Старословенски морфолошки систем

Старословенскиот јазик имал богата примена и кај именските зборови и кај глаголите. Тој бил синтетичен јазик, т.е. службата на именските зборови во реченицата се изразувала со падежни форми, што е случај денеска со српскиот, хрватскиот, босанскиот, словенечкиот, рускиот и други јазици. Именските зборови разликувале 7 падежи: во еднина, во множина и двоина (дуал). Двоината се употребувала кога се однесувало на два предмета или две лица или на броеви што завршувале со 2: 12, 22 итн. Именките се менувале по падежи според нивната основа.

Имало 5 групи именска примена:

• о-основа (тврда и мека): рабъ, конь, сєло, полє;
• а-основа (тврда и мека): жєна, змiа;
• и-основа: гость, кость;
• у-основа: сын, волъ
• основа на согласка: камєнь, имѧ, тєлѧ.

Именките разликувале три рода: машки, женски и среден - рабъ, жєна, сєло.

Еве пример за деклинација на една именка во сите падежи и броеви:

Падеж	еднина	множина	двоина
Номинатив	зѫбъ	зѫби	зѫба
Генитив	зѫба	зѫбъ	зѫбѹ
Датив	зѫбѹ	зѫбомъ
Акузатив	зѫбы
Вокатив	зѫбє	зѫби
Инструментал	зѫбомь	зѫбы	зѫбома
Локатив	зѫбѣ	зѫбѣхъ

Придавките се менувале по падежи како именките. Разликувале три рода: машки - новъ, женски - нова, среден - ново. Компарацијата се образувала на синтетички начин, т.е. со наставка која се додавала на придавката. Компаратив: нов-ѣи (понов), новѣиши (понова), новѣѥ (поново). Суперлатив: наинов-ѣи (најнов), наиновѣши (најнова), наиновѣѥ (најново). Секоја придавка можела да има две форми:

• проста: добръ, добра, добро.
• сложена: добрыи, добраiа, добрѥ.

Старословенскиот глагол имал, исто така, голем број форми (граматичко време): прости и сложени.

Прости:

• инфинитив (неопределен начин) кој завршувал со наставката -ти: нєсти, брати, глаголати;
• презент (сегашно време): нєсѫ, нєсєши;
• имперфект (минато определено време): берѣахъ;
• аорист (минато определено свршено време) и тоа три вида, прост: рекъ, I сложен: рѣхъ, II сложен: пєкохъ.

Сложени:

• перфект (минато неопределено време): нєслъ юсмь;
• плусквамперфект (предминато време): нєслъ бѣахъ;
• футур (идно време) се искажувало на два начина: со сегашно време од свршен глагол: напишѫ - ќе напишам, а од несвршен глагол со сложена форма составена од сегашно време од помошните глаголи; нмѣти, хътѣти, вьзѧти и инфинитивот на глаголот кој се менува: нмамь нєсти, хъшт нєсти, вьзьмѫ нєсти.

Во старословенскиот јазик имало 5 партиципи:

• два за сегашност, активен: беры-ѫшти, пасивен: бєромъ -а, о и
• три за минатост, активен I: бьравъ -ши, активен II: бьралъ -а, о, пасивен: бьранъ -а, о. Тие имале различни функции во реченицата.

Глаголите во старословенскиот јазик се делат на 5 групи според завршокот на презентската основа:

• со основа на сегашно време на Є: Нєсє
• на - Нє: двигнє
• на - Ѥ: сѣѥ, знаѥ
• на - И: моли, хвали
• со основа на согласка по која се менувале само пет глаголи: ѥсмь, дамь, вѣмь (знам), iамь (јадам), имамь.

Формата за 2 лице множина на заповеден начин кај I и II промена завршувале на -ѣ -тє: нєс-ѣтє, а кај III и IV на -итє: сѣ-итє, мол-итє, хвал-итє.

Промена (конјугација) на глаголите во старословенскиот јазик, еве промена на еден глагол во сегашно време (презент) и минато неопределено време (перфект):

Сегашно време (презент)

Лице	еднина	множина	двоина
1	носѫ - носам	носємъ - носиме	носєвѣ - јас и ти носиме
2	носєши - носиш	носєгє - носите	носєта - ти и тој носите
3	носєтъ - носи	носѫтъ - носат	нєсєте - тие двајвата носат

Минато неопределено време (перфект)

Лице	еднина	множина	двоина
1	нєслъ юсмь - сум носел	нєсли юсмъ - сме носеле
2	нєслъ ѥси - си носел	нєсли юстъ - сте носеле
3	нєслъ юстъ - носел	нєсли сѫтъ - носеле

Извори

• Круме Кепески, Граматика на македонскиот литературен јазик, Просветно дело, Скопје, 1990.

Поврзано

• Старословенски гласовен систем
• Старословенски јазик