Сейшел Аралдары
африкадагы мамлекет. From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Сейшел Аралдары (англ. Seychelles, фр. Seychelles), расмий аталышы Сейшелдер Республикасы (англ. Republic of Seychelles, фр. République des Seychelles, сейш. Repiblik Sesel) — Чыгыш Африкадагы арал мамлекети. Инди океанынынын батышында, экватордон бир аз түштүгүрөөк, Мадагаскардын түндүгүндө Африка материгинен 1600 чакырым алыстыкта жайгашкан.
Республиканын курамына 115 арал кирет, алардын ичинен 33 аралында гана адамдар жашайт. Өлкөнүн жалпы аянты — 459 км². Эң чоң аралы — Маэ (157,3 км²), бул аралда өлкөнүн борбору Виктория шаары жана өлкөдөгү жалгыз эл аралык аэропорт жайгашкан. Башка ири аралдар — Силуэт, Праслен, Ла-Диг. Ошондой эле, көптөгөн майда коралл аралдары бар.
Сейшелдер Республикасы — Африкадагы калкы эң аз өлкө. Сейшел аралдарынын маданияты жана коомчулугу француз, британ жана африкалык таасирлердин аралашмасынан турат, кийинчерээк кытай жана индия маданиятынын элементтери да кошулган. Өлкө Бириккен Улуттар Уюмунун (БУУ), Африка Бирлигинин (АБ), Түштүк Африка Өнүктүрүү Жамаатынын, Франкофониянын жана Улуттар Шериктештигинин мүчөсү болуп саналат.
Сейшел аралдары — калкынын кирешеси жогору болгон Африкадагы жалгыз өлкө. Экономикалык жактан алганда, Сейшел аралдары ИДПнын (номиналдык) көрсөткүчтөрүнө таянсак, Африканын эң бай мамлекети болуп эсептелет[1][2].
Remove ads
Этимологиясы
Бул аралдар португалиялык деңиз саякатчысы тарабынан 1505-жылы ачылган жана «Жети эже-сиңди» деген аталыш ыйгарылган. Кийинчерээк бул аралдар Франциянын көзөмөлүнө өткөн жана 1742-жылы Бертран Франсуа Маэ граф де Лабурдонне урматына аталган. 1756-жылы Людовик XV каржы министри болгон Жан Моро де Сешелдин урматынан аталган. 1794-жылы архипелагды англиялыктар басып алышкан жана аралдар азыркы англис тилиндеги англ. Seychelles аталышын алган[3].
Remove ads
Тарыхы
Сейшел аралдары узак убакыт бою адам жашабаган аймак болгон. Биринчи жолу аралдарды араб соодагерлери жана деңиз саякатчылары байкашкан деп эсептелет, бирок алар бул жерде туруктуу отурукташкан эмес. 1502-жылы португал деңиз саякатчысы Васко да Гама Индияга сапары учурунда аралдарды байкап, картага түшүргөн.
1609-жылы англиялык Ост-Индия компаниясынын экспедициясы Сейшел аралдарына келип, бул аймактын бай жаратылыш ресурстарын белгилешкен. 1756-жылы француздар аралдарды расмий түрдө өздөрүнүн ээлиги деп жарыялап, ошол кездеги Франциянын каржы министри Жан Моро де Сешелдин урматына архипелагды «Сейшел аралдары» деп аташкан[3].
Француздардын башкаруусу учурунда Сейшел аралдарына биринчи туруктуу отурукташуу башталган. Француздар аралдарда плантацияларды түзүп, негизинен кокос пальмасы, пахта, индиго жана корица өстүрүшкөн. Бул иштерде негизинен Африкадан алып келинген кулдар эмгектенишкен.
Наполеон согуштарынын жүрүшүндө, 1810-жылы британдык флот Сейшел аралдарын басып алган. 1814-жылдагы Париж келишими боюнча, аралдар расмий түрдө Улуу Британиянын ээлигине өткөн. Британ башкаруусу учурунда кулчулук жоюлуп, мурдагы кулдарга эркиндик берилген. Аралдардын экономикасы негизинен айыл чарбасына жана балык уулоого негизделген[4].
XX кылымдын орто ченинде Сейшел аралдарында саясий активдүүлүк күчөп, жергиликтүү тургундар көз карандысыздыка умтула башташкан. 1964-жылы Сейшел аралдарынын Демократиялык Партиясы (SDP) жана Сейшел аралдарынын Биримдик Партиясы (SPUP) түзүлүп, өлкөнүн саясий талаасында маанилүү ролду ойношкон.
1976-жылы 29-июнда Сейшел аралдары Улуу Британиядан толук көз карандысыздык алып, республика болуп жарыяланган[5]. Өлкөнүн биринчи президенти Жеймс Манчам болгон, бирок 1977-жылы Франс-Альбер Рене төңкөрүш аркылуу бийликке келип, социалисттик багыттагы өкмөттү түзгөн. Анын башкаруусу 27 жылга созулуп, 2004-жылы ал кызматтан кеткен.
Бүгүнкү күндө Сейшел аралдары демократиялык республика болуп саналат[4].
Remove ads
Географиясы
Сейшел аралдары Инди океанында, Африканын чыгыш жээгинен болжол менен 1600 км алыстыкта жана Мадагаскар аралынын түндүгүндө жайгашкан. Архипелаг 115 аралдан турат, алардын жалпы аянты 459 км² түзөт[6][7][8].
Геологиялык түзүлүшү боюнча Сейшел аралдары эки негизги топко бөлүнөт: граниттик жана кораллдык аралдар. Граниттик аралдар Маскарен тоосунун бир бөлүгү болуп саналат жана негизинен архипелагдын ички бөлүгүн түзөт. Алардын эң ирилери Маэ (142 км²), Праслен (45 км²), Ла-Диг жана Силуэт аралдары. Бул аралдардын көпчүлүгү Маэ аралынан 50–70 км алыстыкта жайгашкан[9][10].
Кораллдык аралдар болсо, негизинен, архипелагдын сырткы бөлүгүн түзөт жана жалпысынан 211,3 км² аянтты ээлейт. Бул аралдар деңиз деңгээлинен 4–8 м гана бийиктикте жайгашкан жалпак атоллдордон турат.
Топографиясы боюнча, граниттик аралдар тоолуу рельефке ээ, эң бийик чекити Маэ аралындагы 905 метрлик бийиктикке чейин жетет. Кораллдык аралдар болсо, жалпак жана төмөнкү рельефке ээ болуп, негизинен, кокос пальмалары өскөн аймактар менен мүнөздөлөт[6].
Гидрографиясы боюнча, Сейшел аралдарында чоң дарыялар же көлдөр жок. Бирок, граниттик аралдарда кыска жана тез агымдуу дарыялар кездешет, алар негизинен жаан-чачын мезгилинде суу менен толукталат. Кораллдык аралдарда болсо, жер астындагы суулар чектелүү болгондуктан, суу ресурстары негизинен жаан сууларын топтоо жана сактоо аркылуу камсыздалат[9][6].
Табигый ресурстары боюнча, Сейшел аралдары балык уулоо жана туризм тармагында маанилүү ресурстарга ээ. Архипелагдын айланасындагы суу астындагы балык уулоого жана дайвингге ыңгайлуу шарттар түзүлгөт. Мындан тышкары, граниттик аралдардагы гранит таштары курулуш материалдары катары колдонулат[6].
Климаты
Remove ads
Булактар
Тышкы шилтемелер
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads