Сыктывкар
Рочмуын кар From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Сыктывкар (1930-ӧд воӧдз Сыктывдін) – Коми Республикалӧн юркар, республикаса медыджыд кар, коркӧя дзик ӧти коми кар, Рочму Войвылын овмӧс, наука да культура шӧрин.
_(2005).png)
.svg)
Ӧткымын орчча оланіныскӧд карыс артмӧдӧ асвеськӧдлан юкӧн – Сыктывкар каркытш.
Сыктывкарын олӧ 240 сюрс гӧгӧр морт. Йӧзыс эськӧ 25% комияс, но сёрнитӧны унджыксӧ рочӧн.
Сыктывкарсянь Мӧскуаӧдз 1003 километра.
Remove ads
Ним йылысь
Нимыс артмӧдӧм Сыктыв ю серти, карыс тайӧ ю вомланьын сулалӧ да.
Оланіныс медводз стӧчджыка шусьӧма Сыктывдін (рочӧн Усть-Сысола), кӧні -дін- юкӧныс вӧлі 'ю вом' вежӧртаса. 1780' восянь, Сыктывдінас кар панӧмаӧсь да, нимыс лои Сыктывдінкар (рочӧн Усть-Сысольск). 1930' воын дін юкӧнсӧ нимсьыс шыбитӧмаӧсь, коли Сыктывкар. Сэк жӧ тшӧктӧмаӧсь и рочӧн шуны Коми обласьтлысь шӧрин выльмоза коми ног – Сыктывкар.
Remove ads
География
Сыктывкар сулалӧ Коми Республика рытыв-лунвывланяс, Сыктыв ю вом дорын да мыйтакӧ Эжва ю пӧлӧн.
Карыс 152 км2 пасьта.
Муверкӧсыс ёнджыкасӧ тшӧтшкӧс. Мупытшса озырлун: трунда, сотчан сланеч, кӧртшом, кӧртруда, быдпӧлӧс изъяс, дубыд да сола мупытшса ва.
Кар мувывтор кузя кывтӧны шоръяс:
- Дырнӧс
- Емваль
- Човъю
Сыктывкар скверъясын мортыс быдтӧ культура быдмӧгъяс.
Кар дінын олӧ нелямын сикас пемӧс: сан, кӧин, кӧч, ур, руч, вурд, вӧркань, тулан, сьӧдбӧж да мукӧд. Выльысь йылӧдісны мой да войвывса кӧр.
Кид пемӧсъяс видзӧм могысь Сыктывкар дінӧ лӧсьӧдӧма Еджыдъяг заказник, кӧні эм республика пасьтала олысь ставкодь звер-пӧтка.
Remove ads
Орчча оланінъяс
Асыввылас карсянь пукалӧны Сыктывкар каркытшӧ пыран кар сяма оланінъяс: Гӧрд Затон, Вылыс Максаковка, Сьӧдкыркӧтш, посёлокъяс: Выльтыдор, Куимтыдор. Лунвылас – тайӧ каркытшса жӧ Вылыс Мыртыю посёлок, рытыв-лунвылас – Выльгорт сикт.
Юкӧнъяс
Сыктывкарын выйим важ кар (с.ш. Каршӧр) да сёрӧнджык кар дінӧ ӧтувтӧм орчча оланінъяс - быдпӧлӧс карпомъяс. Наысь кындзи кар пытшкӧ пырӧ ӧти асвеськӧдлана район - Эжва, кӧні тшӧтш эм ӧткымын карпом.
Ӧнія сыктывкарса карпомъяс:
Эжва районса карпомъяс:
Важ кар коркӧ вӧлі тэчӧм торъя грездъясысь:
- Антонгрезд
- Вадор (рочӧн Подгорье) – Сыктыв пӧлӧн, Пушкин туйсянь Орджоникидзе туйӧдз
- Вичкодор – ӧнія карса парк, Горький, Киров да Бабушкин туйяссянь Сыктылӧдз
- Габдін
- Забоевчой
- Клыковгрезд
- Кӧдзвыв (рочӧн Кодзвиль)
- Кӧкулькар – асыввыв-лунвылын, Первомайскӧй да Интернациональнӧй помсянь Пушкин туйӧдз
- Микулсикт – Вадор сайын, Сыктывсянь Интернациональнӧй туйӧдз
- Одӧггрезд
- Пакӧмшор
- Пӧлӧвина – ӧнія Больничнӧй городок
- Прокоршор
- Слобода
- Пытшкӧсты
- Северо-Загороднӧй
- Спирагрезд
- Сьӧдшор
- Улыспом (рочӧн Нижний конец)
- Чеусовдоршор
- Чугунгрезд
Торъя грездъясысь вӧлісӧ тэчӧмӧсь и мукӧд карпомъяс. Шуам, Тентюковын:
- Ганягрезд
- Изкар
- Котинев
- Тентюковгрезд
- Титовгрезд
Remove ads
История
_(1780).png)
Сыктывкарлӧн история заводитчӧ дас квайтӧд нэмсянь, кор тані овмӧдчисны Вылыс Сыктывсянь локтӧм комияс. 1570-ӧд вося Ортелиус атласын Сыктывкар местаӧ пасйӧма Permvelick сикт. 1586-ӧд вося гижасян небӧгын казьтывсьӧ Сыктыв ю вывса погост. Тані сулаліс Вежа Георгийлы сиӧм вичко, вичкоса уджалысьяслӧн 3 гортдор да разі-пели 6 крестьяна гортдор. Погост дорын, кӧні ӧні сулалӧ кар, вӧліны пӧчинокъяс Каменнӧй, Емовскӧй, Ереминскӧй, Ивановскӧй, Федоровскӧй, Каменистӧй, Вежов Иванлӧн, Ориньица дӧвалӧн, Боровинка, Ильинскӧй, Гудников, Фроловскӧй пӧчинокӧн Петровскӧй грезд, Шульгин слӧбӧда. Ставыс 25 олана да 6 овтӧм гортдор.
ІІ Катерина сарича именнӧй тшӧктӧд серти 1780-ӧд вося тӧвшӧр тӧлысь 25-ӧд (урасьӧм тӧлысь 5-ӧд) лунӧ вӧлі артмӧдӧма Вӧлӧгда наместничество, кытчӧ пырӧмаӧсь 12 карув. На пӧвстын вӧлі и Сыктывдін карув. Такӧд йитӧдын Сыктывдін сикт лои карӧн. Сійӧ жӧ воӧ урасьӧм тӧлысь 10-ӧд (21-ӧд) лунӧ карсӧ кыпыда «восьтӧмаӧсь», а йирым 2' (13') лунӧ вӧлі вынсьӧдӧма и карпас. 1784' тӧвшӧр 16' (27') лунӧ лэдзӧмаӧсь Сыктывдін карлы ӧтувъя план. Сы серти кар пытшкӧ пырисны орчча ичӧтик оланінъяс: Вичкодор, Вадор, Кырув, Пӧлӧвина, Кӧкулькар, Микулсикт, Изкар, Котюнев, Тентюковгрезд, Ганягрезд.
XIX нэм чӧжӧн Сыктывдін кар быдмис Роч Войвывса тӧдчана вузасян шӧринӧдз. Но XX нэм заводитчигӧн на Сыктывдін вӧлі дзоляник провинциальнӧй карӧн, кӧні олісны 6,5 сюрс морт, 95% наысь – коми йӧз. Карын вӧлі кипом вӧчан 14 неыджыд уджаин.
1921' вося моз 22' лунӧ ВЦИК декрет серти, Сыктывдін лоис веськӧдлан шӧринӧн Комияслы (зыряналы) выль артмӧдӧм Автономнӧй обласьтӧ. 1930' вося рака тӧлысь 26' лунӧ, кор Сыктывдінлысь статус карӧдз лэптӧмлы тыри 150 во, СССР-са ЦИК-лӧн Президиум шуӧма карыслы пуктыны выль ним комиӧн и рочӧн – Сыктывкар, коді петкӧдлӧ, мый карыс сулалӧ Сыктыв ю вылын. 1930' воын карын вӧліны нин обласьтувса и районувса канкеркаяс, вӧр завод, типография, электростанция, велӧдан керкаяс да бурдӧдчанінъяс (173 койка), 17 вузасянін. 1936' ӧшым витӧд лунсянь Сыктывкар вӧлі Коми АССР-лӧн юркар. 1990' вӧльгым 23' лунӧ Сыктывкар лои юркарӧн Коми ССР-лы, 1992' ода-кора 26' лунӧ лоӧ Коми Республикаса юркарӧн.
Remove ads
Йӧз
Сыктывкарын ӧні олӧ 240 сюрс морт (ставнас каркытшын 250 сюрс). На пӧвстысь нёльӧд пайыс — комияс.
- Чужанвуж серти тэчас
- Демография
Remove ads
Овмӧс
Промовмӧс
Вузасьӧм
Вузасян рынокын медводдза места юкӧны кык котыр - «Ассорти» да «Эконом». Налӧн везъясынӧсь 2 гипермаркет, 9 супермаркет, 6 универсам. «Продтӧваръяс» - сёян-юан вузалана да уналы мусмӧм вез, кӧні 11 лавка. 2010' арсянь тайӧ рынокӧ кутіс нырччыны розничнӧй федеральнӧй вез «Магнит», коді пыр лыдмӧдӧ ассьыс лавкаяссӧ.
Сыктывкарса ыджыдджык вузасян да вузасян-шойччӧдан шӧринъяс:
- ТРЦ «Макси»
- «Аврора»
- ТРЦ «Радуга»
- «Город мастеров»
- «Вузйӧр» («Тӧрговӧй двор»)
- ТРК «РубликЪ»
- «Звёзднӧй»
- «Детскӧй мир»
- «Майскӧй»
- «Покровскӧй»
- «Гӧстинӧй двор»
- «Фрегат»,
- «Веждін»
- «Музыкальнӧй мир»
Транспорт
Кар пытшкын йӧзсӧ новлӧдлӧны унджыксӧ автобусъясӧн да таксиӧн.
Эм кӧрттуй вокзал, кӧні помасьӧ Микуньсянь локтан туй вож. Чайтӧны регыд мысти нюжӧдны кӧрттуйсӧ водзӧ - Кудымкар пыр Перымлань. Кар войвылын эм кӧрттуй станция Човъю (промгӧрӧд), пассажиръяслы Эжва платформа да кӧрттуй станция Койты. Фирменнӧй поезд, коді ветлӧ Мӧскуа да Сыктывкар костын - «Сыктывкар» нима.
Сідзжӧ карын эм аэропорт. Карсянь 30 км ылнаын, Соколовка инын, неважӧн кутчисны кыпӧдны выль аэропорт (Войдӧр тайӧ аэропорт стрӧитӧмысь дугдылӧмаӧсь).
Карын выйим автопавильон. Автобусъяс ветлӧны Киров, Уфа, Ульяновск, Чаллы, Шубашкар, Йошкар-Ола, Козань, Перым каръясӧдз. Сыктывкарын жӧ помассьӧ Р176 «Вятка» автотуй.
2012' воӧ Мӧскуаса судновӧчан завод стрӧитіс Сыктывкарлы йӧзӧс новлӧдлан судно-паром, вуджӧдчыны Эжва ю вомӧн.
Remove ads
Быт
Велӧдӧм да туясьӧм
Сыктывкар - Рочму Европаса Войвылын медся ыджыд наука шӧринъясысь ӧти. Карын лыддьыссьӧ комын кымын ин, кӧні могысь нуӧдӧны наукаса туясян да олӧмӧ пыртан уджъяс. Медся тӧдчанаясыс на пиысь пырӧны РТА Издор юкӧнса Коми наука шӧринӧ, кытчӧ ӧтувтӧмаӧсь химия, геология, биология, кыв, литература да история, физиология, Войвылын экономика да социальнӧй проблемаяс кузя институтъяс, энергетика да математика кузя юкӧдъяс.
Медыджыд велӧдчанінъяс:
- Коми канмуса педагогика институт
- Сыктывкарса канму университет
- Сыктывкарса вӧр институт
- Канму службаӧ да веськӧдлыны велӧдан Коми Республикаса академия
- Велӧданног сӧвмӧдӧм да кадръяссӧ выльысь лӧсьӧдӧм кузя Коми Республикаса институт
- Могмӧд-овмӧс кузя Петербургса кан университетлӧн юкӧн
- Медицина кузя Кировса кан академиялӧн юкӧн
- Россияса кооперация университетлӧн юкӧн
- Ӧніядырся гуманитарнӧй академиялӧн юкӧн
- Вяткаса гуманитарнӧй кан университетлӧн юкӧн
Культура
Театръяс
Коми республикаса опера да балет театр, коді сулалӧ юркарын, воссис 1958 вося моз тӧлысь 26 лунӧ. Сэки сійӧ шусис Музтеатр. Ыджыд пай театр восьтӧмӧ пуктісны ворсысьяс Воркутлагса политосуждённӧйяс пӧвстысь, медводз сьылысь Борис Дейнека, коді лоис театрса художественнӧй веськӧдлысьӧн. Ӧнія кадӧ театр петкӧдлӧ аслас видзӧдысьяслы и нималана роч да суйӧрсайса авторъяслысь («Гажа дӧва», «Фаворитка», «Сильва») ворсӧмторъяс, и коми национальнӧй петкӧдчӧмъяс. На пиын медся тӧдчанаӧн лоӧны «Ягморт» балет, кодлӧн подулын – коми эпос.
Коми республикаса вужвойтырлӧн шылада-драмаа театрын пуктӧны сӧмын йӧзкостса ворсантор. Став петкӧдчӧмъяс сэні мунӧны сӧмын коми кыв вылын, ӧттшӧтшъя роч кыв вылӧ вуджӧдӧмӧн. Театр репертуарын йитчӧны драма искусство да шылада коми фольклор, коді сетӧ дзик мӧдпӧлӧс ворсанторъяс. Сэні петкӧдчӧ войвыв коми йӧзлӧн енкола кылӧм, кодлӧн подулын – коми фольклор, эпос, сьыланкывъяс, ӧбрадъяс и мукӧд сикас: йӧзкостса драма, шылада-эпос поэма, музыкальнӧй теш, миф мойдкыв, ӧнія кадся драма, легенда да челядьлы мойд.
Кинотеатръяс
2010' во кежлӧ карын уджалӧ «Парма-2» кинозал, кодлы нимыс вуджис важ стрӧйбасьыс, кодӧс выльмӧдісны 2004' восянь 2008' воӧдз. (Бӧръявылын «Парма» кинотеатр вӧлі разьӧма кыдзи выльмӧдӧм вылӧ шогмытӧм стрӧйба. Сы пыдди кӧсйӧны лэптыны квайт кинозала ТРК)
Сідзжӧ уджалӧ кызь пукалысь морт вылӧ неыджыд «Люмьер» кинозал.
2010' вося лӧддза-номъя тӧлысьын Первомай туй дорса 85-ӧд керкаын воссьӧ медводдза 4D-киноаттракцион (пукалан местаыс вит).
2010' йирым тӧлысьын «Вузасян Йӧр» («Тӧрговӧй Двор») МФК-ын воссьӧ нӧшта ӧти киноаттракцион 4D да 5D (Первомай туй дорса квайтымын мӧд керкаын, «Б» корпусын сизимӧд судта).
2010' вӧльгым 25' лунӧ «Парма-2» кинозалын пондӧмаӧсь петкӧдлыны 3D кино.
2011' тӧвшӧр 2' лунӧ Шӧр стадионса содтӧд эрдын воссис кинотеатр авто радейтысьяслы.
2011' вося рака тӧлысь 5' лунӧ «РубликЪ» ТРК-ын восьтӧмаӧсь выль кинокомплекс «РубликЪ-Синема».
2011' вося вӧльгым тӧлысьӧ «Макси» ТРЦ-ын воссьыс 5D киноаттрацион, а 2012' во помын сизим жыръя кинотеатр «Кронверк Синема» IMAX жыркӧд.
2012' воӧ каршӧрса Первомай туй дорын, «Радуга» ТРЦ-ас, восьтӧмаӧсь кинотеатр челядьлы.
2013' воӧ Орбита районса Йирым шӧртуй дорӧ кӧсйӧны восьтыны ТРЦ «Июнь». Сы пытшкын жӧ воссяс мультикомплекс «Мори Синема».
Remove ads
Спорт
Карын кыпалӧ быдсикас тӧвся спорт: мача хоккей (ХК «Строитель», 2012/13 да 2016/17 вося сезонӧ мача хоккейысь Рочму чемпионатын Медвылыс лигаын вермысь), сноуборд, лызьӧн да конькиӧн котралан спорт, конькиӧн мичаа исласьӧм. Вылын места карса спортивнӧй олӧмын кутӧ мини-футбол. Сыктывкарса мини-футболысь «Новая Генерация» команда петкӧдчӧ Суперлигаын, а сылӧн клуб-филиал «Новая Генерация-дубль» (водзджык «Бумажник») мини-футбол кузя Медвылыс лигалысь Асыввыв дивизионын. Сыктывкарса ань баскетболысь клуб «Ника-Лузалес» ворсӧ Премьер-лигаын.
Паськыда нималӧ нывъяслӧн («Зыряночка» БК, Рочмулӧн Суперлига) да зонъяслӧн (Сыктывкарса канму университетлӧн БК, Рочмулӧн студенческӧй баскетболысь ассоциация) баскетбол, вартчӧм, мича гимнастика, бокс да мукӧд вермасян кужӧгъяс. Шӧр стадион вылын тшӧкыда овлывлӧны машинаӧн панъясьӧмъяс («Супер шип»). Лямпа-лызь спорт карас важысянь сӧвмӧма, тані уджалӧны куим официальнӧй лызнича:
- Сметанина Раиса нима стадион
- «Динамо» лызь база
- «Веждін» лызь база (ОАО «Монди Сыктывкарса ЛПК»)
Абу официальнӧй лямпа туйяс уна жӧ (Гӧрд Затонын, Вӧрзаводын, Орбитаын).
Выльгорт сиктын, Сметанина Раиса нима стадионын быд во овлӧ лызьӧн войлӧм кузя Рочмуса чемпионат.
Remove ads
Архитектура
- Госбанк
- Дербенёвъяслӧн вузасян керка
- Духовнӧй училищелӧн стрӧйба
- Жеребцовлӧн керка
- Земство уездса управа
- Коми Республикаса национальнӧй библиотека
- Комлин купечлӧн керка
- Кузьбожев купечлӧн керка
- Кузьбожевъяслӧн вузасян керка
- Купеч Камбалов купечлӧн керка
- Мужичӧйяслӧн Троицкӧй Стефано-Ульяновскӧй манастыр керка
- Нывбабаяслӧн Александринскӧй гимназия
- «Октябр» кинотеатр
- Оплеснин купечлӧн керка
- Печать керка
- Пионеръяслӧн двореч
- Пӧжарнӧй каланча – пӧжарнӧй депо стрӧйба
- Профсоюз керка
- Пушкин А. С. нима гимназия
- Пытшкӧсса уджъяс Народнӧй комиссариатлӧн стрӧйба
- Ремесленнӧй мастерскӧйяс
- Суханов купечлӧн керка
- Уездса земство больничалӧн стрӧйба
- Шараповлӧн керка
- Шпиль увса керка
Карса туйяс
Сыктывкарын матӧ 200 картуй (улича), 25 туйколас (пурӧсь), 21 туйкост (уличкост), кык шоссе, кык шӧртуй (проспект) да ӧти бульвар.
Ёртасян каръяс
Видзӧдӧй тшӧтш
Пасйӧдъяс
Ыстӧдъяс
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads