Daniel Bernoulli

Daniel Bernoulli (twieled fit-8 ta' Frar 1700 – miet fit-8 ta' Marzu 1782) kien matematiku Olandiż-Żvizzeru u wieħed mill-ħafna matematiċi prominenti fil-familja Bernoulli. Hu miftakar l-iżjed għall-applikazzjonijiet tal-matematika għall-mekkanika, speċjalment il-mekkanika tal-fluwidi, u għal xogħol pijunier tiegħu fil-probabbiltà u l-statistika. Xogħol Bernoulli għadu studjat serjament f'ħafna istitutuzzjonijiet xjentifiċi madwar id-dinja.

Daniel Bernoulli
rector of the University of Basel (en) 1756 - 1756 ← Nicolaus I Bernoulli - Jeremias Raillard (en) → rector of the University of Basel (en) 1744 - 1744 ← Nicolaus I Bernoulli - Andreas Weiss (en) →
Ħajja
Twelid	Groningen, 8 Frar 1700, 29 Jannar 1700 (in Julian calendar)
Nazzjonalità	Żvizzera
Mewt	Bażel, 17 Marzu 1782
Post tad-dfin	Peterskirche (en)
Familja
Missier	Johann Bernoulli
Omm	Dorothea Falkner
Aħwa	uri Nicolaus II Bernoulli Johann II Bernoulli Anne Catherine Bernoulli (en)
Familja	uri Jacob Bernoulli (ziju) Nicolaus Bernoulli (en) (ziju) Hieronymus Bernoulli (en) (ziju)
Tribù	Familja Bernoulli
Edukazzjoni
Alma mater	Università ta’ Basel 1720) : mediċina Università ta' Strasburgu 1719) : mediċina Università ta' Heidelberg 1718) : mediċina Università ta’ Basel (1713 - 1716) : il-filosofija
Teżi	'
Direttur tat-teżi	Johann Bernoulli
Studenti dottorali	Johann III Bernoulli
Lingwi	Latin Ġermaniż Russu Franċiż Swiss German (en)
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	matematiku fiżiku għalliem fl-università ekonomista tabib statistiku
Post tax-xogħol	San Pietruburgu Bażel
Impjegaturi	Akkademja Russa tax-Xjenzi  (5 Lulju 1725 (Julian) -  1733) Università ta’ Basel  (1734 -  1776)
Xogħlijiet importanti	Moral Expectation (en) St. Petersburg paradox (en) Hydrodynamica (en) Bernoulli's principle (en)
Premjijiet	List Sieħeb tas-Soċjetà Rjali
Sħubija	Soċjetà Rjali Akkademja Russa tax-Xjenzi Akkademja tax-Xjenzi Prussjana Akkademja Franċiża tax-Xjenzi Académie de Stanislas (en)

Ħajja bikrija

Frontispizju dritt ta' Hydrodynamica(1738)

Bernoulli twieled Groningen fil-Pajjiżi l-Baxxi għand familja ta' matematiċi famużi^[1]. Kien bin Johann Bernoulli (wieħed minn ta' l-ewwel li żviluppaw il-kalkulu)^[1], in-neputi ta' Jakob Bernoulli (li kien l-ewwel li skopra t-teorija tal-Probabbiltà^[1]) u ħu Johann II il-kbir. Jgħidu li Daniel Bernoulli ma' kienx jaqbel ma' missieru. Meta t-tnejn daħlu u kkompetew għall-ewwel post f'kompetizzjoni xjentifika fil-Università ta' Pariġi, Johann, ma setax iġerragħha li kien qiegħed jiġi mqabbel ma' ibnu Daniel bħala wieħed daqsu, u keċċa 'l Daniel minn daru. Barra minn hekk Johann Bernoulli pplaġja ideat fundamentali mill-ktieb ta' Daniel Hydrodynamica fil-ktieb tiegħu Hydraulica li għamillu data qabel minn Hydrodynamica. Minkejja li Daniel ipprova jagħmel rikonċiljazzjoni ma' missieru baqgħu miġġildin sa' mewtu^[2].

Meta Daniel kellu għaxar snin twieled ħuh Johann II Bernoulli. Meta beda l-iskola, missieru, Johann Bernoulli, ħeġġu biex jistudja n-negozju, għax ma kienx hemm flus fil-matematika. Madankollu, Daniel irrifjuta, għax ried jistudja l-matematika imma aktar tard ċeda għax-xewqat ta' missieru u beda jistudja n-negozju. Missieru imbagħad riedu jistudja l-mediċina, u Daniel aċċetta bil-kundizzjoni li missieru jgħallmu l-matematika privatament u komplew jagħmlu dan għal xi żmien^[2].

Kien ħabib tal-qalb ta' Leonhard Euler. Fl-1724 mar San Pietruburgu bħala professur tal-matematika, iżda ma kienx kuntent hemm, u marda qasira fl-1733 tagħtu skuża biex jitlaq^[2]. Mar lura l-Università ta' Basel, fejn kellu l-katedri tal-mediċina, il-metafiżika u filosofija naturali waħda wara l-oħra sa mewtu^[3].

F'Mejju tal-1750 ġie elett Fellow of the Royal Society ta' Londra^[4].

Xogħol matematiku

L-ewwel xogħol matematiku tiegħu l-Exercitationes (Eżerċizzji matematiċi) ġie ppubblikat fl-1724. Sentejn wara, wera għall-ewwel darba kemm hi spiss utli li mozzjoni komposta tinqasam f'mozzjoni ta' trażlazzjoni u mozzjoni ta' rotazzjoni. Ix-xogħol ewlieni tiegħu hu Hydrodynamique (Hydrodynamica), ippubblikat fl-1738. Dan jixbah il-Mécanique Analytique ta' Joseph Louis Lagrange fis-sens li hu mqassam b'mod li r-riżultati kollha joħorġu minn prinċipju wieħed, il-konservazzjoni tal-enerġija. Warajh ħareġ monografija fuq it-teorija tal-frugħ u l-mili tal-baħar, li għalih rebaħ premju tal-Akkademja Franċiża, li qasam ma' Euler u Colin Maclaurin għall-monografiji tagħhom. Dawn it-tliet momografiji fihom dak kollu li kien sar fuq dan is-suġġett bejn il-pubblikazzjoni ta' Philosophiae Naturalis Principia Mathematica ta' Isaac Newton u r-riċerki ta' Pierre-Simon Laplace. Bernoulli kiteb ukoll numru kbir ta' artikli dwar kwistjonijiet mekkaniċi varji, speċjalment dwar il-problemi konnessi mal-vibrazzjoni ta' korda u s-soluzzjonijiet li kienu taw Brook Taylor u Jean le Rond d'Alembert^[5].

Statistika

Fl-1738, Daniel Bernoulli kien ukoll l-awtur ta' Specimen theoriae novae de mensura sortis (Spjegazzjoni ta' teorija ġdida dwar il-kalkulu tar-riskju> ),^[6] fejn għamel il-paradoss ta' San Pietruburgu l-bażi tat-teorija ekonomika tal-avversjoni għar-riskju, premju għar-riskju u l-utilità^[7].

Wieħed mill-ewwel attentati fl-analiżi tal-problema statistika madwar iċ-ċensura statistika kien l-analiżi tad-data tal-morbożità u tal-mortalità tal-ġidri li għamel Bernouilli fl-1766 biex juri l-effikaċja tat-tilqim^[8].

Fiżika

Kien l-ewwel xjenzjat li pprova jifformula teorija ċinetika tal-gassijiet, u applika l-idea biex jispjega l-liġi ta' Boyle^[5].

Ħadem ma' Euler fuq l-elastiċità u l-iżvilupp tal-ekwazzjoni ta' travu ta' Euler Bernoulli^[9]. Il-prinċipju ta' Bernoulli hu fundamentali fl-aerodinamika^[3].