Павле Савиќ

Павле Савиќ (српска кирилична азбука: Павле Савић; 10 јануари 1909 – 30 мај 1994) бил српски физичар и хемичар. Во своите рани години, работел во Србија, a потоа и во Франција, и притоа станал еден од пионерите во истражувањето на нуклеарната фисија. Тој бил симпатизер на југословенските комунисти во меѓувоениот период, а во таа смисла посебно се истакнал за време на Втората светска војна во Југославија. Дал важен придонес кон партизанскиот отпор против окупацијата на Југославија од силите на Оската, бил делегат на АВНОЈ, а бил испраќан и во Советскиот Сојуз, во мисии на високо ниво. По војната, го основал Нуклеарниот институт Винча и бил редовен професор на Универзитетот во Белград, како и член на бројни научни друштва и претседател на Српската академија на науките и уметностите.

Павле Савиќ
Роден(а)	10 јануари, 1909 Солун, Отоманско Царство
Починал(а)	30 мај, 1994 Белград, Србија, Сојузна Република Југославија
Полиња	физика, хемија
Поважни награди	Златен медал на Ломоносов (1981)

Биографија

Павле Савиќ бил роден, како најстарото од петте деца на семејството на Ана и Петар Савиќ. Неговиот татко бил ветеринар, а неговата мајка била сестра на Коста Стојановиќ, некогашен професор на Белградската виша школа и министер во Владата на Кралството Србија . Неговото родно место се случило да биде Солун, Грција, каде што неговиот татко во тоа време бил распореден во слободна царинска зона. Семејството наскоро се преселило во Свилајнац, каде што го поминале времето на Балканските војни и Првата светска војна. Потоа, семејството се преселило во Белград, каде што тој во 1923 година го завршил основното училиште, а потоа во Пожаревац, каде што во 1927 година го завршил средното училиште, а во текот на школувањето покажал голем интерес за природните науки.^[1]

Савиќ дипломирал физичка хемија на Универзитетот во Белград во 1932 година.^[1] По завршувањето на задолжителната воена служба во Кралството Југославија, тој станал асистент на универзитетот, а притоа работел со професорот Драгољуб Јовановиќ, кој претходно соработувал со Марија Кири во Институтот за радиум во Париз. До 1934 година, тој го објавил својот прв научен труд во списанието на Француската академија на науките.^[1]

Во 1935 година, тој добил шестмесечна стипендија од француската влада за студирање во Франција, каде што се преселил со својата штотуку венчана невеста Бранка (родена Божиновиќ). Со препораките на професорот Јовановиќ, бил вработен во Институтот за радиум во Париз, каде што поминал пет години од неговиот работен престој во Франција. Работел со Ирен Жолио-Кири и Фредерик Жолио-Кири на интеракциите на неутроните во хемиската физика на тешките елементи, и тие објавиле голем број трудови во 1938 и 1939 година.^[1] Ова се покажало како важен чекор во откривањето на нуклеарната фисија.^[2] Заедно со Ирен Жолио-Кири, Савиќ бил номиниран за Нобеловата награда за физика, но наградата не била доделувана за време на Втората светска војна. Истите прашања во врска со фисијата ги истражувале и голем број други научници, вклучувајќи ги Енрико Ферми, Лизе Мајтнер, Ото Хан, Фриц Штрасман и други, но во 1944 година Нобеловата награда му била доделена само на Хан за откривање на фисијата.^[1]

Кон крајот на 1930-тите, Савиќ учествувал и во општествените и политичките активности на југословенските студенти во Франција, а во 1938 година бил избран за претседател на нивното здружение како кандидат, иако сè уште не бил член на Комунистичката партија на Југославија. Тој работел со Борис Кидрич и други за да им помогне на југословенските волонтери во Шпанската граѓанска војна. Во 1939 година станал член на КПЈ.^[1] Иако бил еден од ретките професори на Универзитетот во Белград кој го сторил тоа во тоа време, неговото семејство всушност имало историја на социјалистички, а подоцна и комунистички активизам. Бидејќи меѓународните односи во тоа време станале потурбулентни, тој бил протеран од Франција. До крајот на истата година се вратил во Кралството Југославија и почнал да предава физичка хемија на тогашниот фармацевтски оддел на Медицинскиот факултет на Универзитетот во Белград.^[1]

На почетокот на Втората светска војна и окупацијата на Југославија, Савиќ веднаш станал дел од подземниот отпор против германската окупација.^[1] Наскоро, во јули 1941 година, откако помогнал во партизанските саботажи, тој и неговата сопруга го напуштиле Белград за да избегнат апсење, конечно пристигнувајќи во ослободената Ужичка Република. Таму, тој се приклучил на Врховната команда на Народноослободителната војска на Југославија како радио и шифрирачки офицер. Бил тешко повреден во ноемвриската експлозија во партизанската Фабрика за оружје и муниција во градот Ужице. По германската офанзива, помогната од четничките сили, и падот на Ужичката република, заедно со партизанските сили се повлекол во источна Босна, каде што во 1942 година тој и неговата сопруга биле блиски соработници на Јосип Броз Тито. Павле Савиќ станал еден од најважните делегати на АВНОЈ.^[1] Савиќ дал придонес за некои од воените работи, иако тие не биле дел од неговата научна област на експертиза. Тој бил овластен од партизанското раководство за сите прашања поврзани со образованието, и тоа тој го користел за промовирање на учеството на училиштата во ослободените области на Бихаќката Република.^[1]

Во времето кога Германците ја спроведувале операцијата Вајс (Weiss), (Четвртата непријателска офанзива), Савиќ сеуште бил на својата позиција во Врховната партизанска команда, но во јули 1943 година паднал во немилост и бил деградиран од причини што се сеуште нејасни. Сепак, тој бил учесник на Второто заседание на АВНОЈ во ноември истата година, а во април 1944 година повторно бил унапреден во војската и бил испратен во мисија во Советскиот Сојуз. Пристигнал во Москва каде што веднаш се вклучил во научна работа со Пјотр Капица и други, на прашањата за течниот хелиум на екстремно ниски температури.^[1] Се вратил во октомври 1944 година во ослободениот Белград, каде што ги продолжил своите општествено-политички активности, како и работата на обновата на универзитетот. По завршувањето на војната, тој имал уште еден кус престој во Москва, но се вратил за да работи на основањето на Институтот за физика, а бил унапреден и во член на Српската академија на науките и уметностите во 1946 и 1948 година.^[1]

По војната, тој бил еден од главните промотори на идејата за изградба на Нуклеарниот институт Винча, бидејќи во 1948 година Савиќ станал директор на тогашниот Институт за физика, истражувачкиот центар за југословенската нуклеарна програма.^[1][3][4] Како што се променила политичката ситуација со почетокот на периодот на Информбирото истата година, тој бил принуден да стане независен од било каква помош од Советскиот Сојуз. Подоцна, во 1958 година, тој станал член на Академијата на науките на Советскиот Сојуз.^[1]

Српска поштенска марка од 2009 година, по повод 100-годишнината од раѓањето на Павле Савиќ

Во 1966 година, тој ја презел академската позиција на својот алма матер, Универзитетот во Белград, како професор на Факултетот за математика и природни науки, Одделот за физичка хемија и Одделот за физика, сега Факултет за физика. Во 1981 година, се пензионирал.^[5]

Тој бил и претседател на Српската академија на науките и уметностите од 1971 до 1981 година,^[1] годината кога се пензионирал.^[5]

Тој станал член на Њујоршката академија на науките во 1960 година, на Унгарската академија на науките во 1970 година и на Атинската академија во 1975 година.^[1]

Во 1987 година, тој бил спомнат во таканаречената афера „Војко и Савле“ .

Тој го објавил својот последен научен труд неколку месеци пред неговата смрт, на 85-годишна возраст, во Белград.

Избрани дела

• Од атоми до небесни тела (1978)
• Науката и општеството (1978)

Видете исто така

• Радивој Кашанин