Şerê Rûsya-Ûkraynayê[64] pevçûneke çekdarî ji sibata 2014'an de di navbera Federasyona Rûsyayê û Ûkraynayê destpê kiriye û Rûsya êrîşa dawî ya li ser Ûkraynayê di 24ê sibata 2022an de pêk anî. Di serî de Rûsya û hêzên alîgirên Rûsyayê ji aliyekî tê de beşdarê hemberî Ûkraynayê bûne. Destpêka şer li ser rewşa Krîmê û beşên Donbasê xurt buye, li ser vê esasê helwesta Rûsyayê û alîgirên Rûsyayê di qada navneteweyî de wekî beşek Ûkraynayê têne naskirin. Bi taybetî aloziyên di navbera Rûsya û Ûkraynayê ji sala 2021 heta 2022'an de derketin, dema ku Rûsyayê li ser destpêkirina êrişa leşkerî ya li Ûkraynayê difikire, eşkere bûn. Di sibata 2022'an de, krîz bi têkçûna danûstandinên dîplomatîk ên bi Rûsyayê re kûrtir bûye û ji ber ku Rûsyayê di 22'ê sibatê 2022'an de hêzên xwe derbasî herêmên di bin kontrola cudaxwazan kiribû.[65][66][67] Di 24'ê sibatê de, Rûsyayê dest bi dagirkirina berfireh ya li Ûkraynayê kir.[68][69][70]
Agahiyên Praktîk Dîrok, Herêm ...
Şerê Rûsya û Ûkraynayê |
Rewşa leşkeriyê piştî di 24'ê sibatê 2022'an de êrîşên dagirkirina Rûsyayê li ser Ûkraynayê Ji aliyê Ûkraynayê ve tê kontrolkirin Ji aliyê Rûsya û hêzên alîgirên Rûsyayê ve tê kontrolkirin
Ji bo nexşeya berfireh a Şerê Rûs-Ukraynayê binêre. |
Dîrok |
20ê sibata 2014an [lower-alpha 1] – didome (10 sal, 6 meh, ) |
Herêm |
Ûkrayna[7]
|
Encam |
Didome
- Bê nîşandayî yên leşkerên rûsyayê di nav nerazîbûna alîgirên Rûsyayê ya li Ûkraynayê ya Şoreşa Ûkraynayê 2014
- Avakirina leşkerî ya Rûsyayê li ser sînorê Rûsya û Ûkraynayê [8][9]
- NATO li Ûkraynayê tetbîqatên leşkerî pêk tîne,[10] û endamên rojavayê Ukraynayê xurt dike.[11]
- Destwerdana Rûsyayê ya li Şerê Donbasê [12]
- Teqezên navneteweyî û şermezarkirina li dijî Rûsyayê, bi qismî beşdarî Krîza fînansî ya Rûsyayê (2014–2016)[13][14][15][16]
- Rakirina Rûsyayê ji G8, niha G7
- Îmzekirina Protokola Mînskê, ku paşê herdu alî hevdu sûcdar kirin û hîn nehate cîbicîkirin.
- Derketina leşkerên rûsî ber bi xaka di bin kontrola cudaxwazan
- Dagirkirina Rûsyayê ya li Ûkraynayê di 24'ê Reşemî 2022'an destpê kir
|
|
Aliyên şer |
Ûkrayna
|
Rûsya
Komara Gel a Donetskê
Komara Gel a Luhanskê
|
Fermandar |
Volodîmîr Zelenskî (ji 2019)
Petro Poroshenko (2014–2019)
Oleksandr Turchynov (Reşemî–Pûşper 2014)
Denys Shmyhal
Oleksii Reznikov
Valerii Zaluzhnyi
Yuriy Ilyin
Mykhailo Kutsyn
Viktor Muzhenko
Ruslan Khomchak
Pavlo Lebedyev
Ihor Tenyukh
Mykhailo Koval
Valeriy Heletey
Stepan Poltorak
Andriy Zagorodniuk
Andriy Taran
Serhiy Korniychuk |
Vladîmîr Putîn Mikhail Mishustin
Sergey Shoygu
Valery Gerasimov
Igor Korobov
Aleksandr Vitko
Denis Berezovsky
Alexander Lentsov[33]
Li Krîmê
Sergey Aksyonov
Li KGD'ê
Denis Pushilin (ji 2018)
Dmitry Trapeznikov (Tebax–Rezber 2018)
Alexander Zakharchenko (2014–2018)
Alexander Borodai (Gulan–Tebax 2014)
Li KGL'ê
Leonid Pasechnik (ji 2017) Igor Plotnitsky (2014–2017)
Valery Bolotov (Gulan–Tebax 2014) |
Yekîne |
- Hêzên Çekdar
- Hêzên Bejayî
- Hêzên Êrîşa Hewayî
- Hêzên Hewayî
- Deryayî
- Serokê Midûriyeta Îstixbaratê
- Hêzên Operasyonên Taybet
- Tabûrên parastina herêmê
- Wezareta Karên Navxweyî (pêkhateya leşkerî)
- Tabûrên dewriye yên peywirên taybet (Dnipro, Xarkiv, yên din)
- Parêzvanên Neteweyî (Tabûra Azovê, Tabûra Donbasê, yên din)
- Parêzvanên Sînor ê Dewletê
- Xizmeta Ewlekariyê
- Koma Alfayê
Yekîneyên dilxwaz
|
- Hêzên Bejayî
- Tûgaya 136'emîn Tivingên Pasdaran
[37]
- Tûgaya 18’emîn Tivingên Pasdaran
- 9'emîn Tûgaya Tivingên Motorîze (Nîjnî Novgorod) [38]
- Tûgaya 200. Tûgaya Motorîze [39]
- Hêzên Hewayî[40][41][42][43]
- 76'emîn Beşa Êrîşa Hewayî
- 98'emîn Beşa Hewayî
- 31. Tugaya Hewayî
- Deryayî
- Fîloya Baltîkê [44]
- Fîloya Bakur
- Fîloya Deryaya Reş
- GRU [43][45][46][47][48]
- Tûgaya 22. Spetsnazê
- 45. Tugaya Cerdevanên Spetsnazê
cudaxwazên alîgirên Rûsyayê ya li Donbasê'
- Milîsên Gel ên Donbasê
- Tûgaya Vostokê
- Tûgaya Kalmiyûsê
- Artêşa Ortodoks a Rûsyayê
- Tabûra Sparta
- Tabûra Somalî
- Milîsên Gel ên Luhanskê
- Artêşa Dona Mezin [49]
- Tûgaya Prîzrakê
- Yekemîn Alaya Kozakê
- Navbirîge
- Çekdarên Moldovayê [50]
- dilxwazên Serbî[51]
|
Hêz |
209,000 leşkerên çalak (2020)
- Leşker 145.000
- Deryayî 11,000
- Hêzên hewayî 45,000
- Hewayî ~ 8000
- Hêzên Operasyonên Taybet (nenas)
- Paramilîter 102.000
- Rezerve 900,000
|
900,000 leşkerên çalak, tevî leşkeriya neçar (2020)[52]
- Artêş ~ 280.000
- Deryayî ~ 150,000
- Hêzên Hewayî ~ 165,000
- Hêzên Roketên Stratejîk 50,000
- Hewayî ~ 45,000
- Hêzên Operasyonên Taybet ~ 1,000
- Hêzên Rêhesinê ~ 29,000
- Ferman û piştgirî 180,000
- Paramilîter 554.000
- Rezerve 2,000,000
Ji van, 28,000 li Krîmê hatine piştrast kirin, 3,000 li Donbasê hatine ragihandin û ji hêla Rûsyayê ve heya 22'ê Reşemî 2022'an de hatine red kirin.[53]
- ~20,000
- ~14,000
|
Windayî |
4,619 kuştî [54][55] 9,700–10,700 brîndar[56] 70 wenda[57] 2,768 girtin[58][59][60] 9,268 piştî dagirkirinê tevlî hêzên Rûsyayê bû[61]
300+ T-64 tank[62] |
5,768 kuştî [*][56][63] 12,700–13,700 brîndar[56] |
Bigre
Piştî xwenîşandanên Ewromaydan û Paşeroja Serokê Ûkraynayê Viktor Yanukovych di 22'ê sibatê 2014'an de û di nav nerazîbûnên alîgirên Rûsyayê li Ûkraynayê, leşkerên rûsî yên bêyî nîşanan cihên stratejîk û binesaziya di nava xaka Ûkraynayê ya Krîmê xistin bin kontrola xwe. Di 1'ê adarê 2014'an de, Meclîsa Federasyonê ya Federasyona Rûsyayê bi yekdengî biryarek ji bo daxwaznameya Serokê Rûsyayê Vladîmîr Pûtîn daxwaz kir ku li Ûkraynayê hêza leşkerî bikar bîne.[71] Ev biryar piştî çend rojan, piştî destpêkirina operasyona leşkerî ya Rûsyayê ya li ser "Vegera Krîmê" hat qebûlkirin. Paşê Rûsya pêvekirina Krîmê piştî rexneyek berfirehiya giştpirsiya herêmî ji hêla Rûsyayê ve hate organîze kirin û piştî girtina Parlamena Krîmê encama Komara Xweser a Krîmê bibe endamê Federasyona Rûsyayê.[72][73][74][75]
Di meha nîsanê de, xwenîşandanên komên alîgirên Rûsyayê li herêma Donbasê ya Ûkraynayê veguherî şerekî di navbera hikûmeta Ûkraynayê û hêzên cudaxwazên alîgirên Rûsyayê yên Donetskê û Luhanskê. Di meha tebaxê de, wesayîtên leşkerî yên Rûsyayê li gelek cihên herêma Donetskê sînor derbas kirin.[38][76][77][78][79] Dagirkirina artêşa Rûsyayê wekî berpirsê têkçûna hêzên Ûkraynayê di destpêka îlonê de dîtin.[80][81]
Di mijdara 2014'an de, artêşa Ûkraynayê ragihand ku tevgereke tundî ya leşkerî û alavên ji Rûsyayê ve ber bi deverên di bin kontrola cudaxwazên li rojhilatê Ûkraynayê ye.[82] Associated Press ragihand ku 40 wesayitên leşkerî yên bênav diçin nava herêmên di bin kontrola serhildayan.[83] Rêxistina Ewlekarî û Hevkariyê li Ewropayê (OSCE) Mîsyona Taybet a Çavdêriyê li herêmên di bin kontrola KGD'ê bêyî nîşanên çavdêriya karwanên çekên giran û tankan kir.[84] Çavdêrên OSCE'ê herwiha diyar kirin ku wan wesayitên cebilxane û leşkerên cesedên mirî di bin navê alîkariya mirovî yên konvoyan ji sînorê Rûsyayê û Ukraynayê derbas dibûn, dîtin.[85] Di destpêka tebaxa 2015'an de, OSCE zêdetirî 21 wesayîtên bi koda leşkerî ya Rûsyayê ji bo leşkerên di çalakiyê de hatine kuştin, çavdêrî kirin.[86] Li gorî The Moscow Times, Rûsyayê hewl da ku xebatkarên mafên mirovan bitirsîne û bêdeng bike ku behsa mirina leşkerên rûsî di şer de dikin.[87] OSCE'yê ragihand ku çavdêrên wê ji çûna wan herêmên di bin kontrola "Hêzên Hevgirtî yên Cudaxwazên Rûsî" de ne.[88]
Piştî nîqaş ên çend roj berê amadekirina dagirin a axa Ûkraynayê di roja 24'ê sibata 2022'an de berê sibê rêveberiya Rûsyayê diyarkir ku dest bi operasyona leşkerî ya li ser axa Ûkraynayê kirine. Her çend Rûsya vê hewildanên wek dagirkirin bi ziman neke û li dijî peyva dagirin ê be jî, ev êrîş li gelek welatên cîhanê ve wekî dagirkirin hate pênasekirin.
Bi despêkirina êrîş a dagirkirinê re êrîş ji aliyê gelek dewletên wekî DYA, Brîtanya, Almanya, Fransa bi awayekî tund hate şermezar kirin.[89]
Hate ragihandin ku jiber êrîş ên Rûsyayê di nava 48 saetên dawiyê de 50 hezar welatiyên Ûkraynayê welatê xwe terikandine. Li gorî Neteweyên Yekbûyî di 48 saetên dawî de zêdetirî 50 hezar welatiyên Ûkraynayê welat terikandine. Komîserê Bilind ê Neteweyên Yekbûyî, Filippo Grandi jibo penaberan anî ziman ku piraniya wan ber bi Polonya û Moldovayê ve diçin.[90]
Bertekên li dijî dagirkirinê
DYA: Serokê Dewletên Yekbûyî ya Amerîka Joe Biden ragihand ku ew fînansekirina artêşa Rûsyayê asteng bikin û ragihand ku li Rûsyayê bazirganiya bi dolar, euro û yenê were astengkirin. Biden diyar kir ku dê li ser 4 bankên Rûsyayê ku VTB jî di nav de ye, muyîde bên bikaranîn.[91]
Keyaniya Yekbûyî: Serokê Keyaniya Yekbûyî Boris Johnson anî ziman û got Rûsya bê sedem welatekî aram dagir dike. Erka me diyar e, em ê bi awayekî dîplomatîk cezayên aborî jibo Rûsyayê pêk bînin. Ev êrîş ne tenê li ser Ûkraynayê, li dijî demokrasiyê ye. Brîtanya dê parastina Ûkraynayê berdewam bike.[92]
"7683rd meeting of the United Nations Security Council. Thursday, 28 April 2016, 3 p.m. New York". Mr. Prystaiko (Ukraine): ... In that regard, I have to remind the Council that the official medal that was produced by the Russian Federation for the so-called return of Crimea has the dates on it, starting with 20 February, which is the day before that agreement was brought to the attention of the Security Council by the representative of the Russian Federation. Therefore, the Russian Federation started — not just planned, but started — the annexation of Crimea the day before we reached the first agreement and while President Yanukovych was still in power.
Gambarli, Gulnaz (25 adar 2015). "REN TV-nin aparıcısı keçmiş azərbaycanlı hərbçiləri "terrorçu" adlandırdı" [The host of REN TV called the former Azerbaijani servicemen "terrorists"]. Meydan TV (bi azerî). Roja gihiştinê 2 nîsan 2021. "Verilişin aparıcısı İqor Prokopenko onların Cövhər Dudayev adına Könüllülər Batalyonunda fundamental islamçılar, terrorçu və banditlərlə birlikdə Rusiyaya qarşı vuruşduğunu iddia edərək deyir: "Belə könüllülər arasında İslamçı-Bozqurd dəstəsinin keçmiş komandiri, 703 sayli briqadanın tərkibində Azərbaycan tərəfindən Dağılq Qarabağda döyüşən Nurəddin İsmayılov və "Bozqurd"çu dəstəsinin daha bir keçmiş döyüşçüsü İsa Sadıqovdur. İsa Sadıqov 1990-ci illərdə Azərbaycan müdafiə nazirinin müavini olub. Sonra isə axtarışa verilib. Lakin bu, onun 2004-cu ildə Norveçdə məskunlaşmasına mane olmayıb. Hazırda Norveç vətəndaşıdır. İndi isə Ukraynada Cövhər Dudayev adına batalyonun qərargah rəisidir".
Книга пам'яті загиблих [Memorial Book to the Fallen]. Herman Shapovalenko, Yevhen Vorokh, Yuriy Hirchenko (bi ukraynî). Roja gihiştinê 31 kanûna paşîn 2015. Snyder, Timothy (2018). The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America. New York: Tim Duggan Books. r. 197. ISBN 9780525574477. Almost everyone lost the Russo-Ukrainian war: Russia, Ukraine, the EU, the United States. The only winner was China.
; Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections. 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. JSTOR 26326442.; Shevko, Demian; Khrul, Kristina (2017). "Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else". Bi Gutsul, Nazarii; Khrul, Kristina (edîtor). Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe. Zürich: LIT Verlag Münster. r. 100. ISBN 9783643908254.
There remain "some contradictions and inherent problems" regarding date on which the annexation began.[1] Ukraine claims 20 February 2014 as the date of "the beginning of the temporary occupation of Crimea and Sevastopol by Russia", citing timeframe inscribed on the Russian medal "For the Return of Crimea",[2] and in 2015 the Ukrainian parliament officially designated the date as such.[3] On 20 February 2014, Vladimir Konstantinov who at that time was a chairman of the republican council of Crimea and representing the Party of Regions expressed his thoughts about seccession of the region from Ukraine.[4] On 23 February 2014 the Russian ambassador to Ukraine Mikhail Zurabov was recalled to Moscow to due "worsening of situation in Ukraine". In early March 2015, President Putin stated in a Russian movie about annexation of Crimea that he ordered the operation to "restore" Crimea to Russia following an all-night emergency meeting of 22–23 February 2014,[1][5] and in 2018 Russian Foreign Minister claimed that earlier "start date" on the medal was due to "technical misunderstanding".[6] Çek, tetbîqatên leşkerî û alîkarî ya giştî.