Таджикистан

Таджикиста́н (тадж. Тоҷикистон), официал аты  — Таджикиста́н Респу́блика (тадж. Ҷумҳурии Тоҷикистон, къаджар. جمهوری تاجیکستان) — Ара Азияда Памирни этеклеринде орналгъан, тенгизге чыгъышы болмагъан кърал. Орта Азияны къралларыны ичинде джери бла эм гитче къралды. Кюнбатыш эмда шимал-кюнбатышда Юзбекистан, шималда Къыргъызстан, кюнчыгъышда Къытай, къыблада эсе уа Афганистан бла чеклешеди. Ара шахары Душанбеди.

Таджикистан

тадж. Ҷумҳурии Тоҷикистон

Таджикистан дунияны картасында

Гимн

Административ билги

Оноу формасы	президент республика[1]
Президент	Эмомали Рахмон
Премьер-министр	Кохир Расулзада
Маджли́си Оли́ни башчысы	Рустам Эмомали
Тил(лер)и	таджик[2] (кърал тил) орус тил (Конституциягъа кёре миллетле арасында джюрютюлген тил)
Ара шахары	Душанбе

География билги

Уллу шахар(лар)ы	Душанбе, Худжанд, Бохтар, Истаравшан, Куляб, Исфара, Пенджикент
Бютеу территориясы	&&&&&&&&&0 141 400,&&&&&0141 400[3] км2 (дунияда 93)
Сууну юсю	0,3 %
Сагъат бёлгеси	UTC +5

Тарих билги

Эркинлиги	Совет Социалист Республикаланы Бирлигинден бойсунмазлыгъын баямлау
	9-чу сентябрь 1991-чи джыл
Таджик АССР (Юзбекистанны къурамында)	14-чю октябрь 1924-чю джыл
Таджик ССР	5-чи октябрь 1929-чу джыл

Демография билги

Этнохороними	таджикистанчы, таджикистанчыла
Бютеу халкъы (2020)	▲&&&&&&&&&&&&&010,&&&&&010 млн адам (дунияда 92)
Къалынлыгъы	70,7 адам/км2

Экономика билги

БИП (номинал) (2021)	$ 41,800 млрд[4] (125)
БИП (ном.) адам башына (2021)	$ 4329[4] (158)
ААИ (2021)	(орта)
Валютасы	сомони (TJS, код 972)

Башха билги

ISO 3166-1 коду	TJ
Домен(лер)и	.tj
Телефон коду	+992

тюрлендириу

Кърал тил — таджик тилди, Таджикистан алгъыннгы совет Орта Азияны къралларыны ичинде джангыз иран тилли къралды. Таджикистанны халкъыны асламысы суннит агъымлы ислам динни тутадыла.

Таджикистанны бай табигъат къайнакълары барды, алай а республиканы территориясыны 93% тауладан болгъаны ючюн инфраструктурасыны айнымагъаны себебли чыгъарыуу да къыйын болады. Таджикистан баш евроазиячы улоу агъымладан узакъда орналыбды.

Этимологиясы

«Таджикистан» ат (тадж. Тоҷикистон; къаджар. تاجیکستان — Тоҷикисто́н — «Таджиклилени къраллары») Таджиклилени кеси атлары бла -истан / -стан суффиксден къуралады . Бу ат 1924-чю джылда Орта Азияда миллет-территоирялыкъ бёлюнюуден сора ^[5] Юзбек ССР-ни къурамында Таджик АССР къуралыуу бла (1929—1991 джыллада — Таджик ССР) чыкъгъанды.

Тарихи

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Таджикистанны тарихи.

Бусагъатдагъы Таджикистанны территориясында болгъан биринчи кърал къуралышла — Бактрия эмда Согдиананы, ала бишни эра башланнгынчы болгъандыла

Саманидле (892—999)

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Саманид кърал.

Саманидлени къраллары эм джашнагъан заманларында

Саманиды — Орта Азия бла Иранда 819—999 джыллада бийлик этген династияды.

Атын Балхны къатында Саман элден Саман-худатны атындан алгъанды. Рафи ибн Лейсни араблылагъа кърашчы аякъланыууну джатдырыуда (806—810) болушлугъу ючюн Саманны джашлары бла туудукъларына Мавераннахрни эм магъаналы бёлгелерин оноулары берилгенди. 892 джылда Исмаил Самани Саманид къралны тамалын салгъан (эмири) болады, ол къралда Мавераннахр бла Хорасанны бир къауум бёлгелерин (Орта Азия бла Афганистанны) бирикдиреди.

Кечирек Саманид эмирлеге Аббасид халифатха кирген Хорасан да бойсунады. Кёб турмай Саманидле Багдаддан бойсунмагъанла боладыла (875—999). Саманидлени къраллары, Караханлы эмда Газнави къралланы тюрк тайпаларыны тюблеринде 999/1005 джыллада джокъ болагъанды^[6].

Гурид солтанат (879—1215)

Гурид кърал Гийас ад-Дине Мухаммадны заманында

Гуридский султанат — орта ёмюрледе таджик^[7] къралды, бусагъатдагъы Афганистанны, Иранны, Пакистанны, Таджикистанны эмда Индияны территорияларында 1148 бла 1206 джылланы арасында болгъанды. Бийлик этген династия — Гуридле, Сури къауумдан чыкъгъадыла, атлары Мандеш атлы джерде Гур тайпаны биринчи бачамасы Сури ибн Мухаммадданды. Къралны ёзеги Гур бёлге болгъады. Ара шахарлары Фирузкух бла Газни шахарла болгъадыла.

Гурну 1011 джылда Махмут Газневид кючлегенинден сора, Гуридлени династиялары буддизмден суннит исламгъа кёчедиле. Абу Али ибн Мухаммад (1011—1035 джыллада бийлик этгенди) Гуридледен биринчи межгитле бла мердеселе ишлеген муслиман башчы болгъады.

Династия Газневидлени къралларын 1186 джыл джокъ этгенди. Гуридлени империялары кюнбатышдан Хорасандан кюнчыгъышда Шимал Индия бла Бенгалгъа дери джайылгъанды^[8].

Картидле (1244—1381)

Картидлени къраллары эм кенгерген заманларында

Картидле — орта ёмюрде таджик тамырлы династияды^[9] ала Хорасанны территориясында XIII—XIV ёмюрледе бийлик этгендиле. Картиды аллында Гуридлени солтаны Гийас уд-Дин Мухаммадха бойсуннгандыла, артдан Монгол империяны вассалары боладыла^[10]. Хулагуидлени къраллары 1335 джылда чачылгъанындан сора, Картдилени башчысы Муиз уд-Дин Хусайн ибн Гийас иеликлерин кенгертирге да кюрешеди. Хусейинни 1370 джылда ёлюмю, эмда Темирланны 1381 джылда чабыуу Картидлени амбицияларын юзеди^[10].

Бухара ханлыкъ

XVI ёмюрден башлаб таджиклиле джашагъан джерлеге иелик юзбек династия Шейбаниле Тимуридлени къралларыны оюлгъанларында къургъан Бухара ханлыкъ этгенди. Бухара ханлыкъны политика джанындан кючлению эмда территория ёсюую II Абдулла-хан бла байламлыды (1557—98 джыллада бийлик этгенди). Ол джыллада Бухара ханлыкъгъа Балх эмда Фергана (1573), Ташкент (1576), Хорасан бла Герат эмда Мешхед (1582—83), Хорезм (1593—94) къошулгъандыла. Москва патчахлыкъ сауда эмда дипломатлыкъ илешкиле къурулгъандыла. Шахарлада санагъатла эмда сатыу-алыу айныгъанды, къурулуш ёсгенди. Абдулла-ханны ёлюмюнден эмда джашыны ёлтюрюлюуюнден сора, Шейбанилени династиялары Бухар ханлыкъгъа джокъ болады. Аланы ызындан келген Аштарханидлени бийлик этген кёзюуде ханлыкъда ич урушла эмда сефевид Иран, къазакълыла, Хива ханлыкъ бла таймаздан къазауатла баргъандыла. .

1740 джылда ханлыкъны Надир-шах кючлейди. Ич урушланы эсебинде, Надирни ёлюмюнден сора (1747) оноугъа Мангит династия келеди, ала кеслерине эмирле дегендиле. Эмир Хайдарны бийлик этген кёзюуюнде (1800—26) Хива бла джангыдан къазауатла башланадыла, кечирек Къокъанд бла да уруш болады, бу согъушуула Орта Азияны Эресейге къошулууна дери барадыла. Халкъ аякъланыула Бухара ханлыкъны талай кере да титиретгенди. Аланы ичинде эм белгилерини бири къытай дашти-къыпчакъланы Мианкал аякъланыуларыды (1821—25).

1868 джылда, орус аскерлеге Самаркъандны къатында кеслерини хорлатхандан сора, Бухара ханлыкъ Эресей империягъа бойсуннган, вассал кърал болады.

Эресей империя

Эресей Орта Азияны кючлегендинден сора ол регионланы къайнакъ база кибик хайырланыб башлайды, мамукъну дунияда багъасы ёсгени себебли анда мюрзеу орнуна мамукъ ёсдюрюуню тири кёчюрюб башлайды (артдан бу стратегияны СССР да бардыргъанды).

19 джюзджыллыкъны аягъына джамагъат къозгъалыу болуб джадидизм чыгъады. Джадидистле модернизм джанлыла болгъандыла, эмда Эрейсейге къаршчы болмасала да, оруслула бу къозгъалыуну Эресей империягъа къаршчы кёргендиле. Джадидизмни басдырыу, халкъны ичинде аякъланыулагъа чурум болгъаны, орус аскерле таймаздан аякъланыуланы басдыргъандлай тургъандыла. Ахыр кере эм уллу аякъланыу 1916-чы джылда Худжандда болгъады, Биринчи дуния къазауатны заманында зор бла аскерге алыугъа къаршчы. Орус аскерле Худжандны терк къолгъа алсала да, Таджикистанны тюрлю-тюрлю джерлеринде аякъланыула кёбню барыб тургъандыла.

Совет Таджикистан

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Басмачланы къозгъалыулары.

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Таджик Совет Социалист Республика.

1917 джылда болгъан орус революциядан сора, Орта Азиядагъы «басмачла» деген ат бла белгили болгъан партизанла бойсунмауну сакълар ючюн большеви аскерлеге къаршчы уруш бардыргъандыла. Басмачланы тамалларыны уллу юлюшю дин адамла болгъаны себебли, диннге къаршчы кюреш башланады. Совет аграр политиканы эсебинде Орта Азияда, аны ичинде Таджикистан да болуб, кёб мин адамны джашауун алгъан ачлыкъ сынагъандыла.

• 
  Юзбек ССР-ни къурамында Таджик АССР, СССР-ни 1929 джылгъа дери картасында
• 
  Экинчи дуния къазауатдан сора СССР-ни къурамындагъы Таджик ССР

Таджик АССР къурамында болгъан Юзбек ССР-ни 1927 джылдагъы картасы

1924 джыл Юзбек ССРни къурамында Таджик Автоном Совет Социалист Республика къуралады, ол 1929 джылда Таджик Совет Социалист Республика статусха ие болуб Совет Союзну къурамына туурадан киреди.

1927–1934 джылланы арасында республикада коллективизация барады, ол политика кёб эллини джашауун тюрлендиреди, аннга къаршчы чыкъгъан адамла басмачланы къозгъалыуларын джангындан джан бередиле. 1930 джылладан башлаб Экинчи дуния къазауатха дери Таджикистанда планлы индустрализация баргъанды, ол миллет экономиканы джангыдан шекеллендиргенди, асламысы оруслула болуб джиберилген специалистле республиканы халкъыны къурамын тюрлендиргенди.

1937-1946 джыллада Таджик ССР-ни Министрлерини кенгешини председатели М. К. Курбанов болуб тургъанды.

Экинчи дуния къазауатны заманында Орта Азияны республикалары, аланы ичинде Таджик ССР да болуб, Совет Союзну къазаутдан джарсыгъан регоинларындан джюз мингле бла адам эвакуация этилгенди, къуру Таджикистаннга джюз минг чакълы бир адам кёчгенди, аланы ичинде он мингден аслам ёксюз сабий болгъанды. 30-дан аслам предприятие СССР-ни кюнбатыш районларындан Таджик ССР-ге ташылгъанды, аны тышында 20-дан аслам завод, фабрика эмда цех джокъдан къурулгъандыла. 1941—1945 джыллада Таджик ССР-ден къазауатха 289 минг адамдан аслам джиберилгенди. Бютеулей 290 минг таджикистанчыдан 100 мингден артыкъ адам къазауатда ёлгенди неда тас болгъанды^[11].

1946-1956 джыллада Таджикистанны коммунист партиясыны Ара комитетини биринчи секретары политикасы эмда тарихчи алим Б. Гафуров болгъанды.

1950 джылланы арасындан Таджик ССР-ни башчылыгъында Ленинабадчыладан салыныб башлайдыла, ол республикада джылла сора къайгъы чыъарыуда чурум болгъанды (аны ызындан келген бютеу биринчи секретарла Ульджабаев, Расулов, Набиев, Махкамов Ленинабад областчыла неда анда ишлегенле болгъандыла). 1970 эмда 1980 джыллада республикада кадр уюшуу болгъанды (Расулов кесини къуллугъунда 21 джыл олтургъанды).

Совет Союзну экономикасында Таджик ССР-ни баш специализациясы мамукъ промышленность болгъанды. Аны бла бирге 1960—1970 джыллада экономиканы джангы санагъатлары да къуралады — машинала ишлеу, къумач, электротехникалыкъ эмда химия промышленностла эмда гидроэнергетика.

1990 джылны 24 августунда Таджик ССР-ни Баш Советини джангы чакъырыуу экинчи сессиясында «Таджик Совет Социалист Республиканы кърал суверенитетини юсюнден декларацияны» алады. Декларацияны кесинде, ол джангы республикан Конституцияны эмда джангы Союз кесаматны тамалы болгъаны джазылгъанды^[12]. «Август путчну» заманында Таджик ССР-ни президенти Каххар Махкамов путччула джанлы болады, ол Баш Советни демократ кёллю къауумун кесине къаршчы этеди. Оппозиция кёб санлы митингле бардырады, анда президенти къуллугъундан кетериуюн эмда коммунист партияны джабылыуун даулайдыла. Митингчилени эмда оппозицияларыны басымлары бла 1991 джылны 31 августунда Баш Советни кёзюусюз сессиясында депутатла президентге ышанмауну белгилейдиле, аны бла Каххар Махкамов отставкагъа кетерге керек болады, аны борчларын кёзюулю болуб Баш Советни председатели Кадриддин Аслонов тындырады. 7 сентябрда Таджикистанны КП-ны АК-ни пленумунда Каххар Махкамов биринчи секретарлыкъдан да башына бош этиледи. Эки кюн ётюб, 1991 джылны 9 сентябрында Баш Совет республиканы СССР-ни къурамындан чыкъгъанын баямлайды. Алай бла Таджикистан Совет Союзну къурамындан чыкъгъан 11-чи республика болгъанды.

Бойсунмагъан Таджикистан

Миллетлени къаласы, Душанбе

• 9 сентябрь 1991 — ТР-ни Баш Советини сессиясында «Таджикистан Республиканы кърал бойсунмазлыгъыны юсюнден» белгили этиуню эмда бегимни алыу.
• 25 декабрь 1991 — Таджикистан Республиканы Бойсунмагъан Къралланы Бирлигине кириую (БКъБ)^[13].
• 26 февраль 1992 — Таджикистан Республиканы Европада къоркъуусузлукъну эмда иш бирликни организациясыны кириую (ОБСЕ).
• 2 март 1992 — Таджикистан Республика Бирлешген Миллетлени Организациясыны къурамына кириую (БМО).
• 1 декабрь 1993ь — Таджикистан Республика Ислам Конференцияны Организациясыны (ИКО) къурамына кириую.
• 5 май 1992 — 27 июнь 1997 — Граждан къазауатны джыллары. Республиканы экономикасына джетдирилген заран 10 млрд доллардан аслам болгъанды^[14].
• 1992 джылны майында, Душанбеде кърал тёнгеретиуге кюрешиуден сора, миллет-демократ оппозицияны келечсилери «Миллет джарашыуну правительствосуна» къошулгъандыла. Миллет-демократ, алгъыннгы коммунист эмда исламист кючлени арасында тиклик политикалыкъ сферадан этник-клан сферагъа кёчеди. 1992 джылны июнунда Таджикистанны къыбыла районларында Рахмон Набиевге къаршчыла эмда джандашлары арасында сауутлу согъушла башланнгандыла. Алай бла къралда граждан къазауат башланнганды. 31 августда оппозиция джанлыла президентни резиденциясын кючлейдиле эмда аманатланы аладыла (Набиев Миллет къоркъуусузлукъну комитетинде бугъады). 1992 джылны 7 сентябрында Душанбени аэропортунда Набиев оппозицияны басымына бойсунуб Таджикистан Республиканы президенти къуллукъдан тайдырылады. Бу кёзюуде правительство джанлыла Таджикистанны халкъ фронту атлы аскер-политикалыкъ организация къурайдыла, аны нюзюрю «конституциялыкъ мизамны» орнуна салыу болгъанды. 1992 джылны 27 сентябрында Халкъ фронт аллында исламчыла кючлеген Курган-Тюбе шахарны азатлайдыла. Халкъ фронтха бир къауум болушлукъну Юзбекистан да этгенди. Россия да ачыкъламагъанлыкъгъа Таджикистанны Халкъ фронтуна дагъан болгъанлай тургъанды. Аралыкъда эмда джер-джерде властны параличи башланнганды. 1992 джылны майында къуралгъан Халкъ джарашыуну правительствосу республиканы контролда туталмагъанды.
• 24 октябрь 1992 — Халкъ фронтну сауутлу кючлерини биринчи кере Душанбени алыргъа кюрешиулери джетишимсиз болгаънды, шахарда джюзле бла адам ёлгенди эмда джаралы болгъанды. Муратларына джетелмегенден сора ала Душанбени къралны ара районлары бла байлагъан джангыз темир джолну атылтхандыла, Душанбеде эмда кюнбатыш районлада керти ачлыкъ къоркъуу болгъанды.
• 1992 джылны къачында Таджикистанны къыбыласында джашагъанланы бир къаууму къазауатда башларын къутхарыр умут бла афган чекден ётерге, Таджикистанны рахатыракъ районларына кёчерге кюрешгендиле. БМО-ну билгилерине кёре республикада 1 млн чакълы бир адам кёчкюнчю болургъа керек болгъандыла, 200 мингден аслам къачхынчы, аладан 60 минг чакълысы Афганистаннга къачхандыла.
• 16 ноябрь — 2 декабрь 1992 — Ходжентде Таджикистан Республиканы Шурои Олийини (Баш Советини) XVI сессиясы баргъанды, анда Набиев президент къуллукъдан кетгенди, 1992 джылны 19 ноябрында Таджикистан Республиканы Шурои Олийини председатели болуб Эмомали Рахмон сайланады, ол кертиликде президент къуллукъ халгъа келеди. 1992 джылны декабрында, Баш Советни XVI сессиясында сауутлу тиклешиуню ахыр берилиуюню юсюнден бегим алыннганындан сора, Халкъ фронтну кючлери ара шахарны тыйгъычсыз алгъандыла. Алай а миллет-демократ оппозиция эмда исламчы кючле джангыдан Таджикистан Республиканы правительствосуна къаршчы урушну башлайдыла.
• 6 ноябрь 1994 — Таджикистанны конституциясы референдумну эсебинде къабыл этиледи.
• 6 ноябрь 1994 — Эмомали Рахмонов Таджикистанны президенти болуб сайланады (1999 эмда 2006 джыллада дагъыда сайланады).
• 27 июнь 1997 — «Таджикистанда мамырлыкъны эмда миллет джарашыулукъну юсюнден ортакъ келишиуге» Москвада Рахмонов бла бирикген таджик оппозицияны башчысы Саид Абдулло Нурини къол салыулары..
• 4 июнь 1997 — 1 апрель 2000 — Миллет джарашыуну комиссиясыны ишлеую^[15].
• 3—10 ноябрь 1998 — ТР-ни КъМ-ни энчи бригадасыны алгъыннгы полковники Худойбердыевни Ходжентде эмда Согдий областда аякъланыуу, мятежчиле къаушатылгъандыла.
• 27 февраль 2000 — Маджлиси Намояндагона (1 депутат), 23 март 2000 — Маджлиси Миллиге (33 депутат) сайлаула, профессионал парламентни къуралыуу.
• 30 ноябрь 2000 — Таджикистанда миллет валютаны киргизиу (сомони).
• 10 октябрь 2000 — Таджикистан Евразия экономикалыкъ биригиуню къуралыууну юсюнден кесаматха къол салгъанды.
• 15 июнь 2001 — Таджикистана Шанхай Иш Бирлик Организациягъа киреди (ШИБО).
• 14 май 2002 — Таджикистан Коллективли къоркъуусузлукъны юсюнден кесаматны организациясына къошулуу.
• 2005—2009 — Россия бла бирге Сангтуда ГЭС-1 ишленнгенди эмда къууат бериб башлагъанды (къарыуу — 670 МВт).
• 5 октябрь 2009 — «Таджикистан Республиканы кърал тилини юсюнден» джангы законну алыныуу. 5-чи октябрь Таджикистанда «Кърал тилни байрамы» баямланнганды.
• 2006—2010 — Душанбе — Худжанд — Чанак (Юзбекистан), Душанбе — Джиргиталь — Сариташ (Къыргъызстан) автомобиль джолланы, Анзоб ауушда «Истиклол», Шаршар и Шахристан автомобиль тоннеллени ишлеу эмда эксплуатациягъа киргизиу.

Таджикистанны миллет китабханасы (Душанбе)

• 6 январь 2010 — Рогун ГЭС-ни акцияларын халкъны ичинде сатыб башлау. 3600 МВт къарыуу болгъан Рогун ГЭС-ни ишлеуюню андан ары бардырыуу^[16].
• Сентябрь 2011 — Иран бла бирге Сангтуда ГЭС-2-ни ишлеу эмда биринчи агрегатын эксплуатациягъа башлау^[17]. Пяндж сууну юсю бла Афганистаннга кёпюрню IV Агаханны фонду бла бирге ишлеу эмда ачыу, Душанбе — Худжанд — Чанак (Юзбекистан) автоджолну реконструкциясы ^[18], Душанбе — Джиргаталь — Сары-Таш (Къыргъызстан) автоджолну Къытай бла бирге джангыртыу^{[14][15][19][20][21]}.
• 14 август 2012 — Таджикистан «Тыш кърал арбитраж бегимлени таныуну эмда толтурууну юсюнден конвенциягъа» къошулгъанды (Нью-Йорк конвенция, 1958).
• 10 декабрь 2012 — Таджикистан Бютеудуния сатыу-алыу организациягъа къошулгъанды (БСАО).
• Сентябрь 2014 — Сангтуда ГЭС-2-ни 110 МВт къарыуу бла экинчи агрегаты ишлеб башлагъанды. Толусу бла ишлеб башласа Сангута ГЭС-2 1 млрд кВт/с электрокъууат неда 220 МВт чыгъараллыкъды^[22].
• Декабрь 2014 — Дангарин районда Ара Азияны эм уллу къумач предприятиеси ишлеб башлагъанды, биринчи кёзюую 52 минг тонна мамукъ-халыны къумачха бурурчады. Предприятие Къытай бла ортакъ инвестия проект бла къурулады^[23].
• 29 сентябрь 2015 — Таджикистанны Баш сюдю Таджикистанны ислам джангырыууну партиясыны республиканы территориясында джасакълайды. Джасакъланнгынчы бу партия алгъыннгы СССР-ни территориясында динчи партия болуб джангыз болгъанды^[24].
• 18 октябрь 2015 — Айни — Пенджикент автотрасса джангыртылгъанды. Айныуну Азия банк бу 113 км. узунлугъу болгъан джолну реабилитациясы ючюн 100 АБШ доллар грант бергенди^[25].
• 15 декабрь 2015 — Айныуну Азия банкы трансафган темир джолну финанслагъанын тохтатханды, чуруму Афганистанда къоркъуусузлукъну къарыусуз дараджада болгъаны эмда афган юлюшюню джетерча финанс дагъаны болмагъаныды^[26].
• 22 май 2016 — Таджикистанда конституциялы референдум ётгенди^[27].
• 26 май 2018 — Таджикистанны халкъыны саны 9 млн. адамгъа джетгенди^[28].
• 16 ноябрь 2018 — Рогун ГЭС-ни биринчи гидроагрегаты ишлеб башлагъанды^[29]. Экинчи гидроагрегат 2019-чу джылны июнунда ишлеб башлагъанды^[30].
• 6 ноябрь 2019 — Душанбеден 60 км узакълыкъда, таджик-юзбек чекдеги «Ишкобод» заставагъа чабыуул болгъанды, 5 чекчи бла 1 милиционер ёлгенди^[31]. «Ислам кърал» атлы террорист организация джууаблылыкъны кесине алгъанды^[32].