Kanada
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Kanada (engelsch/franzöösch Canada) is en Staat in Noordamerika liggt un sik in tein Provinzen un dree Territorien deelt. De Grött na is Kanada de tweedgröttste Staat weltwied.
Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Kanada (Mehrdüdig Begreep).
| |||||
| Wahlspröök: A Mari Usque Ad Mare | |||||
| Natschonalhymne: O Canada/ God save the King | |||||
 | |||||
| Hööftstadt | Ottawa CAN {{{BGR}}}° {{{BMIN}}}′ {{{NS}}}, {{{LGR}}}° {{{LMIN}}}′ | ||||
| Gröttste Stadt | |||||
| Amtsspraak | Engelsch, Fransch | ||||
| Regeren Premierminister |
föderale parlamentaarsche Monarchie Mark Carney | ||||
| Grött • Allens • Water (%) |
9984670 km² ? % | ||||
| Inwahnertall • 2020 afschätzt • Inwahnerdicht |
3700000 /km² | ||||
| Geldsoort | Kanaadsche Dollar (CAD) ([[ISO 4217|]]) | ||||
| BBP | 2,0 Billionen USD $ (2021) 52.015 USD $ je Kopp | ||||
| Tietzoon | UTC−3:30 bet UTC−8 (UTC) | ||||
| Internet-TLD | .ca un .quebec | ||||
| ISO 3166 | CA, CAN | ||||
| Vörwahl | ++1 | ||||
.svg)
Navers sünd de Verenigden Staten un Gröönland, wat en Deel vun Däänmark is. In’n Noorden liggt de Nöördliche Iessee, in’n Oosten de Atlantik un in’n Westen de Pazifik. De Hööftstadt is Ottawa. Anner grote Städer sünd Toronto, Montreal un Vancouver.
Indigene Völker leven sied rund 10.000 Jaren in dat hüdige Kanada. In’n 16. Jaarhunnerd begünn de Kolonialtied in Kanada, as engelsche un franzöösche Seelüüd dat uutkunkeluren un versöchen sik daaltolaten. Na verscheden Kriegen geev Frankriek 1763 meist alle siene Kolonien in Noordamerika op. So dat’t hüdige Kanada een Deel vun dat britsche Weltriek wurr. 1867 is Kanada een Dominion mit veer Provinzen worrn, to dat lütt bi lütt anner britsche Provinten in Noordamerika dortokemen. De Unafhängikeit vun Grootbritannien güng Schrid för Schrid mit de Stutue of Westminster 1931 un besünners dat Kanada-Gesett 1982.
Kanada is ene parlamentaarsche Demokratie un ene konstitutschonelle Monarchie mit enen Westminstersysteem. De Böverst in de Regeren is de Premierminsiter. De zeremonielle Staatsböverst is König vun Kanda, de in Personaalunion de König vun grootbritannien is. De Generaalgouverneur vertridt den König in Kanada. Dat Land höört to de Commonwealth of Nations.
Kanada is offitschell tweesprakig (Engelsch un Franzöösch). Kanada tellt weltwied to de Staten mit de höögste Levenqualitäät, Bildung un Minschenrechten. Dat Land tellt mit siene Immigratschoonsgeschicht to den kultutell un ethnisch diversten Staten.
Remove ads
Landsnaam
De Naam Kanada stammt vun dat Woord kanata ‘Dörp’ uut de laurentsche Spraak, ene uutstorven irokeesche Spraak.[1] 1535 bruken de Inwaners vun de Regioon üm de hüdige Stadt Québec dat Woord kanata den Seemann Jacques Cartier den Weg na dat Dörp Stadacona to beschrieven.[2] Cartier bruuk later den Naam Canada nich alleen för dat Dörp, man för heel dat Rebeed, dat Donnacona, de Höövdling vun Stadacona beherrscht het.[3] Vun 1545 an stünn Canada för dat Rebeed üm den Sankt-Lorenz-Stroom op europääschen Kaarten.[3]
In de Tied vun dat 16. Jaarhunnerd bet in dat fröhe 18. Jaarhunnerd beteken Canada den Deel vun Neefrankriek langs den Sankt-Lorenz-Stroom.[4] In de Tied weren Kanada un Neefrankriek faken Synonymen.[5] Nadem dat de Briten Neefrankriek verövert harrn, kreeg dat Rebeed 1763 den Naam Provint Quebec.[6] 1791 hebbt de Briten de Provinz in de Kolonien Overkanada un Nedderkanada deelt, de ook de Canadas nöömt wurrn. 1841 wurrn de beiden Kolonien to de Provinz Kanada verenigt.[7] As 1867 de Kanaadsche Konföderatschoon grünnt worrn is Dominion of Canada de Naam för de britschen Kolonien in Noordamerika worrn.[8] Dat Kanada-Gesett vun 1982 (Canada Act 1982) maak den Canada den offitschellen Landsnaam.[9]
Remove ads
Spraken
De Amtsspraken sünd kanaadsch Ingelsch un kanaadsch Franzöösch. Den Urinwahners ehr Spraaken sün an Siet vun ingelsch un franzöösch ok Amtsspraaken in twee vun de tree Territorien: Nunavut un de Noorwest-Territorien. De wichtigsten Spraaken sünd: Inuktitut, Inuvialuktun, Chipewyan, Cree, Dogrib, Gwich’in, un Slavey. Vun plattdüütsche Inwannerers warrt ok Plattdüütsch snackt, de Mennoniten snackt Plautdietsch.
Remove ads
Geographie
Kanada is mit 9.984.670 km² dat tweetgröttste Land op de Eer.
Kanada sett sik ut tein Provinzen un dree Territorien tosaam; anordnet vunn Oost to West: Niefundland un Labrador, Nova Scotia, Prinz-Edward-Eiland, Nie Brunswieck, Québec, Nunavut, Ontario, Manitoba, Saskatechwan, Noorwest-Territorien, Alberta, Britisch Kolumbien un Yukon.
Klima
Kanada ümfaat ünnerscheedlich Klimazonen vun Polaarklima in’n Noorden to matig Klima an de Westküst. De grote Deel vun Kanada liggt in de boreale Klimazoon mit Landklima un langen, kolen Winters un korten hitten Sommers.
An de Westküst is een Seeklima mit veel Regen to finnen. Hier op de Westsied vun de Küstenbargen un de Rocky Mountains regent sik de Wulken af, de mit de fuchte Luft vun de Pazifik kaamt.
Een groten Deel vun Noordkanada is vun Ies un Permafrost bedeckt. De Tokumst vun de Permafrost is man unseker, denn de Arktis het sik mit den Klimawannel dree maal starker opwarmt as de weltwiede Dörsnid.[10] De Dörsnidstemperatuur in heel Kanada is verglen mit 1948 1,7 °C stegen (1,1 °C bet 2,3 °C je na na Regioon).[11] De Temperaturen sünd in’n Noorden starker stegen as in de Prärie.[12] In den süüdlichen Regionen is as Folg vun versmuddt Luft suren Regen een Probleem un het negativen Inflood op Water, Strööm, Woolden un Feller namen.[13] Kanada tellt to de Staten mit den höögsten Uutstööt vun Drievhuusgasen.[14] De uutpuust Emischonenn nemen twüschen 1990 un 2022 16,5 % to.[15]
Flora un Fauna
Rund 12,1 % vun de kanaadsche Landflach un Binenseen steit ünner Natuurschuul.[16] Rund 11,4 % vun de hoge See üm Kanada steit ünner Natuurschuul.[16] Kanada sien eersten Natschonaalpark weer de Banff Natschonaalpark, de 1885 grünnt worrn is.[17] De Lake Superior National Marine Conservation Area, de 2025 inricht worrn is, is weltwied de gröttste Söötwaterflach ünner Natuurschuul.[18] De gröttste Flach ünner Natuurschuul is sied 2018 de Scott Islands Marine National Wildlife Area.[19]
Remove ads
Historie
Oor- un Fröhgeschicht
De eersten Minschen in Kanada kemen sachtens vör rund 14.000 Jaren över Sibirien na Noordamerika, as de Beringbrügg de beiden Kontinenten verbünn.[20][21] Dat is de Begünn vun de Paläoindianers. In den Bluefish-Höhlen in dat nöördliche Yukon un de Old Crow Flats fünnen sik de öllsten minschlichen Sporen in Kanada. In den Charlie-Lake-Höhl fünnen sik Warktüüg uut de Tied üm 10.500 v. Chr. Uut de Tied üm 9000 v. Chr. givt dat Funnen bi Banff, in Saskatchewan un in Québec.[22] Vör rund 5000 Jaren kemen de hüdigen Inuit na vun Siberien na Kanada.[23][24]
Koloniaaltied
De Wikingers ünner Leif Eriksson gellen as de eersten Europäers, de an de kanaadsche Oostküst ankemen.[26] Üm dat Jaar 1000 richten se för korte Tied ene lütte Kolonie op, de vundaag bi de archäoloogsche Fundsteed L’Anse aux Meadows op Newfoundland liggt.[27] Bet 1497 kemen süss keen Europäers na de kanaadsche Küst, as Giovanni Caboto de kanaadsche Atlantikküst in’n Opdrag vun’n engelschen König Hinrich VII. uuttoforsch.[28] 1534 kunkeluur Jacques Cartier den Sankt-Lorenz-Stroom uut un neem dat Rebeed as Neefrankriek för den franzööschen König Franz I. in Besitt.[29]
Remove ads
Staat
Kanada is en konstitutschonell Monarchie in den Commonwealth. Dat Staatshööft is de König oder Königin vun dat Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland un so is dat siet 2022 Charles III.
Städer
Weblinks
- Offizielle Website van Kanada (engelsch/franzöösch)
- Frömdenverkehrsamt van Kanada
Footnoten
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads