Cherokee (yeth)
yeth / From Wikipedia, the free encyclopedia
Cherokee / Cherokiek (ᏣᎳᎩ ᎦᏬᏂᎯᏍᏗ, Tsalagi Gawonihisdi [dʒalaˈɡî ɡawónihisˈdî]) yw yeth Irokoiek peryllys an dus Jerokiek.[1] Yma a-dro dhe 12,000 Cherokiegor a dres 300,000 esel an kordh. Yth yw an unsel yeth Irokoiek dyghow hag yma lies dyffrans bras a'n yethow Irokoiek erel. Yeth lies stagans yw Cherokiek a dhevnydh system skrifa lytherennek sylabennow unnik.[2][3]
Rannyeth a Jerokiek a gowsir yn Oklahoma yw "peryllys yn tevri", an onan yn Karolina North yw "peryllys yn sevur" herwydh UNESCO.[4] An rannyeth isella, a gowsis war or Karolina Soth - Georgi, re beu marow a-dhia a-dro dhe 1900. Le ages 5% a fleghes Cherokiek yw megys yn tiwyethek yn Cherokiek ha Sowsnek.[5] Yma meur a restrennans a'n yeth awos hi dhe vos an yeth Amerikanek Genesik ynni y tyllas brassa rann a lien.[6] Dyllansow a gomprehend gerlyver ha gramasek Cherokiek ha lies dyllans an Testament Nowyth ha Psalmow an Bibel maga ta.[1] ᏣᎳᎩ ᏧᎴᎯᏌᏅᎯ / Tsalagi Tsulehisanvhi (an Feniks Cheorkiek) o an kensa paper nowodhow esa dyllys gans Amerikanoryon Enesik y'n Statys Unys hag an kensa dhe vos dyllys yn yeth Amerikanek genesik.[7][8] Niverow bras a Jerokiegoryon a bub oos yw trigys hwath y'n Or Qualla yn Cherokee, Karolina North hag yn lies pow a-berth y'n Genedhel Jerokiek yn Oklahoma.[9] Yma'n niverow a yowynkes neb a nowedh les y'n hengovyow, istori ha yeth a'ga hendasow owth ynkressya.[9]
Awos hy bos yeth lies stagans yma Cherokiek pur dhyffrans dhe Sowsnek ha dhe yethow Eyndo-Europek erel avel Frynkek po Spaynek hag y kynnik lies challenj dhe dhyskoryon devesik.[10] Unn ger yn Cherokiek a yll meneges tybyansow le may fia res devnydhya lies ger yn Sowsnek, ow komprehendya kettesten an lavar, desevow yn-kever an kowser, an gwrians hag objeta an gwrians. Komplegeth furvonieth an Cherokiek yw diskwedhes yn hwella yn verbow py usi a-dro dhe 75% a'n yeth, nyns esons saw 25% a'n Sowsnek y'n fordh aral.[10] Yma res dhe verbow Cherokiek komprehendya dhe'n lyha ragworrans rakhanwel, gwreydhen verbel, wosaworrans gwedhek, ha wosaworrans model.[11]