Għerien ta’ Škocjan
sistema ta’ għerien fis-Slovenja From Wikipedia, the free encyclopedia
sistema ta’ għerien fis-Slovenja From Wikipedia, the free encyclopedia
L-Għerien ta’ Škocjan (pronunzjata [ˈʃkɔːtsjan]; bis-Sloven: Škocjanske jame, bit-Taljan: Grotte di San Canziano) huma sistema ta’ għerien fis-Slovenja.
Minħabba l-importanza eċċezzjonali tagħhom, l-Għerien ta’ Škocjan tniżżlu fil-lista tas-Siti ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO bħala sit naturali u kulturali (sit imħallat) fl-1986.[1] L-għaqdiet xjentifiċi internazzjonali għaldaqstant irrikonoxxew l-importanza tal-għerien bħala wieħed mit-teżori naturali tad-dinja.
L-Għerien ta’ Škocjan jirrappreżentaw l-iktar fenomeni sinifikanti ta’ taħt l-art kemm fil-Pjanura Karstika tal-ġebla tal-ġir kif ukoll fis-Slovenja. Wara l-indipendenza mill-Jugoslavja fl-1991, is-Slovenja impenjat ruħha biex tipproteġi b’mod attiv iż-żona tal-Għerien ta’ Škocjan u stabbiliet il-Park Reġjonali tal-Għerien ta’ Škocjan u l-awtorità tal-ġestjoni tagħha, l-Aġenzija tas-Servizz Pubbliku tal-Park tal-Għerien ta’ Škocjan.[2]
L-Għerien ta’ Škocjan jirrappreżentaw l-iktar fenomeni sinifikanti ta’ taħt l-art kemm fir-reġjun Karstiku kif ukoll fis-Slovenja. L-Għerien ta’ Škocjan iddaħħlu wkoll fil-Lista tar-Ramsar ta’ artijiet mistagħdra ta’ importanza internazzjonali fit-18 ta’ Mejju 1999. Flimkien man-nixxiegħa taħt l-art tax- xmara Reka, l-għerien jirrappreżentaw waħda mill-itwal artijiet mistagħdra karstiċi ta’ taħt l-art fl-Ewropa.[1]
It-tul esplorat tal-għerien jammonta għal 6,200 metru. L-Għerien ta’ Škocjan iffurmaw saff oħxon 300 metru tal-ġebla tal-ġir taż-Żmien Kretaċju u Paleoċen.
Ix-xmara Reka tisparixxi taħt l-art fil-Kavità l-Kbira (bis-Sloven: Velika Dolina) u l-fluss tagħha jibqa’ għaddej tul l-Għerien ta’ Škocjan għal 34 kilometru u terġa’ titfaċċa fil-beraħ qrib Monfalcone fejn tikkontribwixxi madwar terz tal-fluss tax-xmara Timavo, li tnixxi żewġ kilometri mill-Fawwara ta’ Timavo sal-Baħar Adrijatiku.[3] Il-veduta tax-xmara l-kbira fl-istaġun tax-xita, li tisparixxi taħt l-art fil-qiegħ tal-Kavità l-Kbira, 160 metru taħt l-art, hijaa maestuża u tal-biża’ fl-istess ħin.
Il-volum eċċezzjonali tal-kanjon ta’ taħt l-art jiddistingwi l-Għerien ta’ Škocjan minn għerien oħra u jagħmilhom tant
magħrufin madwar id-dinja. Ix-xmara li tgħaddi mill-kanjon taħt l-art iddur lejn il-Majjistral qabel il-Pont ta’ Cerkvenik u tkompli l-fluss tagħha tul il-Kanal ta’ Hanke (bis-Sloven: Hankejev kanal). Dan il-kanal ta’ taħt l-art huwa twil madwar 3.5 kilometri, huwa wiesa’ bejn 10 metri u 60 metru, u huwa għoli iżjed minn 140 metru. F’xi punti, tespandi f’kompartimenti enormi taħt l-art. L-ikbar wieħed fosthom huwa l-Kompartiment ta’ Martel b’volum ta’ 2.2 miljun metru kubiku u jitqies bħala l-ikbar kompartiment ta’ taħt l-art li qatt ġie skopert fl-Ewropa u wieħed mill-ikbar fid-dinja. Minkejja dan, il-kanjon b’dimensjonijiet daqstant kbar jispiċċa b’sifun relattivament żgħir: wieħed li sikwit ma jlaħħaqx mal-volum enormi ta’ ilma li jgħaddi mill-għerien speċjalment meta tinżel xita qliel, u dan jikkawża għargħar kbar, tant li ġieli ntlaħqu livelli tal-ilma sa iktar minn 100 metru.[4]
.jpg)
L-Għerien ta’ Škocjan ġew iddeżinjati bħala Sit ta’ Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1986.[1] L-għerien huma eżempju tipiku ta’ ekosistema karstika ta’ sbuħija naturali b’valur estetiku kbir u fi ħdanhom hemm wieħed mill-ikbar kanjons magħrufa ta’ taħt l-art fid-dinja. Bis-saħħa tal-kundizzjonijiet mikroklimatiċi partikolari, żviluppat ekosistema speċjali fl-għerien. Iż-żona għandha importanza kulturali u storika kbira peress li kienet abitata minn żminijiet preistoriċi.[5]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta’ żewġ kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) “Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta’ ġmiel naturali u ta’ importanza estetika eċċezzjonali”; u l-kriterju (viii) “Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta’ art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti”.[1]
L-ewwel sorsi bil-miktub dwar l-Għerien ta’ Škocjan joriġinaw fl-era tal- antikità (is-seklu 2 Q.K.) minn Posidonju ta’ Apamea u l-għerien ġew mmarkati fuq l-eqdem mapep ippubblikati ta’ din il-parti tad-dinja; pereżempju l-mappa ta’ Lazius-Ortelius tal-1561 u n-Novator Atlas ta’ Mercator tal-1637. Il-fatt li fl-1782 il-pittur Franċiż Louis-François Cassas ġie kkummissjonat biex ipinġi xi opri tal-arti tal-pajsaġġi juri wkoll li fis-seklu 18 l-għerien kienu kkunsidrati bħala wieħed mill-iktar fenomeni naturali importanti fiż-żona ta’ Trieste. Il-pitturi tiegħu jixhdu li dak iż-żmien in-nies diġà kienu jżuru l-qiegħ tal-Kavità l-Kbira (bis-Sloven: Velika dolina). Fl-1689, l-istudjuż Karnijolan Johann Weikhard von Valvasor iddeskriva l-mod kif il-fluss tax-xmara Reka jisparixxi taħt l-art.[3]
Sabiex il-belt ta’ Trieste tiġi pprovduta bl-ilma tajjeb għax-xorb, sar tentattiv ta’ segwiment tal-fluss ta’ taħt l-art tax-xmara Reka. Ix-xaftijiet profondi Karstiċi ġew esplorati flimkien mal-Għerien ta’ Škocjan. L-esplorazzjoni sistematika tal-Għerien ta’ Škocjan bdiet bi spedizzjoni ta’ speleoloġija fl-1884. L-esploraturi laħqu x-xtut ta’ Mrtvo jezero (il-Lag Mejjet) fl-1890. L-aħħar kisba ewlenija kienet l-iskoperta tal-Għar tas-Silenzju (bis-Sloven: Tiha jama) fl-1904, meta xi rġiel lokali xxabbtu mal-ħajt ta’ sittin metru tal-kompartiment tal-għerien magħruf bħala l-ħajt ta’ Müller (bis-Sloven: Müllerjeva dvorana). L-avveniment importanti suċċessiv seħħ fl-1990, kważi 100 sena wara l-iskoperta tal-Lag Mejjet. Bugħaddasa Sloveni rnexxielhom jgħumu minn ġos-sifun imsejjaħ Ledeni dihnik u skoprew iktar minn 200 metru ta’ passaġġi ġodda tal-għerien.[3]
Minn ewl id-dinja, ħafna nies ġew attirati lejn l-Għerien ta’ Škocjan, speċjalment fejn ix-xmara Reka tisparixxi taħt l-art kif ukoll id-daħliet tal-għerien. Il-fluss tax-xmara Reka ikompli għaddej taħt irdum tal-blat, li fil-quċċata tiegħu hemm il-villaġġ ta’ Škocjan li ta ismu lill-għerien. Il-Park Reġjonali tal-Għerien ta’ Škocjan huwa estremament rikk arkeoloġikament; kien abitat diġà minn għaxart elef sina ilu. Sejba arkeoloġika ta’ valur fl-Għar tad-Dubbiena (bis-Sloven: Mušja jama) tindika l-influwenza taċ-ċiviltà Griega, fejn kien hemm tempju fl-għar wara t-tmiem ta’ Żmien il-Bronż u fi Żmien il-Ħadid. Dan ir-reġjun kien ċertament wieħed mill-iktar siti ta’ pellegrinaġġ sinifikanti fl-Ewropa, 3,000 sena ilu, speċjalment fil-Mediterran, fejn kien ta’ importanza partikolari b’rabta mal-ħajja wara l-mewt u mal-komunikazzjoni mal-ispirti tal-antenati.[6]
Huwa diffiċli li jiġi stabbilit meta t-turiżmu fl-Għerien ta’ Škocjan beda tassew. Skont xi sorsi, fl-1819 il-kunsillier tal-kontea Matej Tominc (l-Għar ta’ Tominc imsemmi għalih) ordna li jinbena taraġ sal-qiegħ tal-Kavità l-Kbira. Skont sorsi oħra, it-taraġ ġie rinnovat biss. Fl-1 ta’ Jannar 1819 ġie introdott ktieb tal-viżitaturi. Din id-data hija kkunsidrata bħala l-bidu tat-turiżmu modern fl-Għerien ta’ Škocjan.[7]
Fis-snin reċenti, l-Għerien ta’ Škocjan kellhom madwar 100,000 viżitatur fis-sena. L-ewwel parti tal-Għerien — l-Għar ta’ Marinič u l-Għar ta’ Mahorčič flimkien mal-Kavità ż-Żgħira (bis-Sloven: Mala Dolina) — infetħet għat-turisti mill-1933. Din ġarrbet ħsara kbira minħabba għargħar fl-1963. Fl-2011, ir-rotta turistika ġiet rinnovata u ġie miżjud pont tal-azzar ġdid. Il-viżitaturi jistgħu jaraw ukoll il-parti tal-kanjon taħt l-art bil-Kavità l-Kbira (bis-Sloven: Velika Dolina). Iż-żjarat turistiċi ggwidati tal-grotta jsiru bis-Sloven, bl-Ingliż, bit-Taljan u bil-Ġermaniż.[7]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
