ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်း

^[၁] နောက်၌ဖြစ်၍ ကျေးဇူး ပြုတတ်သော သတ္တိ၊ ၂၄-ပစ္စည်းတွင် ပါဝင်သော ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်း။ ^{[၂] [၃]}

ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်း

ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်း (Pacchājāta Paccaya) သည် ပဋ္ဌာန်း ၂၄ ပစ္စည်းတွင် ဧကာဒသမမြောက် (၁၁ ခုမြောက်) ပစ္စည်းဖြစ်သည်။ "ပစ္ဆာ" ဟူသည် နောက်မှ၊ နောက်၌ဟု အဓိပ္ပာယ်ရ၍ "ဇာတ" ဟူသည် ဖြစ်ပေါ်လာသောဟု အဓိပ္ပာယ်ရသည်။ ထို့ကြောင့် ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းဟူသည် နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော တရားက ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေသော တရားကို ကျေးဇူးပြုခြင်းကို ဆိုလိုသည်။

ရိုးရိုးရှင်းရှင်းဆိုရလျှင် နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော နာမ်တရား (ဝိညာဏ်နှင့် စေတသိက်) သည် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေသော ရုပ်တရား (ခန္ဓာကိုယ်) ကို အထောက်အပံ့ပေးခြင်းကို ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းဟု ခေါ်သည်။ ဤနေရာတွင် နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော နာမ်တရားသည် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေသော ရုပ်တရားကို ထောက်ပံ့ခြင်း၊ အားပေးခြင်းဖြင့် ကျေးဇူးပြုသည်။

ဥပမာ

• နာမ်နှင့် ခန္ဓာကိုယ်: လူတစ်ယောက်ရဲ့ ခန္ဓာကိုယ် (ရုပ်) ဟာ ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေပြီး စိတ် (နာမ်) က နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာပါတယ်။ စိတ်ရဲ့ ထောက်ပံ့မှုကြောင့် ခန္ဓာကိုယ်ဟာ အသက်ဆက်ရှင်နိုင်ခြင်း၊ လှုပ်ရှားနိုင်ခြင်း စတာတွေ ဖြစ်ပေါ်ပါတယ်။ ဥပမာ - စိတ်ဓာတ်ကျနေတဲ့သူတစ်ယောက်ဟာ ခန္ဓာကိုယ်လည်း အားနည်းသလို ဖြစ်တတ်ပါတယ်။ စိတ်အားတက်ကြွနေတဲ့သူတစ်ယောက်ကတော့ ခန္ဓာကိုယ်လည်း ပိုမိုတက်ကြွ လှုပ်ရှားနိုင်ပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ စိတ် (နာမ်) က ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ ခန္ဓာကိုယ် (ရုပ်) ကို ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းအားဖြင့် ကျေးဇူးပြုပါတယ်။

ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်း၏ အဓိက လက္ခဏာများ

• နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်ခြင်း (Later Arising): အကြောင်းတရား (နာမ်) သည် အကျိုးတရား (ရုပ်) ထက် နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်ရမည်။
• နာမ်တရား ဖြစ်ခြင်း (Mental Nature): ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းသည် အမြဲတမ်း နာမ်တရားသာ ဖြစ်သည်။
• ထောက်ပံ့ခြင်း၊ အားပေးခြင်း (Supporting and Sustaining): ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းသည် ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေသော ရုပ်တရားကို ထောက်ပံ့ခြင်း၊ အားပေးခြင်းဖြင့် ကျေးဇူးပြုသည်။

ပုရေဇာတပစ္စည်းနှင့် ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းတို့သည် ဆန့်ကျင်ဘက် သဘောရှိကြသည်။

• ပုရေဇာတပစ္စည်း: ရုပ်က နာမ်ကို ကျေးဇူးပြုသည်။ (ရုပ် → နာမ်)
• ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်း: နာမ်က ရုပ်ကို ကျေးဇူးပြုသည်။ (နာမ် → ရုပ်)

အချုပ်အားဖြင့် ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းသည် နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်လာသော နာမ်တရားက ရှေးဦးစွာ ဖြစ်ပေါ်နေသော ရုပ်တရားကို ထောက်ပံ့ခြင်း၊ အားပေးခြင်းဖြင့် ကျေးဇူးပြုပုံကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ပြသော အဘိဓမ္မာသဘောတရားတစ်ရပ်ဖြစ်သည်။

ပစ္ဆာဇာတပသတ္တိ

ပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့၏ နောက်မှဖြစ်၍ ရှေးကဖြစ်နှင့်သော ပစ္စယုပ္ပန်တရားတို့ကို ထောက်ပန့် ကူညီတတ်သော သတ္တိသည် ပစ္ဆာဇာတပစ္စည်းမည်၏။ လင်းတကြီးတို့သည် အစာအဟာရကို မိမိတို့သာ ရှာဖွေစားသောက်၍ အသိုက်၌ ကျန်ရစ်သော လင်းတကလေးများအတွက် ယူဆောင်လာရိုးမရှိဘူးတဲ့၊ လင်းတကလေးတို့မှာကား မိဘတို့ပြန်လာလျှင် မိမိတို့အတွက် အစာ ပါနိုးနိုးဖြင့် မြှော်ကိုး တောင့်တကြ ရှာသတဲ့။ ဤသို့ အစာအာဟာရ၌ မြှော်ကိုးတောင့်တသော မြှော်လင့်ချက်က လင်းတငယ်တို့၏ကိုယ်ကို ထောက်ပန့်ထားသည့်အတွက်ကြောင့် လင်းတငယ်တို့၏ ကိုယ်သည် အတောင်အလက်စုံ၍ ကိုယ်တိုင်အ စာရှာနိုင်သည့်ကာလတိုင်အောင် တည်တန့်နိုင်လေသည်။ နောက်မှဖြစ်သော စိတ်သည် မိမိ မဥပါဒ်မှီ ရှေးဦးစွာ ဖြစ်၍ ဌီအခိုက်သို့ရောက်နှင့်သော ခန္ဓာကိုယ်ရှိ ရုပ်အပေါင်းအား မိမိ ဥပါဒ်သည့်အခါ ပစ္ဆာဇာတသတ္တိဖြင့် ထောက်ပန့်သည်။

ပစ္စည်း	ပစ္စယုပ္ပန်	ပစ္စနိက်
ပဉ္စဝေါကာရဘုံ၌ ဖြစ်ခိုက်ဖြစ်နေ အရူပဝိပါက် ၄-ခုကြဉ် ပထမဘဝင်အစရှိသော နောက်နောက်သော စိတ်-၈၅ စေ-၅၂	ပဋိသန္ဓေအစရှိသော ရှေးရှေးသော စိတ်နှင့် အတူ ဥပါဒ်၍ ရုပ်၏ ဌီသို့ ရောက်သော ဧကဇကာယ ဒွိဇကာယ တိဇကာယ စတုဇကာယ	စိတ် ၈၉၊ စေ ၅၂၊ ဥပါဒ်ဆဲရုပ်၊ အသညသတ်ဘုံရုပ်

ရုပ်ဖြစ်ကြောင်း တရားလေးပါး

• ဧကဇကာယ-အကြောင်းတခုကြောင့်ဖြစ်သောရုပ်အပေါင်း (ကမ္မဇရုပ်)
• ဒွိဇကာယ-အကြောင်းနှစ်ခုကြောင့်ဖြစ်သောရုပ်အပေါင်း (ကမ္မဇရုပ်, ဥတုဇရုပ်)
• တိဇကာယ-အကြောင်းသုံးခုကြောင့်ဖြစ်သောရုပ်အပေါင်း (ကမ္မဇရုပ်, ဥတုဇရုပ်, စိတ္တဇရုပ်)
• စတုဇကာယ-အကြောင်းလေးခုကြောင့်ဖြစ်သောရုပ်အပေါင်း (ကမ္မဇရုပ်, ဥတုဇရုပ်, စိတ္တဇရုပ်, အာဟာရဇရုပ်)

ကာမဘုံ၌ နိရောဓသမာပတ်ဝင်စားချိန်မှတပါး စတုဇကာယ (ကံ, စိတ်, ဥတု, အာဟာရ) အမြဲရှိသည်။

ဗြဟ္မာဘုံ၌ တိဇကာယ,သာ (ကံ, စိတ်, ဥတု) အမြဲရှိသည်။