Брод Арго (соѕвездие)

Брод Арго (латински: Argo Navis) или само Арго (Argo) — поранешно големо соѕвездие на јужното небо. Се нарекувало и само Брод (Navis).

Карта на соѕвездието Брод Арго.

Соѕвездието се покажало како гломазно, бидејќи било за 28 % поголемо од следното по големина и опфаќало преку 160 лесно видливи ѕвезди. Каталогот на Никола Луј де Лакај во 1755 г. го дели на трите современи соѕвездија кои ја зафаќаат таа површина: Кобилица (трупот на бродот), Крма (високата палуба најодзади) и Едро (едрата на бродот).

Ова соѕвездие го претставувало бродот „Арго“ во старогрчката митологија, со кој јунакот Јасон и Аргонаутите пловеле за Колхида во потрага по Златното руно.^[1] Некои ѕвезди од Крма и Едро се гледаат од средоземните краишта зиме и напролет, при што бродот делува како да плови по „реката Млечниот Пат“.^[2] Поради прецесијата на рамнодениците, положбата на ѕвездите се има поместено на југ; најголемиот дел од соѕвездието било видливо во класичната антика, но денес тоа не се гледа лесно од највеќето места на северната полутопка.^[3] Сите негови ѕвезди се лесно воочливи јужно од тропските предели, и минуваат близу зенитот од јужните умерени напоредници. Најсјајна од нив е Канопус, која е втора ѕвезда по сјајност воопшто, и денес му припаѓа на соѕвездието Кобилица.

Историја

Соѕвездието Брод Арго на цртеж од Јан Хавелиј, 1690 г.

Во Стара Грција

Бродот Арго бил добро познат за старогрчките астрономи. Некои сметале дека сознанието за него дошло од Египќаните околу 1000 г. п.н.е. Плутарх го наведува египетското соѕвездие „Чамецот на Озирис“.^[4]

Со време „бродот“ почнал да се поврзува исклучиво со Јасон и Аргонаутите. Во делото Алмагест, Птоломеј го опишува Бродот Арго како соѕвездие во Млечниот Пат помеѓу Големо Куче и Кентаур, и за ѕвездите вели дека ги образуваат „малиот штип“, „управувачкото весло“, „катарката“ и „носниот украс“,^[5] што продолжило да се одразува во ѕвездените атласи сè до XIX век. Потоа бродот делувал како да се врти околу полот, во морепловно обратна насока. Старогрчкиот поет и историчар Арат од III век п.н.е. го забележал ова назадно свижење, велеќи „Арго го влече опашката на Големото Куче, бидејќи плови необичаено, наназад ...“.^[6]

Денешни составни соѕвездија

Во денешно време Брод Арго се смета за неприкладен како соѕвездие поради преголемиот опфат (за 28 % поголем од Водна Змија, најголемото денешно соѕвездие).^[1] Во неговиот ѕвезден атлас од 1763 г. Никола Луј де Лакај објаснува дека во Брод има преку 160 ѕвезди јасно видливи со голо око, па затоа применил големи и мали латинични букви на три различни наврати во деловите кои тој ги нарекува „Арго во Кобилица“ (Argûs in carina), „Арго во Крма“ (Argûs in carina) и „Арго во Едрата“ (Argûs in velis).^[7] Лакај ги заменил Бејеровите ознаки со нови, кои поблиску ги одразувале величините (сјајноста) на ѕвездите, но користејќи само единечни низи од грчки букви. Соѕвездието на тие ѕвезди го нарекол Арго (Argûs), а во него биле ставени и бледите ѕвезди без бројни ознаки.

Укинувањето на Брод Арго како соѕвездие се должи на предлозите на Џон Хершел во 1841 и 1844 г.^[8] И покрај тоа, оваа целина се користела напоредно на неговите составни соѕвездија и во XX век. Во 1922 г. ја добил кратенката Arg како и останатите соѕвездија.^[9] Неговата поделба и конечно укинување дошле во 1930 г. кога Меѓународниот астрономски сојуз ги утврдил 88-те современи соѕвездија, формално воведувајќи ги Кобилица, Крма и Едро, и прогласувајќи го Арго за укинат.^[10] Добиените соѕвездија ги задржале ознаките на Лакај, па така Кобилица има α, β и ε; Едро има γ и δ; Крма има ζ итн.^[11]:82 Поради неговата поделба, Брод Арго е едиственото од 48-те соѕвездија на Птоломеј кое денес не е признаено како такво.^[12]

Интересно е да се забележи дека во 1844 г. Џон Хершел предложил соѕвездието Компас (определено од Лакај) да се преименува во „Јарбол“ (Malus), но идејата не била усвоена.^[1] Едмонд Халеј, од своја страна, предложил да го одвои „магловитиот облак“ од Брод Арго и да го нарече „Карлов Даб“ (Robur Carolinum) во чест на неговиот покровител, англискиот крал Чарлс II, но обидот бил неуспешен.^[13]

Претставување во други култури

Во ведската астрономија, индиските набљудувачи исто така го претставувале овој астеризам како брод.^[14]

Маорите во Нов Зеланд имале неколку имиња за него, како „Чунот на Тамаререти“ (Te Waka-o-Tamarereti),^[15] „Есенски Наслаги“ (Te Kohi-a-Autahi),^[16] и само „Наслаги“ (Te Kohi).^[17]

Поврзано

• Астеризам
• Список на ѕвезди во соѕвездието Брод Арго