючюсю (дигамма, коппа, сампи) санланы грек алфавит джазылыууну системасында хайырланнгандыла, экиси уа (коппа и сампи) бусагъатха дерида хайырланадыла (дигамма византия заманда стигмагъа алмашдырылгъанды). Бир-бир архаик грек диалектлерде бу харифлени тауушш магъаналарыда болгъанды.

Хариф	Финикий тамалы	Аты			Латин транслитерациясы	Айтылгъаны	Сан магъа- насы
		къ.-м.	архаик	классика.
* (вариантла)	уау	дигамма	ϝαῦ	δίγαμμα	w	[w]	6
		стигма	ϛῖγμα	στῖγμα	st	[st]	6
	хет	хета	ͱήτα	ἧτα	h	[h]	-
	цаде	сан	ϻάν	σάν	s	[s]	-
* (варианты)	коф	коппа	ϙόππα	κόππα	q	[q]	90
* (вариантла)	цаде	сампи	ͳαμπῖ	δίσιγμα	ss	[ts], [sː], [ks],	900

* Арт кёзюуге дери Юникодда болмагъанлары себебли, бу символла компьютерлени асламысында терс кёрюнедиле^[3]:

• Ͷ ͷ («памфилий дигамма») кириллицадагъы И и харифча болургъа керекди
• Ͱ ͱ («хета») кириллицадагъы Н н харифни сол джарымы кибик
• Ϟ ϟ («коппа») кирилличада баш онг джаны болмагъан Ч кибик
• Ͳ ͳ («архаик сампи») кириллица Т т , къабыргъаларында энишге тартылгъан штрихлери бла

Башха тилле ючюн хайырланнган харифле

Грек алфавит грек тилден башха тилледе хайырланса, ол тилде болуб, грек тилде болмагъан тауушланы белгилер ючюн къошакъ харифле киргизилгендиле. Заман бла бу болумда джангы алфавитле къуралгъандыла, сёз ючюн, этруск, копт неда кириллица. Бир-бирледеде уа алфавит грек алфавитлей къалгъанды, къошакъ харифле уа кенгертилген грек алфавитни харифлери кибик къаралгъандыла.

Хариф	Финикий тамалы	Тил	Аты			Латинс транслитерациясы	Айтылыуу	Сан магъа- насы
			кириллицада	джерли	бусагъатдагъы
	цаде	бактрий	шо	ϸω	σω	sh	[ʃ]	-

Грек харифлени кирилл транслитерациясы

Грек хариф неда комбинациялары	Лат. суррогат	Кирилл 1	Кирилл 2	Бур.-слав.
α	a, ā	а		а
β	b	б	в	в
γ	g	г		г
γγ	ng	нг		гг
γκ	nc, nk	нк		гк
γξ	nx	нкс		гѯ
γχ	nch	нх		гх
δ	d	д		д
ε	e	э/е	е	є
ζ	z	з		з
η	ē	э/е	и	и
θ	th	т	ф	ѳ
ι	i, ī	и		і
κ	c, k	к		к
λ	l	л		л
μ	m	м		м
ν	n	н		н
ξ	x	кс		ѯ
ο	o	о		о
ου	ū, ou	у		ѹ
π	p	п		п
ρ	r, rh	р		р
σ,ς	s	с		с
τ	t	т		т
υ	y, ȳ	и/ю/в	и/в	ѵ
φ	ph	ф		ф
χ	ch	х		х
ψ	ps	пс		ѱ
ω	ō	о		ѡ
ʽ	h	г		҅

(аудио)
	Грек алфавит-харифлени айтылыуу

Илмулада хайырланыу

• Астрономия: илкерледе эм джарыкъ джулдузланы белгилеу.
• Математика: тюрлениучюлени, коэффициентлени, константаланы, ишлемлени (сёз ючюн, суммалашлдырыу — Σ).

  Геометрия: мюйюшлени, джассылыкъланы, бир-бирде фигураланы белгилеу.

• Физика: кёб тюрлю физикалыкъ ёлчемлени, константаланы белгилеу
• Химия: бир-бирде грек харифле органика биригиулени номенклатураларында хайырланады.

Код	Хариф	Код	Хариф	Unicode
α	α	Α	Α
β	β	Β	Β
γ	γ	Γ	Γ
δ	δ	Δ	Δ
ε	ε	Ε	Ε
ζ	ζ	Ζ	Ζ
η	η	Η	Η
θ	θ	Θ	Θ
ι	ι	Ι	Ι
κ	κ	Κ	Κ
λ	λ	Λ	Λ
μ	μ	Μ	Μ
ν	ν	Ν	Ν
ξ	ξ	Ξ	Ξ
ο	ο	Ο	Ο
π	π	Π	Π
ρ	ρ	Ρ	Ρ
σ	σ	Σ	Σ
τ	τ	Τ	Τ
υ	υ	Υ	Υ
φ	φ	Φ	Φ
ψ	ψ	Ψ	Ψ
χ	χ	Χ	Χ
ω	ω	Ω	Ω

Сейир фактла

СССР-ни греклилери 1920—1930 джыллада къысхартылгъан грек алфавитни хайырланнгандыла, анда η, ξ, ς, ψ, ω харифле болмагъандыла. Бу алфавитде газетле эмда китабла басамаланнгандыла.