സോഫല

ഇപ്പോൾ നോവ സോഫല എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന സോഫല മ്വനേമുതപ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ പ്രധാന തുറമുഖമായി ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. ഇതിന്റെ തലസ്ഥാനം മൗണ്ട് ഫുറ ആയിരുന്നു. മൊസാമ്പിക്കിലെ സോഫല പ്രവിശ്യയിലെ സോഫല നദീതടത്തിലാണ് ഇത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. സോമാലി വ്യാപാരികളും സമുദ്രയാത്രക്കാരും ചേർന്ന് ആണ് ഇത് സ്ഥാപിച്ചത്. സോമാലി ഭാഷയിൽ സോഫല എന്ന പദത്തിൻറെ അർത്ഥം "“Go dig”"എന്നാണ്. ഈ മേഖല പ്രദേശിക വിഭവങ്ങൾ കൊണ്ട് സമ്പന്നമായതിനാലാണ് ഈ പേര് ലഭിച്ചത്.^[1]

Sofala
Location
രാജ്യം	Mozambique
സ്ഥാനം	Sofala Province
അക്ഷരേഖാംശങ്ങൾ	20°08′45″S 34°45′25″E
Details
തുറമുഖം തരം	Seaport

ചരിത്രം

ദക്ഷിണാഫ്രിക്കയിൽ രേഖപ്പെടുത്തിയ ഏറ്റവും പഴയ തുറമുഖങ്ങളിലൊന്ന് ആണിത്. ബുസി നദി രൂപീകരിച്ച വിശാലമായ നദീമുഖത്തിന് അരികിലാണ് മധ്യകാല സോഫാല സ്ഥാപിച്ചത് (പഴയ മാപ്പുകളിൽ റിയോ ഡി സോഫാല എന്ന് വിളിക്കുന്നു). അജുറാൻ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ തലസ്ഥാനമായ മൊഗാദിഷുവിൽ നിന്നുള്ള സോമാലിയൻ വ്യാപാരികൾ മൊസാംബിക്കിൽ സോഫാലയിലെ ഖനികളിൽ നിന്ന് സ്വർണം പുറത്തെടുക്കാൻ ഒരു കോളനി സ്ഥാപിച്ചു.^[2][3]

ബുസി നദി സോഫാലയെ ആഭ്യന്തര മാർക്കറ്റ് ടൗൺ മാനിക്കയുമായും അവിടെ നിന്ന് ഗ്രേറ്റ് സിംബാബ്‌വെയിലെ സ്വർണ്ണപ്പാടങ്ങളിലേക്കും ബന്ധിപ്പിച്ചു. പത്താം നൂറ്റാണ്ടിൽ, സോഫാല ഒരു ചെറിയ ട്രേഡിംഗ് പോസ്റ്റായി ഉയരുകയും ആഗോള സോമാലിയൻ വ്യാപാര ശൃംഖലയിൽ ഉൾപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. 1180 കളിൽ, കിൽവയിലെ സുൽത്താൻ സുലൈമാൻ ഹസ്സൻ (ഇന്നത്തെ ടാൻസാനിയയിൽ) സോഫാലയുടെ നിയന്ത്രണം പിടിച്ചെടുത്തു. സോഫാലയെ കിൽവ സുൽത്താനേറ്റിലേക്കും സ്വാഹിലി സാംസ്കാരിക മേഖലയിലേക്കും കൊണ്ടുവന്നു.^[4]ബുസി, സേവ് നദി എന്നിവയിലൂടെ ധൊവ്, ഫെറി എന്നിവ ഉപയോഗിച്ച് ഉൾപ്രദേശങ്ങളിൽ നിന്ന് വേർതിരിച്ചെടുത്ത സ്വർണ്ണം തീരത്തേക്ക് കൊണ്ടുപോകുന്നതിന് സ്വാഹിലി വ്യാപാര ശേഷി ശക്തിപ്പെടുത്തി.^[5]

മ്വെനെമുതപ സ്വർണ്ണ വ്യാപാരത്തിന്റെ മുഖ്യസംഭരണശാലയെന്ന നിലയിൽ സോഫാലയുടെ തുടർന്നുള്ള സ്ഥാനം പോർച്ചുഗീസ് ചരിത്രകാരനായ തോമി ലോപ്സിനെ ബൈബിളിലെ ഒഫീറിനോടും അതിന്റെ പുരാതന ഭരണാധികാരികളോടും ഷേബാ രാജ്ഞിയുടെ രാജവംശവുമായി സോഫാലയെ തിരിച്ചറിയാൻ പ്രേരിപ്പിച്ചു.^[6][7]മറ്റൊരുവിധത്തിൽ, 1800 കളുടെ അവസാനത്തിലും 1900 കളുടെ തുടക്കത്തിലും അഗസ്റ്റസ് ഹെൻ‌റി കീൻ വാദിച്ചത് സോഫാലയെ ബൈബിളിലെ തർഷിഷ് എന്നാണ്.^[8]1900 കളുടെ തുടക്കം മുതൽ, രണ്ട് സങ്കൽപ്പങ്ങളും ഉപേക്ഷിക്കപ്പെട്ടു. പരന്ന തീരപ്രദേശങ്ങളെയും താഴ്ന്ന പ്രദേശങ്ങളെയും മണൽത്തിട്ടകളെയും സൂചിപ്പിക്കുന്ന 'താഴ്ന്ന പ്രദേശങ്ങൾ' എന്നതിന് അറബിയിൽ നിന്നാണ് സോഫാല എന്ന പേര് ലഭിച്ചത്.

സോഫാലയുടെ സ്വർണ്ണ വ്യാപാരത്തിൽ നിന്നുള്ള വരുമാനം കിൽവയിലെ സുൽത്താന്മാർക്ക് അപ്രതീക്ഷിതമായ ഭാഗ്യം ആണെന്ന് തെളിഞ്ഞെങ്കിലും കിഴക്കൻ ആഫ്രിക്കൻ തീരത്ത് സ്വാഹിലി വാണിജ്യ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ വ്യാപനത്തിന് ധനസഹായം നൽകാൻ അവരെ അനുവദിക്കുകയും ചെയ്തുവെങ്കിലും സോഫാല കിൽവയുടെ വെറും അനുബന്ധ സ്ഥാപനമോ ഔട്ട്‌പോസ്റ്റോ ആയിരുന്നില്ല. മറിച്ച് ഒരു പ്രമുഖ പട്ടണമായിരുന്നു. തെക്ക് കേപ് കോറന്റസ് വരെ (മഡഗാസ്കറിലെ ചാനലിലുടനീളം) പ്രമാണിവർഗങ്ങൾ, വ്യാപാര സമൂഹങ്ങൾ, വ്യാപാര ബന്ധങ്ങൾ, വാസസ്ഥലങ്ങൾ എന്നിവയുള്ള ഒരു പ്രമുഖ നഗരം ആയിരുന്നു. ഔപചാരികമായി, സോഫാല മ്വെനെമുതപ രാജ്യത്തിൽ തുടർന്നു. സ്വാഹിലി സമൂഹം അവിടെ താമസിക്കാനും വ്യാപാരം നടത്താനുമുള്ള അനുമതിക്കായി കപ്പം നൽകി. കിൽവയിലെ സുൽത്താൻ സ്വാഹിലി നിവാസികൾക്ക് മാത്രമേ അധികാരപരിധി നൽകിയിരുന്നുള്ളൂ. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ഗവർണർ ഒരു ഭരണാധികാരിയേക്കാൾ കോൺസുലുമായി സാമ്യമുള്ളയാളായിരുന്നു. നഗരം വലിയ അളവിൽ സ്വയംഭരണാധികാരം നിലനിർത്തി. കിൽവയുടെ തെക്കുഭാഗത്തുള്ള ഏറ്റവും പ്രബലമായ തീരദേശ നഗരമായിരുന്നു സോഫാല.

പോർച്ചുഗീസ് വരവ്

പ്രധാന ലേഖനം: Portuguese expedition to Sofala (Anaia, 1505)

അറബ് വ്യാപാരിയുടെ വേഷം ധരിച്ച് കരയിലൂടെ സഞ്ചരിച്ച പോർച്ചുഗീസ് പര്യവേക്ഷകനും ചാരനുമായ പെറോ ഡ കോവിൽഹെ 1489-ൽ സോഫാല സന്ദർശിച്ച ആദ്യത്തെ യൂറോപ്യൻ ആയിരുന്നു. ലിസ്ബനുമായുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ രഹസ്യ റിപ്പോർട്ടിൽ ഒരു സ്വർണ്ണ എംപോറിയം എന്ന നിലയിൽ സോഫാലയുടെ പങ്ക് തിരിച്ചറിഞ്ഞു (ഈ സമയമായപ്പോഴേക്കും സ്വർണ്ണ വ്യാപാരം അതിന്റെ പ്രബലതയിൽ നിന്ന് കുറഞ്ഞുവന്നിരുന്നു). 1501-ൽ സോഫാലയെ കടലിൽ നിന്ന് ചുറ്റിസഞ്ചരിച്ച് അതിന്റെ സ്ഥാനം ക്യാപ്റ്റൻ സാഞ്ചോ ഡി തോവർ നിർണ്ണയിച്ചു. 1502-ൽ പെഡ്രോ അഫോൺസോ ഡി അഗ്യാർ (മറ്റുള്ളവർ പറയുന്നത് വാസ്കോഡ ഗാമ തന്നെ) ആദ്യത്തെ പോർച്ചുഗീസ് കപ്പലുകളെ സോഫാല തുറമുഖത്തേക്ക് നയിച്ചു. ^[9]

അഗ്യാർ (അല്ലെങ്കിൽ ഗാമ) സോഫാലയിലെ ഭരണാധികാരി ഷെയ്ഖ് ഇസുഫിനൊപ്പം (Yçuf in Barros Çufe in Goes) പ്രേക്ഷകരെ തേടി. അക്കാലത്ത് ഇസുഫ് കിൽവയുമായി വിരോധത്തിലായിരുന്നു. മന്ത്രി എമിർ ഇബ്രാഹിം കിൽവയിലെ നിയമാനുസൃതമായ സുൽത്താൻ അൽ ഫുഡൈലിനെ സ്ഥാനഭ്രഷ്ടനാക്കുകയും കൊലപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്തു. കൈയേറ്റക്കാരെ തിരിച്ചറിയാൻ സോഫാലയിലെ ഇസുഫ് വിസമ്മതിക്കുകയും കിൽവയുടെ പ്രഭുത്വം ഇളക്കിവിടാനും സോഫാലയ്ക്ക് ഒരു സ്വതന്ത്ര കോഴ്‌സ് ചാർട്ട് ചെയ്യാനും ഒരു വഴി തേടുകയായിരുന്നു. എന്തുതന്നെയായാലും, പ്രായമായ ഷെയ്ഖ് ഇസുഫ് ശത്രുക്കളേക്കാൾ സഖ്യകക്ഷികളെ ഉണ്ടാക്കുന്നതാണ് നല്ലതെന്ന് മനസ്സിലാക്കി പോർച്ചുഗൽ രാജ്യവുമായി വാണിജ്യ, സഖ്യ ഉടമ്പടി അംഗീകരിച്ചു.

Sofala, from Manuel Faria e Sousa, Asia Portuguesa, vol. 1, 1666

1505-ൽ നഗരത്തിന് സമീപം ഒരു ഫാക്ടറിയും കോട്ടയും പണിയാൻ ഷെയ്ഖ് ഇസുഫ് പെറോ ഡി അനയയ്ക്ക് (ഏഴാമത്തെ അർമാഡയുടെ ഭാഗം) അനുമതി നൽകിയപ്പോൾ ഇത് തുടർന്നു. കിഴക്കൻ ആഫ്രിക്കയിലെ രണ്ടാമത്തെ പോർച്ചുഗീസ് കോട്ടയാണ് സോഫാലയിലെ സാവോ കെയ്റ്റാനോ കോട്ട (ആദ്യത്തേത്, കിൽവയിൽ, ഏതാനും മാസങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് നിർമ്മിച്ചതാണ്). യൂറോപ്പിൽ നിന്ന് ഇറക്കുമതി ചെയ്ത കല്ലാണ് അനയ ഉപയോഗിച്ചത്. (ഇത് പിന്നീട് ബെയ്‌റയുടെ കത്തീഡ്രൽ നിർമ്മാണത്തിനായി വീണ്ടും ഉപയോഗിച്ചു.)

പോർച്ചുഗീസ് കോട്ട വളരെക്കാലം നീണ്ടുനിന്നില്ല. പട്ടാളത്തിന്റെ ഭൂരിഭാഗവും പനി (ഒരുപക്ഷേ മലേറിയ) മൂലം നശിച്ചു. 1507 ന്റെ അവസാനത്തിൽ, സോഫാലയുടെ പുതിയ പോർച്ചുഗീസ് ക്യാപ്റ്റൻ വാസ്കോ ഗോമസ് ഡി അബ്രു മൊസാംബിക്ക് ദ്വീപ് പിടിച്ചെടുത്തു. ക്രമേണ, സോഫാല പട്ടാളവും ഉദ്യോഗസ്ഥരും പ്രവർത്തനങ്ങളും ദ്വീപിലേക്ക് മാറ്റി. ഫോർട്ട് സോഫാലയെ വെറും ഔട്ട്‌പോസ്റ്റായി ചുരുക്കി. എന്നിരുന്നാലും, പോർച്ചുഗീസ് മൊസാംബിക്കിലെ കൊളോണിയൽ ഗവർണർമാർ അവരുടെ പ്രാഥമിക ഔദ്യോഗിക പദവി 'സോഫാലയുടെ ക്യാപ്റ്റൻ' ആയി വഹിക്കുന്നത് തുടർന്നു.

അനന്തരഫലങ്ങൾ

സ്വർണ്ണക്കച്ചവടത്തിന് വേണ്ടിയല്ലായിരുന്നെങ്കിൽ, സ്വാഹിലിയും പോർച്ചുഗീസുകാരും സോഫാലയെ ഒഴിവാക്കുമായിരുന്നു. സോഫാല എസ്റ്റ്യുറിയിലേക്കുള്ള പ്രവേശന കവാടം വളരെക്കാലം നീങ്ങുന്ന മണൽത്തിട്ട കൊണ്ട് തടഞ്ഞു. അതിനുശേഷം അപകടകരമായ തടസ്സങ്ങൾ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഉയർന്ന വേലിയേറ്റത്തിൽ മാത്രം ബോട്ടുകൾക്ക് സുരക്ഷിതമായി പ്രവേശിക്കാൻ ഇത് അനുവദിച്ചു. നിശ്ചലമായ വെള്ളവും മലേറിയ കൊതുകുകളും നിറഞ്ഞ ഒരു കണ്ടൽ ചതുപ്പുനിലമായിരുന്നു സോഫാലയുടെ തീരം. ഒരു തുറമുഖം എന്ന നിലയിൽ ഇത് പോർച്ചുഗീസ് കപ്പലുകൾക്ക് അനുയോജ്യമല്ലായിരുന്നു. അതിനാലാണ് 1507-ൽ മൊസാംബിക്ക് ദ്വീപ് പിടിച്ചെടുക്കാൻ പോർച്ചുഗീസുകാർ തിടുക്കം കാട്ടിയത്.

സ്വർണ്ണ വ്യാപാരവും നിരാശാജനകമാണെന്ന് തെളിഞ്ഞു. പോർച്ചുഗീസുകാർ എത്തുമ്പോഴേക്കും പഴയ സ്വർണ്ണപ്പാടങ്ങൾ തീർന്നുപോയി. സ്വർണ്ണ ഉൽപാദനം കൂടുതൽ വടക്കോട്ട് നീങ്ങി. സാംബെസി എസ്‌കാർപ്‌മെന്റിൽ മാർക്കറ്റ് ടൗണുകൾ സ്ഥാപിച്ചു. പുതിയ പട്ടണങ്ങളായ ക്വലിമാനെ, അംഗോച്ചെ എന്നിവയേക്കാൾ ഒരു ഔട്ട്‌ലെറ്റായി സോഫാല സൗകര്യപ്രദമായിരുന്നില്ല.^[10]ബുസി എസ്റ്റുറിയുടെ സ്ഥിരമല്ലാത്ത മണൽ പ്രദേശവും അതിരുകളും പഴയ സോഫാലയുടെ ഭൂരിഭാഗവും കടലിൽ നിന്ന് വീണ്ടെടുത്തു. ആധുനിക ന്യൂ സോഫാലയിൽ പട്ടണത്തിന്റെ പഴയ ആഢംബരവും സമ്പത്തും സൂചിപ്പിക്കുന്നതിന് വളരെ കുറച്ച് അവശിഷ്ടങ്ങൾ മാത്രമേയുള്ളൂ.