အနိစ္စာနုပဿနာ

အနိစ္စာနုပဿနာ ဟူသော စကားလုံးသည် "အနိစ္စ" (မမြဲခြင်း၊ အမြဲမရှိခြင်း) နှင့် "အနုပဿနာ" (အဖန်ဖန် အထပ်ထပ် ရှုခြင်း၊ ရှုမှတ်သောဉာဏ်) ဟူသော ပုဒ်နှစ်ခုကို ပေါင်းစပ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ဤအနုပဿနာသည် အဓိပ္ပာယ် အမျိုးမျိုး သက်ရောက်သည်-

အနိစ္စာနုပဿနာ - မမြဲခြင်းကို အဖန်ဖန်ရှုခြင်း

(က) မမြဲသော တေဘူမကသင်္ခါရတရားတို့ကို အဖန်ဖန်ရှုခြင်း၊ ရှုသောဉာဏ်။
(ခ) "မမြဲ" ဟု (အနိစ္စဟု) အဖန်ဖန်ရှုခြင်း၊ ရှုသောဉာဏ်။

• မမြဲဟု အဖန်ဖန် ရှုသောကြောင့် အနိစ္စာနုပဿနာ မည်၏။
• မမြဲသော သုံးဘုံ၌ဖြစ်သော တရားတို့၏ မမြဲသောသဘောကို ယူ၍ ဖြစ်သော ဝိပဿနာဉာဏ်၏ အမည် ဖြစ်သည်။
• ဤသည် မဟာဝိပဿနာ (၁၈) ပါးတွင် တစ်ပါးအပါအဝင် ဖြစ်သည်။
• ခန္ဓာငါးပါးတို့၏ ကုန်ခြင်း၊ ပျက်စီးခြင်းကို မြင်သောဉာဏ် ဖြစ်သည်။
• ထိုမမြဲခြင်း လက္ခဏာကို အာရုံပြု၍ ဖြစ်သော ဝိပဿနာဉာဏ် ဖြစ်သည်။^[၁]

ဆက်စပ်သော အသုံးအနှုန်းများ (အနိစ္စ၊ အနိစ္စတာ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ အနိစ္စာနုပဿီ)

(၁) အနိစ္စ - မမြဲသောတရားများ:

• အတိတ်၊ အနာဂတ်၊ ပစ္စုပ္ပန်၊ အဇ္ဈတ္တ၊ ဗဟိဒ္ဓ၊ ကြမ်းသော၊ သိမ်မွေ့သော၊ ယုတ်သော၊ မြတ်သော၊ ဝေးသော၊ နီးသော ဟူသော (၁၁) မျိုးသော အခြင်းအရာအားဖြင့် တည်သော ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ငါးပါးသည် "အနိစ္စ" မည်၏။
• အကြောင်းမှာ: ၎င်းခန္ဓာငါးပါးတို့၌ ဖြစ်ခြင်း (ဥပ္ပါဒ)၊ ပျက်ခြင်း (ဝယ)၊ ဖြစ်ခြင်းမှ ပျက်ခြင်းသို့ ယိုင်လဲနေသော အခြားအဖြစ် (အညထတ္တ) ဟူသော ဌီသဘောသုံးမျိုး ထင်ရှားရှိသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ^[၂]
• ဥပ္ပါဒ (ဖြစ်ခြင်း): ရှေးက မရှိသေးဘဲ အကြောင်းတရားတို့ကြောင့် ယခုမှ အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာခြင်း၊ ပရမတ်အထည်ကိုယ် သရုပ်သဘောကို ရခြင်း။
• ဝယ (ပျက်ခြင်း): ဖြစ်ပြီးသော သင်္ခတတရားတို့၏ ခဏချင်းချုပ်ခြင်း၊ ပရမတ်သရုပ် အထည်ကိုယ် ပျက်စီးခြင်း။
• အညထတ္တ (အခြားအဖြစ်): ပရမတ်တရားတို့၏ ဖြစ်စမှတစ်ပါး ပျက်ခြင်းသို့ ရှေးရှုနေသော အခြင်းအရာထူးဖြင့် ဖြစ်ခြင်း။ ဤသည်မှာ သင်္ခတပရမတ်တရားတို့၏ ဇရာ (အိုခြင်း) သဘော၊ ခဏိကဇရာ ဖြစ်သည်။

(၂) အနိစ္စတာ- မမြဲမှုသဘော၊ မမြဲခြင်းတရား:

• ထိုခန္ဓာငါးပါးတို့၏ (က) ဖြစ်ခြင်း၊ (ခ) ပျက်ခြင်း၊ (ဂ) ဖြစ်စမှတစ်ပါး ပျက်ခြင်း (ဘင်) ဘက်သို့ ရှေးရှုနေသော အခိုက်အတန့်တည်းဟူသော အခြင်းအရာထူးသည် အနိစ္စတာ မည်၏။
• တစ်နည်းအားဖြင့် "ဟုတွာ အဘာဝေါ" – ဖြစ်ပြီးနောက် မရှိတော့ခြင်းသည် အနိစ္စတာ မည်၏။ ဆိုလိုသည်မှာ ရှေးကမရှိ၊ ယခုမှဖြစ်တည်၍ ခဏချင်း ပျက်ခြင်း၊ ဖြစ်တိုင်းသော အခြင်းအရာအတိုင်း မတည်ဘဲ ခဏဘင်ဖြင့် ပျက်ခြင်းသည် အနိစ္စတာ မည်သည်။
• မဟာဋီကာ ရှင်းလင်းချက်: "ဟုတွာ အဘာဝေါ" ဟူရာ၌ "ဟုတွာ (ဖြစ်ပြီးနောက်)" ဟူသော စကားရပ်ဖြင့် မဖြစ်မီ ရှေးအဖို့က မရှိသေးခြင်း (ပါဂဘာဝ) ကို ညွှန်ပြပြီး၊ "အဘာဝေါ (မရှိခြင်း)" ဟူသော စကားရပ်ဖြင့် ဖြစ်ပြီးနောက် ပျက်၍ မရှိခြင်း (ဝိဒ္ဓံသာဘာဝ/ဝိနာသာဘာဝ) ကို ပြသည်။ ဤသည်မှာ ရုပ်နာမ်တို့သည် မရှိသေးသော အဖြစ်မှ ဖြစ်ပေါ်လာပြီး၊ ပျက်၍ မရှိခြင်းသို့ပင် ပြန်ရောက်သွားသည်ဟူသော အနက်ကို ပြသဖြင့် အနိစ္စလက္ခဏာကို အလွန်ထင်ရှားစေသည်။

(၃) အနိစ္စာနုပဿနာ - မမြဲခြင်းကို အဖန်ဖန်ရှုသောဉာဏ်:

• ဥပါဒါနက္ခန္ဓာငါးပါးတို့ကို ၎င်းတို့၏ ဖြစ်မှု၊ ပျက်မှု၊ အထူးသဖြင့် အပျက်သက်သက်ကို အာရုံပြု၍ "အနိစ္စ" ဟု အဖန်ဖန် အထပ်ထပ် ရှုပွားသုံးသပ်နေသော ဝိပဿနာဉာဏ်သည် အနိစ္စာနုပဿနာ မည်၏။ (ဝိသုဒ္ဓိ၊၁၊၂၈၁။)

(၄) အနိစ္စာနုပဿီ - မမြဲခြင်းကို အဖန်ဖန်ရှုသောပုဂ္ဂိုလ်:

• ထို အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏ်နှင့် ပြည့်စုံသော ယောဂါဝစရပုဂ္ဂိုလ်သည် အနိစ္စာနုပဿီပုဂ္ဂိုလ် မည်၏။ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည် ဝင်သက်ထွက်သက်ကို ဖြစ်စေသော်လည်း "အနိစ္စ" ဟု တရွေ့ရွေ့ ရှုလျက် ကျင့်သည်ဟု ဆိုလိုသည်။

မဟာဝိပဿနာ (၁၈) မျိုးတွင် ပါဝင်မှု

အနိစ္စာနုပဿနာသည် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်၌ ဖော်ပြထားသော မဟာဝိပဿနာ (၁၈) မျိုးတွင် ပထမဆုံး အနုပဿနာ ဖြစ်သည်။

၎င်း၏ လုပ်ငန်းဆောင်တာ: "အနိစ္စာနုပဿနာကို ပွားစေသော ယောဂီသည် နိစ္စဟု အမှတ်မှားသော နိစ္စသညာကို ပယ်ခွာ၏။" သင်္ခါရတရားတို့အပေါ်၌ မြဲ၏ဟူသော အစွဲအမြင်ကို ပယ်ဖျောက်ပေးသည်။

အနိမိတ္တာနုပဿနာ နှင့် ဆက်စပ်မှု

• ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ် နှင့် ဝိသုဒ္ဓိမဂ်တို့၌ "ယာ စ အနိစ္စာနုပဿနာ ယာ စ အနိမိတ္တာနုပဿနာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။" ဟု လာရှိရာ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ နှင့် အနိမိတ္တာနုပဿနာ (အမှတ်နိမိတ်ကင်းသည်ဟု ရှုခြင်း) တို့သည် အနက်အဓိပ္ပာယ်အားဖြင့် တစ်ခုတည်းဖြစ်ပြီး၊ အမည်ပညတ်သာ ကွဲပြားသည်ဟု ဆိုလိုသည်။

"နိမိတ္တ" (အမှတ်အသား၊ သဏ္ဌာန်) နှင့် အနိမိတ္တာနုပဿနာ (ထို့ကြောင့် အနိစ္စာနုပဿနာ) က မည်သို့ ကျော်လွှားပုံ:

• "နိမိတ္တ" ဆိုသည်မှာ ပရမတ်တရားတို့ကို အရှိအတိုင်း မမြင်သေးသောအခါ၊ သတ္တဝါ၊ ပုဂ္ဂိုလ်၊ အတုံးအခဲ၊ အစဉ်အတန်း (သန္တတိဃန)၊ အစုအဝေး (သမူဟဃန)၊ လုပ်ငန်းဆောင်တာ (ကိစ္စဃန) စသည်ဖြင့် ထင်လာသော အမှတ်အသား သဏ္ဌာန် ပညတ်များကို ဆိုလိုသည်။ ဤအမြင်များသည် တရားတို့၏ မမြဲသော သဘောကို ဖုံးကွယ်ထားသည်။
• စစ်မှန်သော ဝိပဿနာ (အနိမိတ္တ/အနိစ္စ ကို မြင်သော ဝိပဿနာ): ဤ ပညတ်အမြင်၊ အတုံးအခဲအမြင် (ဃန) တို့ကို ဉာဏ်ဖြင့် ဖြိုခွဲဖျက်ဆီး၍၊ ၎င်းတို့၏ အောက်ခံဖြစ်သော ပရမတ်တရားစစ်စစ် (ဥပမာ - ပထဝီ၊ အာပေါ စသော ရုပ်ပရမတ်၊ စိတ်၊ စေတသိက် စသော နာမ်ပရမတ်) တို့၏ ခဏချင်း ဖြစ်ပေါ်ပြီး ခဏချင်း ချုပ်ပျက်နေသော သဘောကို မြင်အောင် ရှုခြင်းဖြစ်သည်။
• ရုပ်ကလာပ်၊ နာမ်ကလာပ်များကိုပင် အတုံးအခဲအဖြစ် ရှုနေသေးလျှင်၊ ၎င်းတို့ကို ပရမတ်ဓာတ်သား တစ်လုံးချင်းစီအထိ ဉာဏ်ဖြင့် မပိုင်းခြားနိုင်သေးလျှင် "နိမိတ္တ" ကိုသာ ရှုနေသေးသည် မည်၏။ ထိုသို့ရှုခြင်းသည် အနိမိတ္တာနုပဿနာ၊ ထို့ကြောင့် အနိစ္စာနုပဿနာ အစစ် မမည်သေး။
• စစ်မှန်သော အနိစ္စာနုပဿနာသည် ပရမတ်တရား တစ်လုံးချင်းစီ၏ ဥပါဒ်၊ ဌီ၊ ဘင် သုံးပါးကို (အထူးသဖြင့် ဥပါဒ်စွန်း၊ ဘင်စွန်းကို) ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားမြင်၍၊ ထိုသို့ ဖြစ်ပျက်နေခြင်းကြောင့် မမြဲဟု ရှုမြင်ခြင်း ဖြစ်သည်။