Филиппинле

Филиппинле Республика (тагал. Republika ng Pilipinas), неда Филиппинле (Pilipinas) — Къыбыла-Кюнчыгъыш Азияда къралды. Шош океанда, Индонезия бла Тайванны арасында орналады эмда кёб айрымканладан къуралады.

Филиппинле Республика

Republika ng Pilipinas
Republic of the Philippines

Гимн	Lupang Hinirang» «Сайлама кърал

Административ билги

Оноу формасы	унитар президент конституцион республика
Президент	Бенигно Акино
Ара шахары	Манила

География билги

Уллу шахар(лар)ы	Манила (Метро Манила конурбацияны ичинде), Кесон-Сити
Бютеу территориясы	299 764 км2 (дунияда 70-чи)
Сууну юсю	0,6 %
Сагъат бёлгеси	+8

Тарих билги

Эркинлиги	12 июнь 1898 танылгъаны: 4 июль 1946

Демография билги

Бютеу халкъы (2015)	100 998 376[1] адам (дунияда 12-чи)
Къалынлыгъы	306 адам/км2

Экономика билги

БИП (номинал) (2008)	$ 317,964 млрд[2] (36-чы)
БИП (ном.) адам башына	$ 3515
Валютасы	филиппин песо = 100 сентаво (сентимо) (PHP)

Башха билги

Домен(лер)и	.ph
Телефон коду	+63

тюрлендириу

Географиясы

Филиппинле Республика, Малай архипелагны кесегине саналгъан Филлипин айрымканлада орналанды. 7100 айрымканындан эм уллуларына саналадыла: Лусон, Минданао, Самар, Панай, Палаван, Негрос, Миндоро, Лейте, Бохоль, Себу. Филиппин архипелагны узунлугъу шималдан къыбылагъа дери 2 000 км-ди, кюнбатышдан кюнчыгъышха дери 900 км-ди. Кюнбатыш джанында айрымканланы Къыбыла-Къытай тенгиз, кюнчыгъыш джанында Филиппин тенгиз, къыбыла джанында Сулавеси тенгиз джууады, шимал джанында Тайвань айрымкандан Баши ачыкъ богъаз бла айырылады. Суу джагъасыны узунлугъу 36 300 км-ди. Айрымканланы бютеулей майданы 299 700 км²-ди.

Климаты

Айрымканланы климаты тропиклиди, муссонлуду, къыбылада субэкваторлу болады. Тенгиз джагъада температурала 24—28° С ичинде боладыла, таулада хауа салкъыныракъды. Джангурланы сезону, къыбыла-кюнбатыш муссонну ургъан заманында, май айдан ноябргъа дери барады. Къургъакъ сезон Лусонну, Палаванны эм Висай айрымканланы кюнбатышында бегирек эсленеди. Къралны шимал районларына тайфунла келирге ёчдюле, цунамиле болургъа да боладыла. Джылгъа тюшген джауумланы саны 1 000 бла 4 000 мм арасында тюрленеди.

Ёсюмлюк эм джаныуар дуниясы

Филлипинлени джерини джарымы чакълы бири мылы тропикалы чегетле бла джабылыбды, анда пальмала, каучуклу терекле, баньян, апитонг, майяпис, лауан кибик терек тукъумла ёседелие, аланы тышында бамбук, орхидея, корица да эсленеди. Тенгиз дараджадан 1200 м мийикликден башында кёкенле, джайлыкъла тюбейдиле.

Филиппин айрымканлада джашагъан джаныуарладан бек тюбегенлери: буу, мангуст эм агъач тонгузду. Къралны фаунасы къанатлыланы эмда рептилияланы байлыгъы бла айырылады. Джагъалагъа джууукъ суулада чабакъла бла моллюскланы кёб тюрлюсю джюзеди. Аланы ичинде инджичи чокъуракъ айры эс бёледи, ол инджиле джаратхан чокъуракъчы джаныуарчыкъды.

Кърал къурулушу

Филиппинле — эки палаталы конргесси эмда бойсунмагъан сюд системасы болгъан президент республикады.

Президентни халкъ 6 джылгъа сайлайды. Сенатны да 6 джылгъа (24 орун), Келечилени палатасын (240 орун) а уа 3 джылгъа сайлайдыла.

Политика партиялары

2007 джылны сайлауларыны эсеблерине кёре баш партияла:

• Лакас/Кампи/Христиан эм мусульман демократла — аралыкъчы, 4 сенатор, 142 депутат
• Миллетчи халкъ коалиция — аралыкъчы, 2 сенатор, 28 депутат
• Либерал партия — сол-аралыкъчы, 4 сенатор, 14 депутат
• Миллетчи партия — онг-аралыкъчы, 3 сенатор, 8 депутат
• Байан — сол, 7 депутат
• Демократ партия/Лабан — сол-аралыкъчы, 1 сенатор, 4 депутат
• Пверса Масан — сол-аралыкъчы, 2 сенатор, 3 депутат
• Бирлешген оппозиция — аралыкъчы, 2 сенатор, 3 депутат

Аны тышында парламентде талай партия келечилеге иеди. Парламентде келечилери болмагъан партияланы ичинде эки коммунист партияны чертирге керекди (ФКП-1930 эмда ФКП-1968).

ФКП-1968, 1969 джылдан бери Джангы халкъ аскер атны джюрютген сауутлу къуралышха иеди (1980-чи джылланы аллында — 25 минг чакълы къазауатчы, 2009 джылда — 4 минг чакълы бир).

Аланы тышында къралда исламчы сауутлу къауумла да бардыла — Моро ислам къутхарыу фронт бла Абу Сайяф.

Тиллери

Кърал тил — тагал тилди (тагалог неда пилипино). Халкъны кёбюсю австронезий юйюрдегини филиппин тиллеринде сёлешеди. Кёб джюрютюлген тилле: тагал, себуано, илокано, биколь, хилигайнон, пангасинан, капампанган, варай–варай. Халкъны кёбюсю ингилиз тилни да биледи. Быладан сора да кёб джюрютюледиле: испан тил (3 %), испан-креол тил чабакано тил (1 %), къытай тил. Испан тил, Филиппинледе юч ёмюрню джангыз джазма тил болуб тургъанды. Алай а, Испанияны узакълыгъы ючюн, ол тил халкъны кёбюсюне ана тил болалмагъанды. Ингилиз тил Филиппинледе кёп джюрютюледи, бютюнда илмуда, билим бериуде эм прессада.

Динлери

Католик динни халкъны 80,9 % тутады, протестантла — 11,6 %, муслиманла — 5 %, филиппинлилени бир къаууму адет динлерин тутады.

Туризм

Филиппинлени эм уллу шахары Манила, Лусон айрымканда орналанды. Бу шахар къралны ара шахарыды, баш маданият эм экономика арасыды. Манила, Уллу Манила конурбацияны арасыды, анда 10 миллион адам джашайды. Аны санына Кесон–Сити, Калоокан эм Пасай деген уллу шахарла киредиле. Манилада Филиппинлени Миллет музейи, Санто-Томас атлы табигъат тарихни эм антропологияны музейи, Метрополитен санат музей бардыла. Туристлеге Маниланы ичи бла эмда Тааль кёлге экскурсияла къурайдыла, хауа сафари эм халкъны кёлден чыгъармачылыгъыны байрамларын джарашдырадыла.

Филиппинлени кёб табигъат эм социал-маданият онглары барды. Бюгюнлюкде айрымканла туризмни хар тюрлюсюн къурайдыла: пляж, экстрим, спорт, экология. Туризмни айныууна къралда тынчлыкъ болмагъаны, муслиманла бла христианланы арасында келишиусюзлюк уллу чырмау этеди. Андан сора да муссон климат, джангурланы он айдан да артыкъгъа созулгъан кёзиую да пляж туризмни айныууна себеб болмайды.

Белгили адамлары

• Мэнни Пакьяо
• Ротор Артуро
• Рисаль Хосе