ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ

ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိသည် ဝိသုဒ္ဓိ (၇) ပါးတွင် တစ်ပါးအပါအဝင်ဖြစ်ပြီး၊ မှားယွင်းသော အမြင် (မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ) တို့မှ စင်ကြယ်ခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ ကျမ်းဂန်များတွင် အောက်ပါအတိုင်း ဖွင့်ဆိုပါသည်-

1. ဝိသုဒ္ဓိမဂ် အဆို: နာမ်တရားနှင့် ရုပ်တရားတို့ကို တစ်လုံးစီ ခွဲခြားစိတ်ဖြာ၍ ပရမတ်သဘောသို့ ဆိုက်အောင် ဟုတ်တိုင်းမှန်စွာ သိမြင်ခြင်းသည် ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ မည်၏^[၁]။
2. သင်္ဂြိုဟ် အဆို: လက္ခဏာ၊ ရသ၊ ပစ္စုပဋ္ဌာန်၊ ပဒဋ္ဌာန် တို့၏ အစွမ်းဖြင့် နာမ်ရုပ်တရားတို့ကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိမ်းဆည်းခြင်းသည် ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ မည်၏ ^[၂]။

ယောဂီအလိုက် ကျင့်စဉ်အစ

ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိသို့ ရောက်ရန် နာမ်ရုပ်ပိုင်းခြားမှု (နာမရူပပရိစ္ဆေဒ) ကို ပြုလုပ်ရာ၌ ယောဂီအမျိုးအစားအလိုက် စတင်ပုံ ကွဲပြားလေ့ရှိသည် (ဤကား ယေဘုယျ သတ်မှတ်ချက်ဖြစ်သည်)-

• သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိက (သမထကို အခြေမခံဘဲ ဝိပဿနာသက်သက် အားထုတ်သူ): ယေဘုယျအားဖြင့် ရုပ်တရားမှ စတင်၍ ဝိပဿနာရှုမှတ်လေ့ရှိသည်။
• သမထယာနိက (သမထကို အခြေခံ၍ ဝိပဿနာအားထုတ်သူ): ယေဘုယျအားဖြင့် နာမ်တရားမှ စတင်၍ ဝိပဿနာရှုမှတ်လေ့ရှိသည်။ (သို့သော် ရုပ်မှ စတင်၍လည်း ရှုမှတ်နိုင်ပါသည်။)

သမထယာနိကပုဂ္ဂိုလ် နာမ်မှစ၍ ရှုမှတ်ပုံ (ဝိသုဒ္ဓိမဂ်နည်း)

1. မိမိရရှိထားသော ရူပဈာန် သို့မဟုတ် အရူပဈာန် (နေဝသညာနာသညာယတနဈာန်မှ လွဲ၍) တစ်ခုခုသို့ ဝင်စားပြီး ထိုဈာန်မှ ထပါ။
2. ဈာန်အင်္ဂါများ (ဥပမာ- ဝိတက်) နှင့် ယှဉ်သော နာမ်တရားအားလုံးကို လ-ရ-ပ-ပ တို့ဖြင့် ပိုင်းခြား သိမ်းဆည်းပါ။
3. ထိုနာမ်တရားအားလုံးသည် အာရုံသို့ ညွတ်တတ်သောကြောင့် "နာမ်" ဟု ပိုင်းခြားမှတ်သားပါ။
4. ထိုနာမ်တရားတို့၏ မှီရာကို ရှာဖွေရာ မြွေ၏ခိုအောင်းရာကို လိုက်ရှာသကဲ့သို့ ဟဒယဝတ္ထုရုပ်ကို တွေ့မြင်ပါမည်။
5. ထိုဟဒယဝတ္ထုရုပ်၏ မှီရာ မဟာဘုတ်ဓာတ်ကြီးလေးပါး နှင့် ၎င်းတို့ကို မှီဖြစ်သော ကြွင်းဥပါဒါရုပ်တို့ကို ဆက်လက် ပိုင်းခြားသိမ်းဆည်းပါ။
6. ထိုရုပ်တရားအားလုံးသည် ဖောက်ပြန်တတ်သောကြောင့် "ရုပ်" ဟု ပိုင်းခြားမှတ်သားပါ။
7. အကျဉ်းချုပ်အားဖြင့် "အာရုံသို့ ညွတ်တတ်သော လက္ခဏာရှိသောတရားသည် နာမ်၊ ဖောက်ပြန်တတ်သော လက္ခဏာရှိသောတရားသည် ရုပ်" ဟု နာမ်ရုပ်ကို ခွဲခြား မှတ်သားပါ။

(အာနာပါနကျင့်စဉ်မှ ကူးပြောင်းသူသည်လည်း ဤနည်းအတိုင်း မိမိရရှိသော ဈာန်မှထ၍ ဈာန်နာမ်တရားများ၊ ထို့နောက် ဟဒယဝတ္ထုနှင့်တကွ ရုပ်တရားများကို သိမ်းဆည်းရမည်။)

သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကပုဂ္ဂိုလ် ရုပ်မှစ၍ ရှုမှတ်ပုံ (ဝိသုဒ္ဓိမဂ်နည်း)

1. ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို ပိုင်းခြားမှတ်သားခြင်း (စတုဓာတုဝဝတ္ထာန) မှ စတင်ပါ။ (အကျဉ်းနည်း သို့မဟုတ် အကျယ်နည်း တစ်ခုခုဖြင့် ရှုမှတ်ပါ။)
2. ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားသိမ်းဆည်းပါ။ (၎င်းမှတဆင့် ရုပ်ကလာပ်များ၊ ဥပါဒါရုပ်တို့ကို ဆက်လက် သိမ်းဆည်းရမည်။)

အချုပ်အားဖြင့် ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိသည် နာမ်ရုပ် ပရမတ်တရားတို့ကို ပုဂ္ဂိုလ်သတ္တဝါအဖြစ် မှားယွင်းစွာ မြင်နေသော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကို ပယ်ခွာ၍ ဟုတ်တိုင်းမှန်စွာ ပိုင်းခြားသိမြင်ခြင်း ဖြစ်ပြီး၊ ဝိပဿနာဉာဏ်စဉ်၏ အရေးကြီးသော အဆင့်တစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။^[၃]

တိပိဋကအဘိဓာန်မှ အဓိပ္ပါယ်များ

• ^[၄] (၁) အယူ(အသိဉာဏ်)၏ စင်ကြယ်ခြင်း၊ ကမ္မဿကတာဉာဏ်, သစ္စာနုလောမိကဉာဏ်, မဂ်ဉာဏ်, ဖိုလ်ဉာဏ်-ဟု ဆိုအပ်သော အယူ၏ စင်ကြယ်ခြင်း၊ စင်ကြယ်သော ကမ္မဿကတာဉာဏ်, သစ္စာနုလောမိကဉာဏ်၊ မဂ်ဉာဏ်, ဖိုလ်ဉာဏ်ဟု ဆိုအပ်သော အယူ (စင်ကြယ်သော နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်စေနိုင်သော ဉာဏ်အမြင်)။ ^[၅]
• (၂) စင်ကြယ်သော နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်စေနိုင်သော သိမြင်တတ်သော မဂ်ဉာဏ်။ ^[၆]
• (၃) (အတ္တဒိဋ္ဌိ “သတ္တဒိဋ္ဌိ”ဟူသော အညစ်အကြေးကို) စင်ကြယ်စေတတ်၊ သုတ်သင်တတ်သော ၄-ပါးသော သစ္စာကို သိမြင်တတ်သော (မဂ်ဉာဏ်သို့ ရောက်စေတတ်သော) သပ္ပစ္စယ နာမရူပပရိစ္ဆေဒဉာဏ်။ ^[၇]
• (၄) (ကိလေသာတို့မှ) စင်ကြယ်သော နိဗ္ဗာန်သို့ ရောက်စေတတ်သော သမ္မာဉာဏ် (စတုမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ-နှင့် ကမ္မဿကတာ, ဈာန, ဝိပဿနာ, မဂ္ဂ, ဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ)။ ^[၈]
• (၅) (ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဉာဏ်ဖြင့်) မိစ္ဆာအယူကို စင်ကြယ်စေခြင်း၊ သုတ်သင်ခြင်း၊ ရှင်းလင်းခြင်း။^[၉]