Ę

Ę, as Lüütbookstaav ę (poolsch e z ogonkiem e mit lütten Steert, litausch e nosinė nasaal e) is een Bookstaav, den Poolsch, Litausch, Elvdaalsch bruukt. Öller plattdüütsch Schrievwiesen bruukt ę to’n Deel dat e as Monophthong un Diphthong to ünnerscheden.

De latiesch Bookstaav E mit Ogonek

Plattdüütsch

Plattdüütschen Text na de Bremer Schrievwies (1998)^[1]

Plattdüütsch Text üm 1920^[2]

Verscheden plattdüütsche Schrievwiesen in’n 19. un fröhen 20. Jaarhunnerd bruken dat <ę> för dat toonlange apen /ɛː/ in’n Gegensatz to dat diphthongsche ooldlange /ɛ^ɪ̯/. Deelwies weren ook <æ> oder <œ> statts <ę> begäng. Vundag is ook <ä> begäng, to’n Bispeel in de Schrievwies vun Renate Hermann-Winter för’t Mekelborgsch-Vörpommersch.

Dat <ę> kümmt to’n Bispeel in den Lübecker Richtlinien vun 1920 vör, so as ook in de Loccumer Richtlinien vun 1972 un de Bremer Schrievwies vun 1998.^[3] Dat Teken süüt hier man anners uut. De Haken sitt lootrecht in de Midde vun dat Teken. De Form kümmt uut de Theutonista, ene Luudschrift, de to’n Begünn vun dat 20. Jahrhunnerd in düütsche Dialektologie begägn weer.^[4][5] In’n Unicode steit dat nich as egen Teken, kann avers as E/e mit U+1AB7 open mark below schreven warrn: E᪷, e᪷

Poolsch

In dat poolsche Alphabeet kümmt ę na e. De Bookstaav steit nienich an’n Woordanfang – dat luudmalersch Woord ęsi. De Uutspraak hangt vun dat Ümfeld af.

Uutspraak

Uutspraak ę je na Ümfeld

Ümfeld	Uutspraak		Bispeel
	Phoneemsch	Phoneetsch	Schrievwies	Uutspraak (phoneemsch)	Uutspraak (phoneetsch)
ę + f, w, s, z, sz, ż, rz, h, ch	/ɛŋ/	[ɛw̃]	kęsⓘ ('bite')	/kɛŋs/	[kɛw̃s]
ę + k, g		[ɛŋ]	lękⓘ ('fear')	/lɛŋk/	[lɛŋk]
ę + t, d, c, dz, cz, dż	/ɛn/	[ɛn̪]	będęⓘ ('I will be')	/ˈbɛndɛ/	[ˈbɛn̪d̪ɛ]
ę + p, b	/ɛm/	[ɛm]	sępⓘ ('vulture')	/sɛmp/	[sɛmp]
ę + ś, ź, ć, dź, si, zi, ci, dzi	/ɛɲ/	[ɛj̃]	będzieⓘ ('it will be')	/ˈbɛɲd͡ʑɛ/	[ˈbɛj̃d͡ʑɛ]
ę + l, ł; an’n Woordenn	/ɛ/	[ɛ]	cięⓘ ('you')	/t͡ɕɛ/	[t͡ɕɛ]

Litausch

Litausch nöömt dat ę mit Ogonek e nosinė ‘nasaal e’. Oorsprünglich kennteken de Bookstaav ook enen nasalen Vokaal, man in dat late 17. Jaarhunnerd wannel sik de Nasaalvokaal in den meisten litauschen Dialekten in enen langen nich-nasalen Vokaal. So kenntekent de Vokaal vundaag de Längd.

In de Schrift blivt so verscheden grammatsche Formen scheden, de na de Uutspraak gliek sünd, so as eglę as de Akkusativ vun eglė beid mit lang e an’n Woordenn.