Bern

Bern (pronunzja bil-Ġermaniż Żvizzeru standard: [bɛrn]) hi l-belt kapitali de facto tal-Iżvizzera, imsejħa wkoll bħala l-"belt federali". B'popolazzjoni ta' madwar 133,000 ruħ (mill-2022), Bern hija l-ħames l-iżjed belt popolata fl-Iżvizzera, wara Zurich, Ġinevra, Basel u Lausanne.^[1] L-agglomerazzjoni ta' Bern, li tinkludi 36 muniċipalità, kellha popolazzjoni ta' 406,900 ruħ fl-2014.^[2] Iż-żona metropolitana kellha popolazzjoni ta' 660,000 ruħ fis-sena 2000.^[3]

Bern
Żvizzera
Amministrazzjoni
State	Żvizzera
Canton of Switzerland	Bern
Administrative region of the canton of Berne	reġjun amministrattiv ta' Bern-Mittelland
Administrative district of the canton of Bern	distrett amministrattiv ta' Bern-Mittelland
Kap tal-Gvern	Marieke Kruit (mul)
Isem uffiċjali	Bern Berne
Ismijiet oriġinali	Bern Berne Berna Berna
Kodiċi postali	3000, 3001, 3003, 3004, 3005, 3006, 3007, 3008, 3010, 3011, 3012, 3013, 3014, 3015, 3018, 3019, 3020, 3024, 3027, 3029u 3030
Ġeografija
Koordinati	46.94798°N 7.44743°E / 46.94798; 7.44743
Bern Bern (Switzerland)
Superfiċjenti	51.62 kilometru kwadru
Għoli	542 m
Fruntieri ma'	Bremgarten bei Bern (en) , Ittigen (en) , Kirchlindach (en) , Mühleberg (en) , Muri bei Bern, Neuenegg (mul) , Ostermundigen (mul) , Wohlen bei Bern (en) , Frauenkappelen (en) , Zollikofen (en) u Köniz (en)
Demografija
Popolazzjoni	136,988 abitanti (31 Diċembru 2023)
Informazzjoni oħra
Fondazzjoni	1191
Kodiċi tat-telefon	031
Żona tal-Ħin	UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati	Vjenna, Salzburg (mul) , Vaduz, Benevento, Santo Domingo, New Bern, Bernville, Kievu Dnipro
bern.ch, bern.ch…, bern.ch…u bern.ch…

Bern hija wkoll il-belt kapitali tal-kanton ta' Bern, it-tieni l-iktar kanton popolat tal-Iżvizzera. Il-lingwa uffiċjali hija l-Ġermaniż, iżda l-lingwa prinċipali mitkellma hija l-varjant lokali tad-djalett Ġermaniż Żvizzeru Alemanniku, il-Ġermaniż ta' Bern. Fl-1983, iċ-ċentru storiku tal-belt (bil-Ġermaniż: Altstadt) ta' Bern sar Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.^[4] Dan huwa mdawwar bix-xmara Aare, xmara ewlenija tal-Promontorju Żvizzeru.

Għalkemm l-insedjamenti ffortifikati kienu ilhom stabbiliti minn żmien il-qedem, il-belt Medjevali proprja ġiet stabbilita mill-familja Zähringer fit-tmun, x'aktarx fl-1191 minn Berthold V, id-Duka ta' Zähringen. Bern saret belt imperjali ħielsa fl-1218, u fl-1353 ingħaqdet mal-Konfederazzjoni Żvizzera u saret wieħed mit-tmien kantons bikrin. Minn dak iż-żmien 'l hawn, Bern saret belt-stat kbira u attur prominenti tal-istorja Żvizzera billi żviluppat politika ta' tkabbir territorjali sovran. Mis-seklu 15, il-belt kulma jmur bdiet tinbena mill-ġdid u kisbet il-karatteristiċi attwali tagħha. Bern saret Belt Federali fl-1848. Minn madwar 5,000 abitant fis-seklu 15, il-belt qabżet il-100,000 ruħ fis-snin 20 tas-seklu 20.

Sit ta' Wirt Dinji

Iċ-Ċentru Storiku ta' Bern ġie ddeżinjat bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1983.^[4]

Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' kriterju wieħed tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet".^[4]