Liter

De Liter (SI-Symbole L un l, ook: ℓ) es ene metrische Eenheed Volumen to mèten. Een Liter kümt enen Kubikdezimeter (dm³), 1000 Kubikzentimeter (cm³) oder 0,001 Kubikmeters (m³) liek. Een Kubikdezimeter (oder Liter) het een Volumen van {10 cm × 10 cm × 10 cm un es so een Dusendste Deel van enen Kubikmeter.

Eenheit
Norm	as SI-Eenheed tolaten
Naam	Liter
Grött	Volumen
Eenhedenteken	l oder L
Formelteken	V

Dat oorsprünglike fransche metrische Enhedensysteem bruke den Liter as ene Grundmaateenheed. Dat Woord „Liter“ stamt van de Namen för de öldere fransche Eenheed litron, de uut’r byzantinsch-greekschen Sprake kümmt un eerst ene Maateenheed för Wichte nich för Volumen beteke.^[1] De Liter worde so tiedens de Fransche Revolutschoon een Deel van metrischen Eenhedensysteem. De Liter kann een tohope med anderen SI-Eenheden bruken, man de Standaard-SI-Eenheed Volumen to mèten es de Kubikmeter.^[2]

Een Liter het exakt de Masse van meest enen Kilogramm, ümme dat de Definitschoon van enen Kilogramm 1795 eerst de Masse van enen Kubikdezimeter Water bi de Temperatuur van smelten Ies(0̈° C) was. As de Mèter un dat Kilogramm läter niege Definitschonen krègen stimmt düsse Betog to ene nich meer exakt œvereen.^[3]

Definitschoon

Een Wörpel med 10 cm langen Sieden het een Volumen van enen Liter

Een Liter es een Kubikdezimeter, wat dat Volumen van enen Wörpel med 10 Zentimeter × 10 Zentimeter × 10 Zentimeter langen Sieden es (1 L ≡ 1 dm³ ≡ 1000 cm³). So es 1 L ≡ 0.001 m³ ≡ 1000 cm³; un 1 m³ (also een Kubikmeter, de SI-Eenheed för Volumen) es up’n Punkt 1000 L.

Van 1901 bet 1964 was de Definitschoon van den Liter dat Volumen van enen Kilogramm iedel Water bi de maximale Dichte (+3.98 °C) un Standaarddruck. Dat Kilogramm wedder hadde den internatschonalen Prototyp för dat Kilogramm as Grundlage un solle de sülve Masse as enen 1 Liter Water in den Tostand as bòven hebben. Nu kamm man ruut, dat de Prototyp 28 ppm to groot was un so enen Liter egens 1.000028 m³ was. Daarümm kamm 1964 de Definitschoon vandage up. De Liter es kene SI-Eenheed man de General Conference on Weights and Measures, de Institutschoon, de SI-Eenheden defineren dööt, seggt dat een den Liter tohope med den SI-Eenheden bruken kann un leggt ook de Definitschoon för de Liter un siene Symbole fast.

Een Liter kümt enen oder Milli-Ster liek, ene metrische Eenheed, ene Unnereenheed van den Ruummeter, de nich bi den SI-Eenheden tohöört.

SI-Präfixe för den Liter

Den Liter, ook wenn he nich bi den offitschellen SI-Eenheden tohöört, kann een med SI-Präfixen bruken. Faken bruukt een de Milliliter, de dusendeste Deel van enen Liter, vœr al in’n Medizin, den Inginuerswèsen man ook bi’n Kòken. .^[4] Internatschonaal givt et twee Standaardsymbole för den Liter: L un l.

Poteggens	Name	Symbole		Äquivalent Volumen
10−30 L	Quektoliter	ql	qL	103 pm3	dusend Kubikpikometers
10−27 L	Rontoliter	rl	rL	106 pm3	ene Millionen Kubikpikometers
10−24 L	Yoktoliter	yl	yL	nm3	Kubiknanometer
10−21 L	zeptoliter	zl	zL	103 nm3	dusend Kubikpikometers
10−18 L	Attoliter	al	aL	106 nm3	Ene Millionen Kubiknanometers
10−15 L	Femtoliter	fl	fL	μm3	Kubikmikrometer
10−12 L	Pikoliter	pl	pL	103 μm3	dusend Kubikmikrometers
10−9 L	Nanoliter	nl	nL	106 μm3	Ene Millionen Kubikmikrometers
10−6 L	Mikroliter	μl	μL	mm3	Kubikmillimeter
10−3 L	Milliliter	ml	mL	cm3	Kubikzentimeter
10−2 L	Zentiliter	cl	cL	101 cm3	teggen Kubikzentimeters
10−1 L	Deziiliter	dl	dL	102 cm3	hunderd Kubikzentimeters
100 L	Liter	l	L	dm3	Kubikdezimeter
101 L	Dekaaliter	dal	daL	101 dm3	teggen Kubikdezimeters
102 L	Hektoliter	hl	hL	102 dm3	hunderd Kubikdezimeters
103 L	Kiloliter	kl	kL	m3	Kubikmeter
106 L	Megaliter	Ml	ML	dam3	Kubikdekameter, 1 Ene Millionen Liters
109 L	Gigaliter	Gl	GL	hm3	Kubikhektometer
1012 L	Teraliter	Tl	TL	km3	Kubikkilometer
1015 L	Petaliter	Pl	PL	103 km3	dusend Kubikkilometers
1018 L	Exaliter	El	EL	106 km3	ene Millionen Kubikkilometers
1021 L	Zettaliter	Zl	ZL	Mm3	Kubikmegameter
1024 L	Yottaliter	Yl	YL	103 Mm3	dusend Kubikmegameters
1027 L	Ronnaliter	Rl	RL	106 Mm3	ene Millionen Kubikmegameters
1030 L	Quettaliter	Ql	QL	Gm3	Kubikgigameter

Symbool

Eerst was dat Symbool för den Liter alleen l (een lütk L), na SI-Richtlinie, dat bloot de Eenheden, de den Namen van ene Persoon drèget, enen groten Bookstaven krieget. In vèlen engelschsprakigen Länndern schrievet de Lüde de arrabsche Tall 1 man as enen lootrechten Streek. Daarümme süüt de Ziffer „1“ faken so uut as een lütk „l“. Ook bi welke Schriftaarden up’n Reekner sind bede swaar uutenetohoolden. Daarweègen het de CIPM dat grote „L“ 1979 as enen Alternative tolaten.^[5] Dat Symbool „ℓ“, wat as een lütk „l“ in Schrievschrift uutsüüt es sunderlik in China, Japan un Korea begäng. Vele Reeknerschrivtaarden för chineesche Schrivtteken bruket dat „ℓ“ un ook Extrateken för Mikroliter, Milliliter, Deziliter un Kiloliter (㎕, ㎖, ㎗, un ㎘)^[6]

Historie

De Liter hete eerst „cadil“. Prototypen wist dat Musée des arts et métiers in Paris.^[7] Frankriek make 1795 den Liter as niege „republikaansche Maateenheed“ ene offitschelle Eenheed med de Defintischoon van enen Kubikdezimeter.^[8] 1879 sette dat Comité International des Poids et Mesures de Definitschoon van enen Liter un dat Symbool l (lütk L) fast.

1901 sette de drüdde General Conference on Weights and Measures de Defintschoon för den as den Ruum van enen 1 kg ielen Water bi de Temperatuur van’r Maximaaldichte (3.98 °C) un enen Druck van enen 1 atm. Dat make den Liter liek to 1.000028 dm³. De twelvde General Conference on Weights and Measures kamm wedder to de oolde Definitschoon trügge, un sette de Definitschoon in’n Betog to den Meter, as enen anderen Namen för enen Kubikdezimeter.^[3] De sessteggende General Conference on Weights and Measures stemme den alternativen Symbool L to.^[9]

Litteratuur

• Bureau International des Poids et Mesures (2006): The International System of Units (SI).
• Bureau International des Poids et Mesures. (2006). "The International System of Units (SI)": Table 6
• National Institute of Standards and Technology (11 November 2000): Appendix C: General tables of units of measurement. NIST Handbook 44: Specifications, Tolerances, and Other Technical Requirements for Weighing and Measuring Devices. National Institute of Standards and Technology.
• National Institute of Standards and Technology. (December 2003). The NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty: International System of Units (SI) (web site): Note on SI units
• Taylor, B.N. and Thompson, A. (Eds.). (2008a). The International System of Units (SI), Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology. .
• Taylor, B.N. and Thompson, A. (2008b). Guide for the Use of the International System of Units (Special Publication 811). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology.
• Turner, J. (Deputy Direktor of the National Institute of Standards and Technology). (16 Mee 2008)."Interpretation of the International System of Units (the Metric System of Measurement) for the United States". Federal Register Bd. 73, No. 96, S. 28432-3.
• UK National Physical Laboratory. Non-SI Units