Британски Кипар

Британскиот период на Кипар од 1878 до 1960 година претставува значаен дел од историјата на островот, кога тој бил под британска администрација. Овој период започнал со протекторат, продолжил како воена окупација и колонија, а завршил со независноста на Република Кипар. Ќе ви опишам детално, вклучувајќи клучни настани, администрации, конфликти, социо-економски развој и патот кон независност, врз основа на историски извори.

Кипар Κύπρος  (грчки) Kıbrıs  (турски)
1878–1960
Flag (1922–1960) Badge (1905–1960)
Химна: God Save the King (1914–1952) God Save the Queen (1952–1960)
Кипар во 1930-те (во темно зелена) и Обединетото Кралство во темно сива боја
Статус	Британски протекторат (1878–1914) British military administration (1914–1925) British Crown colony (1925–1960)
Главен град	Никозија
Official languages	англиски
Говорени јазици	грчки • турски
Вероисповед	Greek Orthodox (Church of Cyprus) Anglican Church of Cyprus Sunni and Shia Islam (Alevism, Naqshbandiyya)
Монарх
• 1878–1901 (прв)	Викторија
• 1952–1960 (последен)	Елизабета II
Governor
• 1878–1879 (first)	Garnet Wolseley[б 1]
• 1957–1960 (last)	Hugh Foot
Legislature	Legislative Council
Историја
• Cyprus Convention	4 јуни 1878
• Protectorate established	12 јули 1878
• British annexation	5 ноември 1914
• Treaty of Lausanne	24 July 1923
• Crown colony of Cyprus	1 мај 1925
• Enosis referendum	15 јануари 1950
• Cyprus Emergency	1 април 1955
• London & Zürich Agreements	19 февруари 1959
• Independence	16 август 1960
Површина
1924[1]	Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „,“Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „,“Грешка во изразот: Непрепознаен интерпункциски знак „,“ (Грешка во изразот: Неочекуван оператор < sq mi)
Население
• 1924[1]	310,709
• 1955[2]	529,972
• 1960[2]	572,930
Валута	Ottoman lira (1878–79) Cypriot pound (from 1879)
Претходници Наследници Ottoman Cyprus Cyprus Akrotiri and Dhekelia
Денес дел од	Кипар (De Jure)  Северен Кипар (De Facto)  Акротири и Декелија

Почеток: Протекторатот (1878–1914)

Кревање на британското знаме во Никозија на 12 јули 1878 година.

Во 1878 година, според Кипарската конвенција, Обединетото Кралство ја презело администрацијата на Кипар од Османлиското Царство во замена за воена поддршка против потенцијални руски напади во Блискиот Исток. Ова било дел од геополитичките игри по Берлинскиот конгрес. Првиот висок комесар бил генерал-потполковник Гарнет Џозеф Волсли. Кипар бил прогласен за протекторат, но номинално останал под османлиска сувереност, со Британија која плаќала годишен данок на султанот.

Пописот од 1881 година покажал население од 186.173 жители, од кои 73,9% Грци, 24,4% Турци и 1,7% други (Мaroniти, Латини и Ерменци). Грчките Кипарци го пречекале британското владеење со надеж за просперитет и демократија, слично како Јонските Острови кои биле припоени кон Грција. Епископот Кипријанос од Китиум изразил надеж за евентуално обединување со Грција (еносис). Меѓутоа, Кипарците набрзо се разочарале поради високите даноци за компензација на Османлиите и недостатокот на политичко учество – сите овластувања биле во рацете на високиот комесар и Лондон. Економски, островот бил сиромашен, со земјоделство и рударство како главни дејности, но британските инвестиции биле минимални.

Воена окупација (1914–1925)

Со влегувањето на Османлиското Царство во Првата светска војна против Тројната Антанта, Британија го анектирала Кипар на 5 ноември 1914 година. Британија ѝ понудила на Грција да го предаде Кипар ако Грција ја нападне Бугарија, но Грција одбила. За време на војната, Кипар служел како воена база, а многу Кипарци се приклучиле на британските сили. По војната, со Договорот од Лозана (1923), новата Република Турција го признала британскиот суверенитет над островот.

Колонија на Круната (1925–1960)

На 10 март 1925 година, Кипар бил прогласен за британска круна колонија, со сер Малком Стивенсон како прв гувернер. Воведен бил недемократски устав, а во 1926 година бил формиран Законодавен совет со некои избрани кипарски членови, но нивното влијание било маргинално. Советот бил укинат во 1931 година по Кипарскиот бунт, кога била запалена Гувернерската куќа во Никозија. Овој бунт бил предизвикан од економска криза и барања за еносис.

Палмерократија (1931–1940)

Гувернерот сер Ричмонд Палмер вовел репресивни мерки, познати како "Палмерократија", вклучувајќи забрани за грчки училишта, синдикати и асоцијации, со цел да се потиснат политичките активности. Овие мерки траеле до почетокот на Втората светска војна. За време на војната, над 30.000 Кипарци се приклучиле на британските сили, надевајќи се на награда по победата.

Поствоен период и барања за еносис (1940-ти–1950-ти)

По војната, во 1948 година, кралот Павле од Грција ја изјавил желбата на Кипар за обединување со Грција. Во 1950 година, Православната црква на Кипар спровела референдум каде 97% од Грчките Кипарци гласале за еносис. Грција и Турција се приклучиле на НАТО во 1952 година. Британија предложила либерален устав и 10-годишен програм за социо-економски развој, но овие напори не ги задоволиле барањата за еносис. Економски, островот се развивал со инвестиции во инфраструктура, но политичките тензии растеле.

Кипарска вонредна состојба (1955–1959)

На 1 април 1955 година, EOKA (Етники Организис Киприон Агонистон), предводена од полковникот Георгиос Гривас, започнала кампања против британското владеење со бомбашки напади и напади врз полициски станици. На 26 ноември 1955 година била прогласена вонредна состојба. Конфликтот резултирал со 371 загинати британски војници, вклучувајќи во операции како "Lucky Alphonse". Архиепископот Макариос III и други лидери биле прогонети во Сејшелите во 1956 година, осомничени за врски со ЕОКА, но биле ослободени во 1957 година по прекин на огнот од ЕОКА.

Турските Кипарци, загрижени од еносис, го прифатиле слоганот "таксим" (поделба), со д-р Фазил Кучук кој во 1957 година ја прогласил претензијата на Турција врз северниот дел. Интеркомуналното насилство ескалирало, особено по планот на гувернерот сер Хју Фут во 1958 година за унитарна самоуправа, што довело до немири и противење од турската влада.

Патот кон независност (1959–1960)

Цирихските и Лондонските договори од 1959 година, посредувани од Британија без присуство на Грчките или Турските Кипарци, дефинирале устав за независен Кипар, забранувајќи и еносис и таксим. Грција, Турција и Обединетото Кралство биле назначени за гаранти, со задржување на британските воени бази (Акротири и Декелија). Кипар добил независност на 16 август 1960 година, станувајќи 99-ти член на ОН во 1961 година, со архиепископот Макариос III избран за претседател на 13 декември 1959 година.

Белешки

1. as High Commissioner