Pseodepigrafa (Testamenta Vaovao)

Ny pseodepigrafa ao amin' ny Testamenta Vaovao dia boky maro ao amin' ny Baiboly kristiana izay heverin' ny ankamaroan' ny mpikaroka fa tsy nosoratan' ilay olona lazaina fa nanoratra azy, anisan' izany ny enina amin' ny Epistily telo ambin' ny folon' i Paoly, ny Epistily atao hoe katôlika, ny Evanjelin' i Matio sy ny Evanjelin' i Joany. Ireo evanjely roa ireo dia voalaza araka ny lovantsofina kristiana fa nosoratan' i Matio sy i Joany, nefa tsy manohana izany lovantsofina izany intsony ny mpikaroka tantara ankehitriny.

Ny Epistilin' i Paoly

Epistily tena nosoratan' i Paoly

Ny telo ambin' ny folo amin' ny Epistilin' i Paoly dia voalaza fa nosoratan' i Paoly avy any Tarsisy, nefa ny fito fotsiny amin' ireo no heverina fa tena nosoratany tokoa araka ny fifanarahan' ny mpahay tantara, izany hoe, "nataon' ilay apôstôly sora-tononona sy nalefan' ny tenany manokana"^[1], dia:

• ny Epistily ho an' ny Rômana,
• ny Epistily voalohany ho an' ny Kôrintiana,
• ny Epistily faharoa ho an' ny Kôrintiana,
• ny Epistily ho an' ny Galatiana,
• ny Epistily ho an' ny Filipiana,
• ny Epistily voalohany ho an' i Timôty, ary
• ny Epistily ho an' i Filemôna, izay ataon' ny manampahaizana hoe "prôtô-paoliniana"^[1].

Heverina fa soratry ny mpianatr' i Paoly ireo epistily miisa enina amin' ny anaran' i Paoly nefa tsy nosoratany, izay manaraka ny fampianarany sy eo ambany fahefany^[1].

Epistily pseodepigrafa

Ny enina amin' ny epistily amin' ny anaran' i Paoly dia heverina fa pseodepigrafa^[1].

Epistily deoterô-paoliniana

• Ny "epistily deoterô-paoliniana", izay nosoratan' olona akaiky an' i Paoly, dia soratry ny mpianany taranaka voalohany:
  • Epistily ho an' ny Kôlôsiana, izay nosoratana tokony ho tamin' ny taona 80 tao Rôma ^{[2] [3]};
  • Epistily ho an' ny Efesiana, izay voasoratra tokony ho tamin' ny taona 90^[4];
  • Epistily faharoa ho an' ny Tesalôniana.

Epistily tritô-paoliniana

• Ny epistily pastôraly na "epistily tritô-paoliniana" telo, izay voasoratry ny mpianany taty aoriana^[5]:
  • Epistily voalohany ho an' i Timôty, izay voasoratra tokony ho tamin' ny faran' ny taonjato voalohany^[6];
  • Epistily faharoa ho an' i Timôty, izay voasoratra tamin' ny faran' ny taonjato voalohany^[7];
  • Epistily ho an' i Titosy, izay voasoratra tamin' ny faran' ny taonjato voalohany^[8].

Epistily katôlika

Voasoratra taloha kelin' ny Epistily katôlika ny Epistily ho an' ny Hebreo izay tsy azo lazaina hoe epigrafia satria tsy mitondra anaran' olona nanoratra azy. Tokony ho nosoratana tao amin' ny tontolo grika (helenista) tao Palestina teo anelanelan' ny taona 86 sy 96 io epistily io^[9].

Ireto epistily ireto no heverina fa pseodepigrafa:

• Epistily nosoratan' i Jakôba, izay voasoratra tokony tao Palestina teo anelanelan' ny taona 80 sy 90^[9];
• Epistily voalohany nosoratan' i Petera, izay mety nosoratan' i Petera tokoa nefa amin' ny fotoana tsy fantatra^[9];
• Epistily faharoa nosoratan' i Petera, izay mety nosoratana tamin' ny taona 125 sady mety fanoratana fanindroany ny Epistily nosoratan' i Joda^[9];
• Epistily voalohany nosoratan' i Joany, izay voasoratra tokony tamin' ny taona 90 sady voasoratra taorian' ny Epistily faharoa sy fahatelo nosoratan' i Joany^[9];
• Epistily faharoa nosoratan' i Joany, izay voasoratra tao Azia tamin' ny fotoana tsy fantatra^[9];
• Epistily fahatelo nosoratan' i Joany, izay voasoratra tao Azia tamin' ny fotoana tsy fantatra^[9];
• Epistily nosoratan' i Joda, izay voasoratra tokony tamin' ny taona 90 tao Palestina^[9].

Jereo koa

• Pseodepigrafa (prôtestantisma)

• Petra-kevitry ny loharano roa