Bahasa-bahasa Ryukyu Utara

Bahasa-bahasa Ryukyu Utara ialah sekumpulan bahasa yang dituturkan di Kepulauan Amami, Prefektur Kagoshima dan Kepulauan Okinawa, Prefektur Okinawa di barat daya Jepun. Ia merupakan salah satu daripada dua cabang utama bahasa-bahasa Ryukyu, yang kemudiannya merupakan sebahagian daripada bahasa-bahasa Jepun. Bahagian-bahagian Ryukyu Utara masih menjadi bahan perdebatan ilmiah.

Ryukyu Utara
Amami–Okinawa
Taburan geografi:	Kepulauan Amami, Wilayah Kagoshima, Kepulauan Okinawa (Wilayah Okinawa, Jepun)
Klasifikasi bahasa:	Jepun Ryukyu Ryukyu Utara
Bahasa-proto:	Proto-Ryukyu Utara
Pembahagian:	Amami Kunigami Okinawa Tengah
Glottolog:	nort3255[1]

Pengelasan dalaman

Dalam Kerajaan Ryukyu, wilayah dibahagikan kepada magiri, yang seterusnya dibahagikan kepada shima.^[2] Magiri adalah setanding dengan wilayah di Jepun, manakala shima adalah kampung individu. Terdapat kira-kira 800 shima di Kerajaan Ryukyu. Pakar bahasa, Seizen Nakasone dan Satoshi Nishioka telah mencadangkan bahawa setiap shima mengembangkan dialek atau loghat mereka sendiri kerana orang sangat jarang mengembara di luar shima mereka.^[3]

Pada peringkat tinggi, ahli bahasa kebanyakannya bersetuju untuk menetapkan bahagian utara selatan. Dalam rangka kerja ini, Ryukyu Utara meliputi Kepulauan Amami, Wilayah Kagoshima dan Kepulauan Okinawa di Wilayah Okinawa. Subbahagian Ryukyu Utara, bagaimanapun, masih menjadi perdebatan ilmiah.^[4]

Dalam Okinawa-go jiten (1963), Uemura Yukio hanya membiarkan subkumpulannya rata:

• Kumpulan dialek Amami-Okinawa
  • Bahasa Kikai
  • Bahasa Amami Ōshima
    • Utara
    • Selatan
  • Bahasa Tokunoshima
  • Bahasa Okinoerabu
    • Timur
    • Barat
  • Bahasa Yoron
  • Okinawa Utara (dialek Kunigami)
  • Okinawa Selatan

Beberapa sarjana lain telah cuba mencipta kumpulan perantara. Satu daripada dua hipotesis utama membahagikan Ryukyu Utara kepada Amami dan Okinawa, membentuk sempadan antara Pulau Yoron Amami dan Pulau Okinawa. Sempadan yang sama juga ditetapkan oleh kajian awal termasuk Nakasone (1961) dan Hirayama (1964). Nakamoto (1990) menawarkan hujah terperinci untuknya. Beliau mencadangkan klasifikasi berikut.

• Dialek Ryukyu Utara
  • Dialek Amami
    • Amami Utara 
    • Amami Selatan 
  • Dialek Okinawa
    • Okinawan Utara
    • Okinawan Selatan

Hipotesis lain, hipotesis tiga bahagian, dicadangkan oleh Uemura (1972). Beliau mula-mula membentangkan senarai dialek yang rata dan kemudian membincangkan pengelompokan mungkin, salah satunya adalah seperti berikut:

• Kumpulan dialek Amami-Okinawa
  • Kumpulan Ōshima-Tokunoshima
    • Ōshima
    • Tokunoshima
  • Kumpulan Okinoerabu-Okinawa Utara
    • Okinoerabu
    • Okinawa Utara
  • Dialek Okinawa Selatan-Tengah

Perbezaan antara kedua-dua hipotesis ialah sama ada Amami Selatan dan Okinawan Utara membentuk satu kluster. Thorpe (1983) membentangkan klasifikasi "tentatif" serupa dengan Uemura:^[5]

• Amami-Okinawa
  • Amami Utara
    • Kikai
    • Ōshima Utara
    • Ōshima Selatan (dengan Kakeroma, Yoro, Uke)
    • Tokunoshima
  • Amami Selatan-Okinawa Utara
    • Okierabu
    • Yoron
    • Okinawa Utara
    • Semenanjung Motobu
    • Ieshima
    • Izena, Iheya
    • Kudaka
  • Okinawa Tengah dan Selatan
    • Okinawa Tengah
    • Kume, Aguni, Kerama
    • Okinawa Selatan

Karimata (2000) menyiasat Amami Selatan secara terperinci dan mendapati ketiadaan penyelarasan dalam kalangan isoglos. Namun begitu, beliau memihak kepada hipotesis tiga bahagian:

• Kumpulan dialek Amami–Okinawan
  • Dialek Amami-Tokunoshima
  • Dialek Okinoerabu-Yoron-Okinawa Utara
  • Dialek Okinawa Selatan–Tengah^[4]

Cadangan Karimata (2000) kebanyakannya berdasarkan asas fonetik. Bunyi /e/ dalam bahasa Jepun baku bersepadan dengan /ɨ/ dalam Amami Utara manakala ia digabungkan menjadi /i/ di Amami Selatan dan Okinawa.

	mata	rambut	hadapan
Itsubu, Naze (Amami Ōshima)	mɨ	k˭ɨ	mɘ
Shodon, Setouchi	mɨː	k˭ɨː	mɘː
Inokawa, Tokunoshima	mɨː	k˭ɨː	mɘː
Inutabu, Isen (Tokunoshima)	mɨː	k˭ɨː	mɘː
Nakazato, Kikai (Kikai Selatan)	miː	k˭iː	sayaː
Kunigami, Wadomari (Okinoerabu Timur)	miː	k˭iː	sayaː
Gushiken, China (Okinoerabu Barat)	miː	kʰiː	sayaː
Jana, Nakijin (Okinawa Utara)	miː	k˭iː	sayaː
Shuritonokura, Naha (Okinawa Selatan)	miː	kʰiː	sayaː

Awalan kata /kʰ/ ditukar kepada /h/ sebelum vokal tertentu dalam Amami Selatan dan beberapa dialek Okinawa Utara manakala Amami Utara mempunyai /k˭/. Sempadan antara Amami Utara dan Selatan adalah jelas manakala Amami Selatan dan Okinawan Utara tidak mempunyai isoglos yang jelas.

Jepun	/ka/	/ko/	/ke/	/ku/	/ki/
Itsubu, Naze (Amami Ōshima)	k˭			kʰ
Shodon, Setouchi	k˭			kʰ
Inokawa, Tokunoshima	k˭			kʰ
Inutabu, Isen (Tokunoshima)	k˭			kʰ
Shitooke, Kikai (Kikai Utara)	h			kʰ
Nakazato, Kikai (Kikai Selatan)	h			kʰ	t͡ʃʰ
Kunigami, Wadomari (Okinoerabu Timur)	h			kʰ	t͡ʃʰ
Wadomari, Wadomari (Okinoerabu Timur)	h			kʰ	t͡ʃʰ
Gushiken, China (Okinoerabu)	h			kʰ
Gusuku, Yoron	h			kʰ
Benoki, Kunigami (Okinawa Utara)	h			kʰ
Ōgimi, Ōgimi (Okinawa Utara)	h			kʰ
Yonamine, Nakijin (Okinawa Utara)	h		k˭	kʰ	tʒ
Kushi, Nago (Okinawa Utara)	k˭			kʰ
Onna, Onna (Okinawa Utara)	k˭			kʰ
Iha, Ishikawa (Okinawa Selatan)	kʰ				t͡ʃʰ
Shuri, Naha (Okinawa Selatan)	kʰ				t͡ʃʰ

Anjakan /p > ɸ > h/ pan-Jepun boleh diperhatikan di pelbagai peringkat di Amami–Okinawan. Tidak seperti Amami Utara dan Okinawa Selatan, Amami Selatan dan Okinawa Utara cenderung mengekalkan kebibiran, walaupun tahap pemeliharaan berbeza-beza.

Jepun	/ha/	/dia/	/ho/	/hu/	/hai/
Itsubu, Naze (Amami Ōshima)	h
Shodon, Setouchi	h
Inokawa, Tokunoshima	h
Inutabu, Isen (Tokunoshima)	h
Shitooke, Kikai (Kikai Utara)	p˭		ɸ		p˭
Nakazato, Kikai (Kikai Selatan)	ɸ	h	ɸ
Kunigami, Wadomari (Okinoerabu Timur)	ɸ
Gushiken, China (Okinoerabu Barat)	ɸ	h	ɸ		h
Gusuku, Yoron	ɸ
Benoki, Kunigami (Okinawa Utara)	ɸ
Ōgimi, Ōgimi (Okinawa Utara)	ɸ	pʰ	ɸ		pʰ
Yonamine, Nakijin (Okinawa Utara)	p˭			p˭	pʰ
Kushi, Nago (Okinawa Utara)	ɸ			pʰ
Onna, Onna (Okinawa Utara)	p˭			pʰ
Iha, Ishikawa (Okinawa Selatan)	h
Shuri, Naha (Okinawa Selatan)	h	ɸ	h		ɸ

Ciri yang dikongsi ini nampaknya menyokong hipotesis tiga bahagian. Walau bagaimanapun, Karimata juga menunjukkan beberapa ciri yang mengumpulkan Amami Utara dan Selatan bersama-sama. Dalam Amami, penengah kata /kʰ/ ditukar kepada /h/ atau malah digugurkan sepenuhnya apabila ia dikelilingi oleh /a/, /e/ atau /o/. Ini jarang dapat diperhatikan dalam dialek Okinawa. Bunyi /-awa/ bahasa Jepun bersepadan dengan /-oː/ dalam bahasa Amami, dan /-aː/ di Okinawa. Uemura (1972) juga berpendapat bahawa jika tujuan pengelasan bukan bersifat filogeni, hipotesis dua subbahagian Amami dan Okinawan juga boleh diterima.

Pellard (2009) mengambil pendekatan komputasi kepada masalah pengelasan. Inferens filogenetiknya adalah berdasarkan sifat fonologi dan leksikal. Keputusannya menolak hipotesis tiga pecahan dan menilai semula hipotesis dua pecahan walaupun klasifikasi dalaman Amami jauh berbeza daripada kelaziman.^[6] Pengelasan yang diperbaharui diterima pakai dalam Heinrich et al. (2015).^[7]

Keahlian Pulau Kikai kekal berkontroversi. Tiga komuniti utara Pulau Kikai berkongsi sistem tujuh vokal dengan Amami Ōshima dan Tokunoshima manakala selebihnya dikumpulkan dengan Okinoerabu dan Yoron untuk sistem lima vokal mereka. Atas sebab ini, Nakamoto (1990) membahagikan Kikai:

• Dialek Amami
  • Dialek Amami Utara
    • Amami Ōshima Utara
    • Amami Ōshima Selatan
    • Kikai Utara
  • Dialek Amami Selatan
    • Kikai Selatan
    • Okinoerabu
    • Yoron

Berdasarkan bukti lain, bagaimanapun, Karimata (2000) secara tentatif mengumpulkan dialek Kikai bersama-sama.^[4] Lawrence (2011) berhujah bahawa bukti leksikal menyokong gugusan Kikai walaupun dia mengelak daripada menentukan hubungan filogenetiknya dengan dialek Amami yang lain.^[8]

Sehingga 2014, Ethnologue mengemukakan satu lagi hipotesis dua subbahagian: ia mengelompokkan Amami Selatan, Okinawa Utara dan Okinawa Selatan untuk membentuk Amami-Okinawa Selatan, yang berbeza dengan Amami Utara-Okinawa. Ia juga mengenal pasti Kikai sebagai Amami Utara-Okinawan.^[9]

Heinrich et al. (2015) merujuk kepada subbahagian Ryukyuan Utara hanya sebagai "Amami" dan "Okinawa". Terdapat nota bahawa bahasa lain, khususnya dalam bahasa Yaeyama, harus diiktiraf sebagai bebas kerana tidak dapat difahami bersama.^[10]