വക്ഷ് നദി

വടക്ക്-മധ്യ താജിക്കിസ്ഥാനിലെ സുർഖോബ് (Сурхоб, سرخاب) എന്നും കിർഗിസ്ഥാനിൽ കൈസിൽ-സു (Kyrgyz: Кызылсуу, romanized: Qızılsuu) എന്നും അറിയപ്പെടുന്ന വക്ഷ് നദി (Tajik: Вахш, romanized: Vaxsh, Persian: وخش‎) മധ്യേഷ്യൻ നദിയാണ്, താജിക്കിസ്ഥാനിലെ പ്രധാന നദികളിലൊന്നാണ്. അമു ദര്യ നദിയുടെ പോഷകനദിയാണിത്.^[2]

Vakhsh River
The Vakhsh River (highlighted in blue)
Country	Kyrgyzstan, Tajikistan
Physical characteristics
നദീമുഖം	Amu Darya
നീളം	786 കി.മീ (488 മൈ)
Discharge	Average rate: 621 m3/s (21,900 cu ft/s)[1]
നദീതട പ്രത്യേകതകൾ
നദീതട വിസ്തൃതി	39,100 കി.m2 (15,100 ച മൈ)

ഭൂമിശാസ്ത്രം

പാമിർ പർവ്വതനിരകളിലൂടെ ഒഴുകുന്ന നദി ആഴത്തിലുള്ള മലയിടുക്കുകൾക്കുള്ളിലെ ഇടുങ്ങിയ ചാനലുകളിലേക്കുള്ള ഒഴുക്കിനെ പതിവായി നിയന്ത്രിച്ചുകൊണ്ട് പർവ്വതപ്രദേശങ്ങളിലൂടെ കടന്നുപോകുന്നു. ^[2]താജിക്കിസ്ഥാനിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഹിമാനികൾ, ഫെഡ്‌ചെങ്കോ, അബ്രാമോവ് ഹിമാനികൾ (ധ്രുവപ്രദേശങ്ങൾക്ക് പുറത്തുള്ള ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ദൈർഘ്യമേറിയ ഹിമാനികൾ), വക്ഷിലേക്ക് ഒഴുകുന്നു. ^[3] അതിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ കൈവഴികൾ മുക്സു, ഒബിഹിംഗു എന്നിവയാണ്. ഒബിഹിംഗൗ, സുർഖോബ് നദികളുടെ സംഗമസ്ഥാനത്താണ് വക്ഷ് നദി ആരംഭിക്കുന്നത്.

പാമിറുകളിൽ നിന്ന് പുറത്തുകടന്ന ശേഷം വക്ഷ് തെക്കുപടിഞ്ഞാറൻ താജിക്കിസ്ഥാനിലെ ഫലഭൂയിഷ്ഠമായ താഴ്ന്ന പ്രദേശങ്ങളിലൂടെ കടന്നുപോകുന്നു. ^[2] താജിക്കിസ്ഥാന്റെയും അഫ്ഗാനിസ്ഥാന്റെയും അതിർത്തിയിലുള്ള അമു ദര്യ രൂപപ്പെടുന്നതിന് പഞ്ച് നദിയിലേക്ക് ഒഴുകുമ്പോൾ ഇത് അവസാനിക്കുന്നു. മുൻ സോവിയറ്റ് യൂണിയനിൽ ഇപ്പോൾ വംശനാശം സംഭവിച്ച കാസ്പിയൻ കടുവയുടെ അവസാന ആവാസ കേന്ദ്രമായ ടിഗ്രോവയ ബാൽക്ക നേച്ചർ റിസർവ് സ്ഥിതിചെയ്യുന്നത് വക്ഷിന്റെയും പഞ്ജിന്റെയും സംഗമസ്ഥാനത്താണ്.^[4]

വക്ഷിന്റെ നീരൊഴുക്ക് വിസ്തീർണ്ണം 39,100 km² ആണ്, അതിൽ 31,200 km² (79.8%) താജിക്കിസ്ഥാനിലാണ്. അതിന്റെ മാതൃനദിയായ അമു ദര്യയുടെ മൊത്തം ഒഴുക്കിന്റെ 25% നദി സംഭാവന ചെയ്യുന്നു. ഇതിന്റെ ശരാശരി ഡിസ്ചാർജ് 538 m³/s ആണ്. വാർഷിക ഡിസ്ചാർജ് 20.0 km³ ആണ്. എന്നിരുന്നാലും, ഹിമവും ഹിമാനികളും ഉരുകിയാണ് വക്ഷിന് കൂടുതലും ജലം ലഭിക്കുന്നത്. അതിനാൽ, ഈ ജലപ്രവാഹത്തിന്റെ നിരക്ക് ശൈത്യകാലത്തിനും വേനൽക്കാലത്തിനും ഇടയിൽ വലിയ വ്യതിയാനമുണ്ട്. ന്യൂറെക് ഡാമിലെ അളവുകൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത് ശീതകാല പ്രവാഹ നിരക്ക് ശരാശരി 150 m³/s ആണ്. അതേസമയം വേനൽക്കാലത്ത് ജലപ്രവാഹത്തിന്റെ നിരക്ക് പത്തിരട്ടിയായ 1500 m³/s കവിയാം.^[3]

മുക്-സുവിനെയും കൈസിൽ-സുവിനെയും ബന്ധിപ്പിച്ച് സുർഖോബ് ആരംഭിക്കുന്നു.

സാമ്പത്തിക പുരോഗതി

Nurek
ന്യൂറക് അണക്കെട്ടിന് പിന്നിൽ വക്ഷ് നദിയിൽ ഒരു ജലസംഭരണി.
നിർദ്ദേശാങ്കങ്ങൾ	38°22′N 69°21′E

മനുഷ്യ ഉപയോഗത്തിനായി വക്ഷ് വളരെയധികം വികസിപ്പിച്ചെടുത്തിട്ടുണ്ട്. വൈദ്യുതി, അലുമിനിയം, പരുത്തി എന്നിവയാണ് താജിക്കിസ്ഥാന്റെ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയുടെ പ്രധാന ആകർഷണം. ^[5] ഈ മൂന്ന് മേഖലകളുമായും വക്ഷ് ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. 2005 ലെ കണക്കനുസരിച്ച് രാജ്യത്തെ വൈദ്യുതിയുടെ 91% ജലവൈദ്യുതി നൽകുന്നു. മൊത്തം 90 ശതമാനവും വക്ഷിനടുത്തുള്ള അഞ്ച് ഡാമുകളിൽ നിന്നാണ് ലഭിക്കുന്നത്. ^[6]ഇതിൽ ലോകത്തിലെ രണ്ടാമത്തെ ഏറ്റവും വലിയ അണക്കെട്ട് ന്യൂറേക്ക് ആണ് ^[3]ന്യൂറക്കിന്റെ താഴെയുള്ള മറ്റ് നാല് ഡാമുകൾ ബൈപാസ, സാങ്‌ടൂഡ 1, സാങ്‌ടൂഡ 2, ഗോലോവ്നയ ഡാമുകൾ എന്നിവയാണ്. (ഈ അണക്കെട്ടുകൾ താജിക്കിസ്ഥാനെ ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും ഉയർന്ന ജലവൈദ്യുത ഉൽപാദകരാക്കുന്നു.^[7]) താജിക്കിസ്ഥാനിലെ വ്യാവസായിക ഉൽപാദനത്തിന്റെയും കയറ്റുമതി വരുമാനത്തിന്റെയും പ്രധാന ഉറവിടമായ തുർസുൻസോഡയിലെ താജിക് അലുമിനിയം കമ്പനിയിലെ അലുമിനിയം ഉൽപാദനത്തെ ജലവൈദ്യുതി ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു. ^[5] പരുത്തിയെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം, താജിക്കിസ്ഥാനിലെ വിളയുടെ ഭൂരിഭാഗവും ജലസേചനം നടത്തുന്നു. വക്ഷിലെ വെള്ളത്തിന്റെ 85% ജലസേചനത്തിലേക്കാണ് പോകുന്നത്.^[7]

സോവിയറ്റ് കാലഘട്ടം

താജിക് സോവിയറ്റ് സോഷ്യലിസ്റ്റ് റിപ്പബ്ലിക് (ആധുനിക, സ്വതന്ത്ര താജിക്കിസ്ഥാന്റെ മുൻഗാമിയായിരുന്നു) പോലുള്ള രാജ്യത്തിന്റെ വികസിത പ്രദേശങ്ങൾ വികസിപ്പിക്കുന്നതിന്റെ പ്രാധാന്യം സോവിയറ്റ് യൂണിയന്റെ നേതാക്കൾ ഊന്നിപ്പറഞ്ഞു. വ്യവസായത്തിന്റെ വികേന്ദ്രീകരണത്തെ തദ്ദേശവാസികളുടെ കൊളോണിയൽ ചൂഷണത്തെ ചെറുക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു മാർഗ്ഗമായി വ്‌ളാഡിമിർ ലെനിന്റെ പ്രത്യയശാസ്ത്രം തിരിച്ചറിഞ്ഞു എന്ന് മാത്രമല്ല, സോവിയറ്റ് യൂണിയന് തന്ത്രപരമായ ലക്ഷ്യങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു. പ്രത്യേകിച്ചും രണ്ടാം ലോകമഹായുദ്ധത്തിൽ ജർമ്മൻ മുന്നണിയിൽ നിന്ന് കിഴക്കോട്ട് വ്യവസായം ഒഴിപ്പിക്കുന്നത്. ^[8] താജിക്കിസ്ഥാന്റെ അപാരമായ ജലവൈദ്യുത ശേഷി ഉപയോഗിച്ചുകൊണ്ട് ഈ വ്യവസായവൽക്കരണത്തിന് ഇന്ധനം നൽകുന്നു.