Абазалыла

Абазалыла — Кавказда джашагъан хачыпсы-черкес миллетледен бириди. Бек бурундан келген ёз атлары — аба́за-ды, кёблюк санда — абазакуа.

Абазалыла Абазакуа
Абаза байракъ
Миллетни саны
Миллетни бютеулей саны	~ 60 000 (2010)
Джашагъан джерлери
Россия: 43 341 (2010)[1]  Къарачай-Черкесия: 36 919 (2010)[1]  Ставрополь край: 3 300 (2002)[2]  Къабарты-Малкъар: 514 (2002)[2]  Краснодар край: 196 (2002)[2]  Адыгея: 71 (2002)[2] Тюрк: ~ 11 000[бт 1] Хачыпсы: ~ 2 138 Сирия: ~ 2 000[бт 1] Иордания: ~ 1 500[бт 1]
Башха билгиле
Тиллери	абаза тил
Расалары	европеоид раса
Динлери	ислам (суннитле)
Джууукъ миллетле	хачыпсылыла, черкеслиле
Къуралгъанлары	ашуйладан, абазгладан, зихледен, гениохладан
Археология культуралары	майкоп культура, дольмен культура
тюрлендириу

Джашагъан джерлери

Бусагъат заманда абазалыла кёбюсюне Россия Федерацияны Къарачай-Черкесия Республикасында джашайдыла^[3], айырылыб онюч элде: Красный Восток, Къойдан, Кубина, Къара-Паго, Псыж, Элбургъан, Инжич-Чукун, Тапанта, Абаза-Хабль, Малоабазинка, Старокувинский, Новокувинский, Апсуа, Абазакт.

Бир талай абаза юйюр Адыгеяны Уляп элинде да джашайды^[4][5].

Абазалыла дагъыда Тюркде, Сирияда, Хачыпсыда, Иорданияда, Мисирде джашайдыла, аладан биразы Кюнбатыш Европа бла АБШ-гъа да кёчгенди.

Къысха тарихлери

«Абаза» (неда «абазгла») деген этноним эм аны джюрютген халкъла антиклик авторланы чыгъармаларында бизни эрагъа дери V ёмюрден тюбеб башлайдыла. Сёз ючюн, буруннгугрек тарихчи Геродот (б. э. д. V ёмюр), буруннгу дунияны картасында Эвксин Понтну (Къара тенгизни) джагъасында джашагъан миллетлени санында, кораксла бла эм колхла бла бирге, абасгланы да сагъынады.

Абазалыланы тарих джуртлары — бусагъатдагъы Хачыпсыны эм Краснодар крайны территориясындады.

Этнография халда абазалыла талай къауумгъа (субэтносха) бёлюнедиле: аубекле, башилбайла, тамлыла, къызылбекле, шахгерийле, багла, баракайла, лоула, дударукла, бийбердиле, джантемирле, къылычла, кячла.

Абазалыла хачыпсылылагъа эм джууукъ миллетдиле, алай а черкеслиле бла бирге бек кёб джашагъанлары себебли абаза культурада хачыпсы элементледен эсе черкес элементле кёбдюле.

Диннге ийнаннган абазалыланы кёбюсю муслиманладыла (суннитле)^[3].

Тиллери

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: абаза тил.

Абазалыла шималкавказ тил юйюрню хачыпсы-черкес къауумуна кирген абаза тилде сёлешедиле, тиллери эки диалектге бёлюнеди: ашхар бла ашуй диалектле. Литература тил ашуй диалектни тамалында къуралгъанды. Россияда джашагъан абазалыланы кёбюсю къабарты-черкес тил бла орус тилни да биледи^[3].

Лингвистика халда абазалыла эки уллу къауумгъа бёлюнедиле: тапантала (ашуала) бла ашхаруала (шкаруала).

Айтхылыкъ абазалыла

• Мехмед Абаза-паша (1576—1634) — Османлы къралны визири.
• Абазин, Андрей Мехмедович (1634—1703) — Запорожье Аскерни Брацлав полковниги.
• Кешев Адиль-Гирей Кучукович
• Табулов, Татлустан Закериевич — джазыучу, поэт.
• Черкасский Василий Карданукович
• Али-Бей Абаза
• Кансав ал Гаури ибн Биберд
• Джегутанов, Кали Салим-Гериевич — джазыучу, поэт.

Айгъакълаула

1. Тюркде, Джууукъ Кюнчыгъышда, Европада эм Америкада джашагъан абазалыланы саныны юсюнден ийнамлы информация джокъду.