Нобелова награда за физика

Нобелова награда за физика (шведски: Nobelpriset i fysik) — годишна награда што ја доделува Кралската академија на науките на научници од различни области на физиката. Таа е една од петте Нобелови награди што ја основал во 1895 година пронаоѓачот на динамитот, шведскиот физичар Алфред Нобел (1833-1896). Останатите награди се: Нобелова награда за хемија, Нобелова награда за физиологија или медицина, Нобелова награда за литература, Нобелова награда за мир и Нобелова награда за економија.^[1]

Нобелова награда за физика
Држава	Шведска
Мрежно место	http://nobelprize.org/

Според тестаментот на Нобел, наградата се исплатува од средствата на Нобеловата задолжбина, а ја доделува комитет од пет члена кои ги избира Кралската академија на науките.^[2] Првата Нобелова награда за физика е доделена во 1901 година на Вилхелм Конрад Рентген, од Германија.

Секој добитник добива медал, диплома и парична награда која не е иста секоја година.^[3] Во 1901 година, Рентген добил 150.782 шведски круни, што е околу 7.731.004 шведски круни во декември 2007 година. Во 2008 година, наградата им е доделена на Макото Кобајаши, Тошихиде Маскава и Јоичиро Намбу, кои поделија износ од десет милиони шведски круни (малку повеќе од 1 милион €, или 1,4 милиони американски долари.^[4]

Наградата се доделува на секој 10 декември во Стокхолм, на годишницата од смртта на Нобел.^[5]

Добитници

Година	Добитник		Земја	Заслуги
1901		Вилхелм Конрад Рентген	Германија	„во знак на признание за исклучителните услуги во полза на науката со откривањето на извонредните зраци подоцна наречени по него“[6]
1902		Хендрик Лоренц	Холандија	„во знак на признание за исклучителните услуги во полза на науката со нивните истражувања за влијанието на магнетизмот врз зрачењето како појава“[7]
		Питер Земан	Холандија
1903		Анри Бекерел	Франција	„за откривањето на спонтаната радиоактивност“[8]
		Пјер Кири	Франција	„за заедничкото истражување на појавите на зрачењето откриено од проф. Анри Бекерел“[8]
		Марија Кири	Полска Франција
1904		Лорд Рејли	Велика Британија	„за неговите иследувања во густините на најважните гасови и откривањето на аргонот во состав на овие изучувања“[9]
1905		Филип Ленард	Австроунгарија Германија	„за неговата работа на катодната цевка““[10]
1906		Џозеф Џон Томсон	Велика Британија	„за неговите теориски и опитни иследувања во електричната спроводливост на гасовите“[11]
1907		Алберт Абрахам Мајкелсон	САД	„за неговите прецизни оптички инструменти и спектроскопските и метеоролошки истражувања извршени со нив“[12]
1908		Габриел Липман	Франција	„за неговиот метод на фотографско доловување на боите на основа на брановата интерференција“[13]
1909		Гуљелмо Маркони	Италија	“за нивните придонеси за развојот на безжичната телеграфија“[14]
		Карл Фердинанд Браун	Германија
1910		Јоханес ван дер Валс	Холандија	„за неговата работа на состојбената равенка за гасовите и течностите“[15]
1911		Вилхелм Вин	Германија	„за неговите откритија во врска со законитостите на зрачењето на топлината“[16]
1912		Густаф Дален	Шведска	„за пронаоѓањето на автоматски вентил предвиден за употреба заедно со гасните акумулатори кај светилниците и пловките“[17]
1913		Хејке Камерлинг Онес	Холандија	„за неговите иследувања во својствата на материјата при ниски температури кои, меѓу останатото, доведоа до добивање на течен хелиум“[18]
1914		Макс фон Лауе	Германија	„за откривањето на дифракцијата на рендгенските зраци со кристали“[19] — важен чекор во развојот на рендгенска спектроскопија.
1915		Вилијам Хенри Брег	Велика Британија	„за нивните услуги во полза на науката во анализата на кристалната структура со помош на рендгенски зраци“,[20] — важен чекор во развојот на рендгенската кристалографија
		Вилијам Лоренс Брег	Австралија Велика Британија
1916	недоделена (Прва светска војна)
1917		Чарлс Гловер Баркла	Велика Британија	„за откривањето на карактеристичното рендгенско зрачење на елементите",[21] — важен чекор во развојот на рендгенската спектроскопија
1918		Макс Планк	Германија	„за неговите услуги во полза на развојот на физиката со откривањето на енергетски квантови“[22]
1919		Јоханес Штарк	Германија	„за откривањето на Доплеровиот ефект кај каналските зраци и расцепувањето на спектралните линии во електричните полиња“[23]
1920		Шарл Едуар Гијом	Швајцарија	„за неговите услуги во полза на прецизните мерења во физиката со откритието на аномалиите во легурите на никел и челик“[24]
1921		Алберт Ајнштајн	Германија Швајцарија	„за неговите услуги во полза на теориската физика, особено поради откривањето на фотоелектричниот ефект“[25]
1922		Нилс Бор	Данска	„за неговите услуги во полза на иследувањето на структурата на атомите и зрачењето што го оддаваат“[26]
1923		Роберт Миликан	САД	„за неговара работа на елементарниот полнеж на електрицитетот и фотоелектричниот ефект“[27]
1924		Мане Сигбан	Шведска	„за неговите откритија и истражување на полето на рендгенската спектроскопија“[28]
1925		Џејмс Франк	Германија	„за откривањето на законитостите кои го раководат влијанието на електронот врз атомот“[29]
		Густав Лудвиг Херц	Германија
1926		Жан Батист Перен	Франција	„за неговата работа на прекинатата структура на материјата, а особено за откривањето на таложната рамнотежа“[30]
1927		Артур Комптон	САД	„за откривањето на ефектот наречен по него“[31]
		Чарлс Вилсон	Велика Британија	„за неговиот метод на видливо претставување на патеките на наелектризираните честички со кондензирана пареа“[31]
1928		Овен Виланс Ричардсон	Велика Британија	„за неговата работа на термоелектронската појава, а особено за откривањето на законот наречен по него“[32]
1929		Луј де Број	Франција	„за откривањето на брановата природа на електроните“[33]
1930		Чандрасекара Венката Раман	Индија	„за неговата работа на расејувањето на светлината и откривањето на ефектот наречен по него“[34]
1931	недоделена
1932		Вернер Хајзенберг	Германија	„за создавањето на квантната механика, чија примена, меѓу другото, доведе до откривањето на алотропските облици на водородот“[35]
1933		Ервин Шредингер	Австрија	„за откривањето на нови продуктивни облици на атомската теорија“[36]
		Пол Дирак	Велика Британија
1934	недоделена
1935		Џејмс Чедвик	Велика Британија	„за откривањето на неутронот“[37]
1936		Виктор Франц Хес	Австрија	„за откривањето на космичкото зрачење“[38]
		Карл Дејвид Андерсон	САД	„за откривањето на позитронот“[38]
1937		Клинтон Дејвисон	САД	„за опитното откривање на дифракцијата на електроните со кристали“[39]
		Џорџ Паџет Томсон	Велика Британија
1938		Енрико Ферми	Италија	„за покажаното постоење на нови радиоактивни елементи произведени од неутронско озрачување и сродното откритие на јадрени реакции предизвикани од бавни неутрони“[40]
1939		Ернест Лоренс	САД	„за измислувањето и развојот на циклотронот и резултатите добиени со него, особено во однос на вештачките радиоактивни елементи“[41]
1940	недоделена (Втора светска војна)
1941	недоделена (Втора светска војна)
1942	недоделена (Втора светска војна)
1943		Ото Штерн	САД	„за неговите придонеси во развојот на методот на молекулски зраци магнетниот момент на протонот“[42]
1944		Исидор Ајзек Раби	САД	„за неговиот резонантен метод на мерење на магнетните својства на атомските јадра“[43]
1945		Волфганг Паули	Австрија	„за откривањето на начелото на исклучување, наречено Паулиево начело“[44]
1946		Перси Вилијамс Бриџмен	САД	„за направата што произведува крајно висок притисок и за откритијата што ги направи со неа во полето на високопритисочната физика“[45]
1947		Едвард Виктор Еплтон	Велика Британија	„за неговите иследувања во физичките законитости на горната атмосфера, особено за откритието на т.н. Еплтонов слој“[46]
1948		Патрик Блекет	Велика Британија	„за развојот на Вилсоновата маглена комора и откритијата направени со неа во полето на јадрената физика и космичкото зрачење“[47]
1949		Хидеки Јукава	Јапонија	„за предвидувањето за постоењето на мезони врз основа на теориската работа на јадрените сили“[48]
1950		Сесил Франк Пауел	Велика Британија	„за развојот на фотографски метод за проучување на јадрените процеси и откритијатата за мезоните направни по овој метод“[49]
1951		Џон Кокрофт	Велика Британија	„за нивната пионерска работа на претворањето (трансмутација) на атомски јадра со вештачки забрзани атомски честички“[50]
		Ернест Волтон	Ирска
1952		Феликс Блох	Швајцарија САД	„за развојот на нови методи за прецизни магнетни јадрена мерења и откритијата поврзани со нив“[51]
		Едвард Милс Персел	САД
1953		Фриц Цернике	Холандија	„за покажаниот метод на фазен контраст, особено за измислениоит фазнокотрастниот микроскоп]“[52]
1954		Макс Борн	Германија Велика Британија	„за неговите основоположнички истражувања во полето на квантната механика, особено за статистичкото толкување на брановата функција"[53]
		Валтер Боте	Западна Германија	„за методот на совпаѓање и откритијата направени со него"[53]
1955		Вилис Лем	САД	„за откритијата во врска со ситната структура на водородниот спектар"[54]
		Поликарп Куш	САД	„за прецизното утврдување на магнетниот момент на електронот"[54]
1956		Џон Бардин	САД	„за нивните истражувања на полето на полупроводниците и откривањето на транзисторскиот ефект“[55]
		Волтер Хаузер Братејн	САД
		Вилијам Шокли	САД
1957		Ли Џенгдао	Кина САД	„за проникливото иследување на законите за парност што доведе до важни откритија за елементарните честички“[56]
		Џенинг Јанг	Кина САД
1958		Павел Черенков	СССР	„за откривањето и толкувањето на Черниковиот ефект“[57]
		Иљја Франк	СССР
		Игор Там	СССР
1959		Овен Чемберлејн	САД	„за откривањето на антипротонот“[58]
		Емилио Сегре	Италија САД
1960		Доналд Глејзер	САД	„за пронаоѓањето на меурната комора“[59]
1961		Роберт Хофштатер	САД	„за пионерските изучувања на расејувањето на електроните во атомските јадра и откритијата за структурата на нуклеоните направени со него"[60]
		Рудолф Месбауер	Западна Германија	„за истражувањата во впивањето на одекот на гама-зрачењето и откривањето на поврзаниот ефект кој го носи неговото име"[60]
1962		Лав Ландау	СССР	„за пионерските теории за кондензираната материја, особено течниот хелиум“[61]
1963		Јуџин Вигнер	Унгарија САД	„за неговите придонеси кон теоријата за атомското јадро и елементарните честички, особено со откривањето и примената на основни начела на симетријата"[62]
		Марија Геперт-Мајер	САД	„за откритијата поврзани со структурата на јадрената обвивка"[62]
		Јоханес Ханс Д. Јенсен	Западна Германија
1964		Николај Басов	СССР	„за основоположничката работа на полето на квантната електроника, која доведе до изградба на треперници (осцилатори) и засилувачи засновани на мазерско–ласерското начело“[63]
		Александар Прохоров	СССР
		Чарлс Хард Таунс	САД
1965		Ричард Фајнман	САД	„за основоположничката работа на полето на квантната електродинамика, со далекусежни последици во физиката на елементарните честички“[64]
		Џулијан Швингер	САД
		Шиничиро Томонага	Јапонија
1966		Алфред Кастлер	Франција	„за откривањето и развојот на оптички методи на изучување на Херцова резонанца во атомите“[65]
1967		Ханс Бете	САД	„за придонесите кон теоријата за јадрени реакции, особено откритијата за производството на енергија во ѕвездите“[66]
1968		Луис Алварез	САД	„за решавачките придонеси кон физиката на елементарните честички, особено откривањето на голем број на резонантни состојби, овозможени од неговиот развој на техниката на водородна меурна комора и анализа на податоците“[67]
1969		Мари Гел-Ман	САД	„за придонесите и откритијата на класификацијата на елементарните честички и нивните заемодејства“[68]
1970		Ханес Алфвен	Шведска	„за основоположничката работа и откритија на полето на магнетохидродинамиката со полезна примена во разни области на плазмената физика"[69]
		Луј Нел	Франција	„за основоположничката работа и откритијата во врска со антиферомагнетизмот и феримагнетизмот кои доведоа до нивна важна примена во физиката на цврстата состојба"[69]
1971		Денис Габор	Унгарија – Велика Британија	„за пронаоѓањето и развојот на холографскиот метод“[70]
1972		Џон Бардин	САД	„за заеднички развиената теорија за суперспроводливоста, обично наречена БКШ-теорија“[71]
		Леон Купер	САД
		Џон Роберт Шрифер	САД
1973		Лео Есаки	Јапонија	„за опитните откритија во врска со тунелските појави во полупроводниците и суперпроводниците"[72]
		Ивар Јевер	САД Норвешка
		Брајан Џозефсон	Велика Британија	„за теориските предвидувања на својствата на суперструјата преку тунелска пречка, особено појавите начелно познати како Џозефсонов ефект"[72]
1974		Мартин Рајл	Велика Британија	„за пионерските истражувања на полето на радиоастрофизиката: Рајл со неговите набљудувања и пронајдоци (особено техниката на отворна синтеза), а Хјуиш за неговата решавачка улога во откривањето на пулсарите“[73]
	Податотека:Hewish postcard.jpg	Ентони Хјуиш	Велика Британија
1975		Оге Бор	Данска	„за откривањето на поврзаноста помеѓу збирното и честичното движење во атомските јадра и развојот на теоријата за структурата на атомското јадро врз основа на оваа поврзаност“[74]
		Бен Рој Мотелсон	Данска
		Џејмс Рејнвотер	САД
1976		Бартон Рихтер	САД	„за пионерската работа во откривањето на тешка елементарна честичка од нов вид“[75]
		Семјуел Тинг	САД
1977		Филип Ворен Андерсон	САД	„за основоположничките теориски иследувања на електронската структура магнетните и безредните системи“[76]
		Невил Франсис Мот	Велика Британија
		Џон Хазбрук ван Флек	САД
1978		Петар Капица	СССР	„за основните пронаоѓања и откритијаво полето на криогениката"[77]
		Арно Алан Пензијас	САД	„за откривањето на космичкото микробраново позадинско зрачење“[77]
		Роберт Вудро Вилсон	САД
1979		Шелдон Ли Глешоу	САД	„за придонесите кон теоријата на обединетото слабо и електромагнетно заемодејство помеѓу елементарните честички, вклучувајќи го, меѓу другото, предвидувањето на слабата неутрална струја“[78]
		Абдус Салам	Пакистан
		Стивен Вајнберг	САД
1980		Џејмс Кронин	САД	„за откривањето на нарушувањата во основните начела на симетријата при распадот на неутралните K-мезони“[79]
		Вал Логсдон Фич	САД
1981		Николас Блумберген	САД	„за придонесите кон развојот на ласерската спектроскопија“[80]
		Артур Леонард Шавлов	САД
		Кај Сигбан	Шведска	„за неговиот придонес кон развојот на високоразделителната електронска спектроскопија"[80]
1982		Кенет Вилсон	САД	„за неговата теорија за критичните појави кај фазните премини“[81]
1983		Субраманијан Чандрасекар	САД Индија	„за теориското изучување на физичките процеси од важност за структурата и еволуцијата на ѕвездите“[82]
		Вилјам Алфред Фаулер	САД	„за неговите теориски и опитни проучувања на јадрените реакции од важност при образувањето на хемиските елементи во вселената“[82]
1984		Карло Рубија	Италија	„за решавачките придонеси кон големиот проект кој доведе до откривањето на честичките W и Z, кои ни го приопштуваат слабото заемодејство“[83]
		Симон ван дер Мер	Холандија
1985		Клаус фон Клицинг	Западна Германија	„за откривањето на квантизираниот Холов ефект“[84]
1986		Ернст Руска	Западна Германија	„за основоположничката работа во електронската оптика и конструирањето на првиот електронски микроскоп“[85]
		Герд Биниг	Западна Германија	„за проектирањето на отчитувачки тунелски микроскоп“[85]
		Хајнрих Рорер	Швајцарија
1987		Георг Беднорц	Западна Германија	„за епохалното откритие на суперспроводливоста кај керамичките материјали“[86]
		Карл Александар Милер	Швајцарија
1988		Леон Ледерман	САД	„за методот на неутрински сноп и покажувањето на двоичната структура на лептоните со откривањето на мионското неутрино“[87]
		Мелвин Шварц	САД
		Џек Стајнбергер	САД
1989		Норман Фостер Ремзи	САД	„за откривањето на методот на одвоени трепетни (осцилаторни) полиња и неговата примена во водородниот мазер и други атомски часовници"[88]
		Ханс Георг Демелт	САД	„за развојот на јонската замка"[88]
		Волфганг Паул	Западна Германија
1990		Џером Ајзек Фридман	САД	„за пионерските иследувања на длабокото нееластично расејување на електроните врз протони и врзани неутрони, што беше од суштинско значење за развојот на кварковиот модел во честичната физика“[89]
		Хенри Веј Кендал	САД
		Ричард Едвард Тејлор	Канада
1991		Пјер-Жил де Жен	Франција	„за откритието дека методите разработени за проучување на поредочните појави во простите системи можат да се воопштат во посложени облици на материја, особено во течни кристали и полимери“[90]
1992		Жорж Шарпак	Франција/Полска	„за пронаоѓањето и развојот на детектор на честички, особено повеќежичената пропорционална комора“[91]
1993		Расел Алан Халс	САД	„за откривањето на нов вид на пулсар кое отвори нови можности во проучувањето на гравитацијата“[92]
		Џозеф Хутон Тејлор	САД
1994		Бертам Брокхаус	Канада	„за развојот на неутронската спектроскопија“ и „за пионерски придонеси кон развојот на техниките на неутронско расејување за проучување на кондензираната материја"[93]
		Клифорд Шал	САД	„за развојот на неутронското расејување“ и „пионерски придонеси кон развојо на неутронското расејување со цел проучување на кондензираната материја“[93]
1995		Мартин Луис Перл	САД	„за откривањето на тау-лептонот“ и „за пионерските опитни придонеси кон лептонската физика“[94]
		Фредерик Рајнес	САД	„за доказното пронаоѓање на неутриното“ и „за пионерски опитни придонеси кон лептонската физика"[94]
1996		Дејвид Ли	САД	„за откривањето на супертечноста на хелиумот-3“[95]
		Даглас Ошероф	САД
		Роберт Колман Ричардсон	САД
1997		Стивен Чу	САД	„за развивањето на методи за разладување и ловење на атоми со ласерска светлина.“[96]
		Клод Коен Тануџи	Франција
		Вилијам Даниел Филипс	САД
1998		Роберт Лафлин	САД	„за откривањето на нов облик на квантна течност со дробнонаелектризирани возбуди“[97]
		Хорст Лудвиг Штермер	Германија
		Даниел Цуј	САД
1999		Герард 'т Хофт	Холандија	„за разјаснување на квантната структура на електрослабите заемодејства во физиката“[98]
		Мартинус Велтман	Холандија
2000		Жорес Алферов	Русија	„за развојот на полупроводнички хетероструктури кои се користат во големобрзинската електроника и оптоелектрониката“[99]
		Херберт Кремер	Германија
		Џек Килби	САД	„за неговиот удел во измислувањето на интегралното коло“[99]
2001		Ерик Корнел	САД	„за постигнувањето на Бозе-Ајнштајновата кондензација во раредените гасови кај алкални атоми и основоположничките проучувања на својствата на кондензатите“[100]
		Карл Виман	САД
		Волфганг Кетерле	Германија
2002		Рејмонд Дејвис	САД	„за пионерските придонеси кон астрофизиката, особено за доказното пронаоѓање на космичките неутрина“[101]
		Масатоши Кошиба	Јапонија
		Рикардо Џакони	Италија САД	„за пионерските придонеси кон астрофизиката кои доведоа до откривањето на вселенските рендгенски извори"[101]
2003		Алексеј Абрикосов	Русија	„за пионерските придонеси кон теоријата на суперспроводливоста и супертечностите“[102]
		Виталиј Гинзбург	Русија
		Ентони Џејмс Легет	Велика Британија САД
2004		Дејвид Грос	САД	„за откривањето на асимптотската слобода во теоријата за силното заемодејство“[103]
		Дејвид Полицер	САД
		Франк Вилчек	САД
2005		Рој Глаубер	САД	„за придонесите кон квантната теорија на оптичката кохерентност"[104]
		Џон Хол	САД	„за придонесите кон развојот на ласерски прецизна спектроскопија, вклучувајќи го оптичкиот честотен чешел"[104]
		Теодор Хенш	Германија
2006		Џон Мадер	САД	„за откривањето на црнотелесниот облик и анизотропијата на космичкото микробраново позадинско зрачење“[105]
		Џорџ Смут	САД
2007		Албер Фер	Франција	„за откривањето на гигантската магнетоотпорност“[106]
		Петер Гринберг	Германија
2008		Макото Кобајаши	Јапонија	„за откривање на потеклото на нарушената симетрија која предвидува постоење на барем три семејства на кваркови во природата“[107]
		Тошихиде Маскава	Јапонија
		Јоичиро Намбу	Јапонија САД	„за откривањето на маханизмот на спонтано нарушување на симетријата во субатомската физика"[107]
2009		Чарлс Као	Хонгконг Велика Британија САД	„за епохалните достигнувања во преносот на светлина со влакна во оптичката комуникација“[108]
		Вилард Бојл	Канада САД	„за пронаоѓањето на начин на добивање слики со полупроводничко коло, т.е. сетилник со напојна врска (CDD)"[108]
		Џорџ Смит	САД
2010		Андреј Гејм	Русија Холандија	„за епохалните опити врз дводимензионалниот материјал графен“[109]
		Константин Новоселов	Русија Велика Британија
2011		Сол Перлмутер	САД	„за откривањето на забрзувањето на вселената по пат на набљудување на далечни супернови“[110]
		Брајан Шмит	Австралија САД
		Адам Рис	САД
2012		Серж Арош	Франција	„за епохалните опитни методи кои овозможуваат мерење и манипулација на поединечни квантни системи."[111]
		Дејвид Вајнленд	САД
2013		Франсоа Англер	Белгија	„за теориското откривање на механизмот кој придонесува кон нашето осознавање на потеклото на масата на субатомските честички, неодамна потврден со откривањето на фундаменталната честичка од опитите ATLAS и Компактен мионски соленоид (CMS) во Големиот хадронски судирач на CERN“[112]
		Питер Хигс	Велика Британија
2014		Исаму Акасаки	Јапонија	„за измислувањето на делотворни светлечки диоди што даваат бела и штедлива светлина"[113]
		Хироши Амано	Јапонија
		Шуџи Накамура	Јапонија САД
2015		Такаки Каџита	Јапонија	„за откривањето на неутринските осцилации, со кои се покажува дека неутрината имаат маса“[114]
		Артур Мекдоналд	Канада
2016		Дејвид Таулес	Обединето Кралство  САД	„за теориските откритија на тополошките фазни премини и тополошките фази на материјата“[115]
		Данкан Холдејн	Обединето Кралство  САД
		Џон Костерлиц	Обединето Кралство
2017		Рајнер Вајс	САД	„за решителниот придонес за ЛИГО детекторот и опсервациите на гравитациските бранови“[116]
		Кип Торн	САД
		Бери Бериш	САД
2018		Артур Ешкин	САД	„за епохалните откритија во полето на ласерската физика“[117]
		Жерар Муру	Франција
		Дона Стрикленд	Канада
2019		Џим Пиблс	Канада  САД	„за теоретските откритија на полето на физичката космологија“	[118]
		Мишел Мајор	Швајцарија	„за откривањето на вонсончева планета околу ѕвезда од типот на нашето сонце“
		Дидје Кело	Швајцарија
2020		Роџер Пенроуз	Обединето Кралство	„за откритието дека образувањето на црните дупки претставува крепко предвидување на општата теорија за релативноста“	[119]
		Рајнхард Генцел	Германија	„за откривањето на супермасивно збиено тело во средиштето на нашата галаксија“
		Андреја Гец	САД