Bokin' i Estera

Ny Bokin' i Estera, izay natao hoe Horonam-bokin' i Estera (מגילת אסתר / Megilah Esther), dia boky ao amin’ ny Tanakh (Baiboly hebreo) sy ao amin’ ny Testamenta Taloha ao amin’ ny Baiboly kristiana. Ny boky dia mitantara ny amin’ ny vehivavy Jiosy (na Jody) iray atao hoe Estera izay lasa vadin’ ny mpanjakan’ i Persia, dia i Ahasoerôsy (na Kserksesy I), sady nanavotra ny mpiray tanindrazana aminy izay saika ringana araka ny fikasan-dratsin' i Hamàna piraiministra, sy ny amin’ ny fetin’ ny Porima izay ankalazana izany fahafahana izany. Niseho tao Persia, ao Sosa (na Soza na Sosàna) ny tantara tamin’ ny nanjakan’ i Ahasoerôsy. Maneho ny fanandratana ny osa sy ny famaizana ny mpiavonavona io boky io. Vakina ampahibemaso izy amin' ny Porima.

Manoratra taratasy amin'ireo Jiosy i Estera sy i Mordekay, nataon'i Aert de Gelder, taona 1675.

Ny fanoratana ny boky

Fotoana nanoratana

Mety ho voasoratra tamin’ ny taonjato faha-2 tal. J.K. ny Bokin’ i Estera. Tokony ho tamin’ ny taona 79 – 77 tal. J.K. no nanoratana voalohany ny boky, fotoana nandikana amin’ ny fiteny grika ilay boky nataon' i Losimaka zanak’ i Ptôlemeôsy avy ao Jerosalema.

Ny mpanoratra ny boky

Manondro an’ i Môrdekay (na Môrdôkea) ho nanoratra ny Bokin’ i Estera ny lovantsofina. Ny mpandinika ny Baiboly anefa milaza fa tsy fantatra ny nanoratra io boky io nefa tsy maintsy ho Jiosy nonina tany Persia.

Fisian’ ny tovana ao amin’ ny dikan-teny grika

Ny dikan-teny grika (Septanta na Septoaginta) izay natao tamin’ ny taonjato voalohany tal. J.K. dia misy andininy 107 fanampiny (10.4 – 16.24) izay tsy hita ao amin’ ny dikan-teny hebreo. Mety natovana ireo andininy ireo mba hampisy endrika mivavaka kokoa ilay tantara sy hampifanentana azy amin’ ny zavatra niainan’ ny vahoaka Jiosy.

Fizaràn’ ny boky

Azo zaraina dimy ny Bokin' i Estera (na enina raha miaraka amin' ny tovana grika).

Lasa vadin’ ny mpanjakan’ i Persia i Estera (1.1 – 2.23)

Ny toko roa voalohany dia manoritsoritra ny nahatonga an’ i Estera ho lasa vadin’ i Ahasoerôsy mpanjakan’ i Persia rehefa avy nisaotra an’ i Vasty vadiny taloha ity mpanjaka ity, sady manazava ny nataon’ i Môrdekay (na Mardôkea) mba tsy hampahomby ny tsikombakomba hamonoana ny mpanjaka. I Estera, izay zazavavy jiosy kamboty ray sy reny notezain’ i Môrdekay zana-drahalahin-drainy, dia nosafidin’ ny mpanjaka tamin’ ireo zazavavy tsara tarehy indrindra niseho teo anatrehany.

Nanao teti-dratsy handringana ny Jiosy i Hamàna (3.1 – 3.15)

Io toko io dia mitantara ny tetiky ny praiminisitra Hamàna mba handringanana ny Jiosy sy ny nahazoany ny faneken’ ny mpanjaka an’ izany. Ny tsy fanehoan' i Môrdekay fanajana ny praiminisitra Hamàna dia namelona ny fankahalan’ io praiminisitra io azy. Tapake-vitra i Hamàna fa hanao izay hahafaty an’ i Môrdekay sy ny vahoaka jiosy, ka nandresy lahatra ny mpanjaka mba hamoaka didy manome alalana izany fandripahana izany.

Nanao izay hanavotany ny Jiosy i Môrdekay sy i Estera (4.1 – 5.14)

Ireo toko ireo dia mitatitra ny zavatra nataon’ i Môrdekay sy i Estera mba hamonjena ny mpiray tanindrazana aminy tamin’ ny fotoana nanomanan’ i Hamàna ny fanantonam-bozona an’ i Môrdekay.

Naniraka an’ i Estera i Môrdekay mba handresy lahatra ny mpanjaka hanafoana ilay didy fanomezana alalana. Na dia mety hahafaty azy aza ny fisehoany teo anatrehan’ ny Ahasoerôsy, nefa tsy nasaina, dia nanao izany i Estera mba hitarainana ny amin’ ny teti-dratsin’ i Hamàna.

Nivadika ny rasa (6.1 – 9.19)

Ireo toko ireo dia manoritsoritra ny fivadihan’ ny toe-javatra sy ny nahatonga ny Jiosy ho afaka tamin’ ny loza nananontanona azy sy namely ny fahavalony. Nahantona tamin’ ny tady ny vozon’ i Hamàna, ary nanafoana ilay didy navoakany ny mpanjaka sady nanome alalana ny Jiosy mba handringana ny fahavalony eran’ ny fanjakana. Rehefa tonga ilay andro voatondro, dia nanatanteraka ny famonoana ireo fahavalony ny Jiosy.

Ny fankalazana ny fahafahana: ny Porima (9.20 – 10.3)

Ireo toko ireo dia miompana amin’ ny fanorenan’ i Môrdekay sy i Estera ny fetin’ ny Porima (hebreo: פּוּרִים / Pûrîm) mba hahatsiarovana isan-taona izany fotoam-panafahana izany.

Tovana tamin’ ny fiteny grika (10.4 – 16.24)

Ity tovana ity dia tsy hita ao amin' ny Bokin' i Estera ao amin' ny Baiboly prôtestanta na ao amin' ny Baiboly hebreo. Ny Katôlika sy ny Ôrtôdôksa dia manao azy hoe deoterôkanônika fa ny Prôtestanta kosa manao azy hoe apôkrifa. Tamin' ny teny grika ny sora-tanana ananana azy.

Ao amin’ ny tovana grika dia ireto avy ny zavatra lazaina ao:

• teny fanokafana manoritsoritra ny nofin’ i Môrdekay (Môrdôkea);
• ny votoatin’ ny didy mampandringana ny Jiosy;
• vavak’ i Môrdekay sy i Estera amin’ Andriamanitra izay mangataka azy mba hamaha olana;
• antsipiriany momba ny nisehoan’ i Estera teo anatrehan’ ny mpanjaka sy ny firesahany ny amin’ ny hamonjen’ Andriamanitra ny mpiray tanindrazana aminy;
• dika mitovin’ ilay didy manavotra ny Jiosy;
• andalana ahitana an’ i Môrdekay mivaofy ilay nofiny tao amin’ ny teny fanokafana mialoha ny tena hitrangan-javatra;
• teny famaranana manazava ny nanaovana dikan-teny ny Bokin’ i Estera.

Ao amin’ ny Baiboly prôtestanta sasany ankehitriny, ireo andininy ireo dia misaraka amin’ ny Bokin’ i Estera ka tafiditra ao amin’ ireo atao hoe boky apôkrifan’ ny Testamenta Taloha, fa ao amin’ ny ankamaroan’ ny Baiboly katôlika ankehitriny kosa dia mitambatra ao amin’ ny Bokin’ i Estera izy ireo nefa atao hoe deoterôkanônika.

Fandraisana ny boky

Nahazo fankasitrahana tamin’ ny vahoaka Jiosy hatrany ny Bokin’ i Estera, satria maneho an’ ohatra ny ady sy ny fandreseny ny mpanohitra ny fivavahana jiosy (jodaisma) tamin’ ny fotoana rehetra. Nefa noho ny fomba fanoratra hoatra ny an’ ny olona te-hamaly faty sy hoatra ny an’ ny mpanoratra ivelan’ ny fivavahana, dia nisalasala ny hampiditra azy ho ao amin’ ny kanônan’ ny Tanakh aloha ny mpanao heviteny jiosy. Nampidirina ihany io boky io tamin’ ny farany noho ny fangatahan’ ny vahoaka jiosy sy mba ho fanazavana ny fetin’ ny Porima.

Jereo koa

• Boky ara-tantara
• Ketuvim
• Fanampin' ny Bokin' i Estera