Amelberga van Temse

Amelberga van Temse mag niet worden verward met haar naamgenote Amalberga van Maubeuge.

De heilige Amelberga van Temse († Temse, ca. 772; Amalia, Amelberga) was een Lotharingse edelvrouw die als heilige wordt vereerd in de Katholieke Kerk en Oosters-orthodoxe Kerk.

Amelberga van Temse
Reliekschrijn van Amelberga van Temse
Gestorven	ca. 772 te Temse
Verering	Katholieke Kerk en Oosters-orthodoxe Kerk
Schrijn	Sint-Pietersabdij, Gent
Naamdag	10 juli
Attributen	steur, opengeslagen Bijbel
Beschermheilige voor	landbouwers en zeelui; arm- en schouderpijnen, schipbreuk, koorts en hagel (te Temse)
Lijst van christelijke heiligen
Portaal    Christendom

Leven

Amelberga zou uit het huis der Pippiniden stammen en door haar tante Landrada zijn opgevoed in het klooster van Munsterbilzen (daarom ook soms Amalberga van Munsterbilzen genoemd).

Volgens haar vita zou zij ten huwelijk gevraagd zijn door 'Karolus' (de latere Karel de Grote) maar weigerde. Volgens de vita zou haar aanbidder haar arm hebben gebroken.

Vanaf de optekening van de 11e-eeuwse vita worden aan Amelberga enkele wonderen verbonden. Zij zou mensen gered hebben van reusachtige vissen die opstegen uit de Zenne te Vilvoorde en later ook uit de Schelde te Temse. Zij verhinderde dat een zwerm wilde ganzen de zaden pikten op haar akkerland te Mater. Een grote vis zou haar hebben aangeboden om haar op zijn rug over de Schelde te brengen.

Omstreeks 770 zou ze de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Temse hebben gesticht, waar men ook haar grafsteen terugvindt.^[1]

Na haar overlijden, voer haar kist op het water zonder roeiers, onder begeleiding van gelijkaardige reusachtige vissen. In de iconografie is haar attribuut dan ook een reusachtige vis (volgens jongere tradities zou dit een steur zijn).

Mogelijk reeds in 864, ten laatste in 1031 werden haar stoffelijke resten naar de Sint-Pietersabdij in Gent overgebracht.^[2]

Cultus

Elk jaar gaat men in Temse nog steeds de Wegom:^[2] een bedevaart van 23 km langsheen de oude grenzen van de parochie Temse waar op verschillende plaatsen kapelletjes staan (acht ter ere van de Heilige Amelberga van Temse en één ter ere van Onze-Lieve-Vrouw van VII Weeën). De bedevaart wordt gegaan op de zaterdag voor Pinksteren en op Pinkstermaandag in de vroege ochtend. Op deze dag draagt men ook de relieken van de H. Amelberga mee. Op de zaterdag van het laatste weekend van september gaat men de derde keer de Wegom.

Ook in Mater (aan de Sint-Amelbergakapel) wordt zij nog steeds vereerd met een paardenprocessie die jaarlijks plaatsvindt op 10 juli.^[3]

Hagiografie

Het heiligenverhaal van Sinte-Amalberge is nauw verbonden met een hagiografische traditie binnen de Gentse Sint-Pietersabdij.

• Uit de 10e eeuw: vita opgetekend door bisschop Radbod van Utrecht.^[4] In deze versie is nog geen sprake van de Pippinidische afstamming of mirakelverhalen.
• Uit de 11e eeuw, wellicht tussen 1055-1058: herwerking van de 10e-eeuwse vita door Goscelin van Sint-Bertijns, een Brabantse monnik met standplaats in de Sint-Bertijnsabdij in Sint-Omaars, die vervolgens naar Zuid-Engeland (Ramsbury en Canterbury) trok en beroemd werd als auteur van vele Angelsaksische heiligenverhalen.

Galerij

• 
  Beeld in kerk te Temse
• 
  Neogotisch zijaltaar van de Heilige Amelberga, Temse
• 
  H. Amelberga, arduinen bas-reliëf door steenhouwer Werner Heyndrickx
• 
  Amelberga en haar steur in het wapen van Zandhoven

Tekstedities

• Goscelin van Sint-Bertijns, Vita sanctae Amalbergae virginis.

Varia

• Bij Koninklijk Besluit van 29 augustus 1842 werd aan Zandhoven een gemeentewapen toegekend. Als schildhouder koos men een "Sint-Amelberga van natuurlijke kleur, staande op een steur van sinopel".
• Een zeldzaam beeld van haar staat in het Taxandriamuseum te Turnhout.

Aan haar gewijde kerken

Amelberga is de patroonheilige van:

• Sint-Amelbergakerk van Bossuit
• Sint-Amelbergakerk van Zandhoven^[5]
• Sint-Amelbergakerk van Wechelderzande.^[6]

Noten

1. O. Vandeputte (ed.), Gids voor Vlaanderen. Toeristische en culturele gids voor alle steden en dorpen in Vlaanderen, Tielt, 2007, p. 1119. Gearchiveerd op 27 oktober 2020.
2. Wegom, bedevaart ter ere van de Heilige Amelberga (Temse), LECAvzw.be. Gearchiveerd op 23 juni 2020.
3. Amelbergaviering (Mater), LECAvzw.be]. Gearchiveerd op 15 mei 2021.
4. M. Carasso-Kok (ed.), Repertorium van verhalende historische bronnen uit de middeleeuwen: heiligenlevens, annalen, kronieken en andere in Nederland geschreven verhalende bronnen, 's-Gravenhage, 1981, pp. 10-11. Gearchiveerd op 29 december 2021.
5. O. Vandeputte (ed.), Gids voor Vlaanderen. Toeristische en culturele gids voor alle steden en dorpen in Vlaanderen, Tielt, 2007, pp. 1259-1260. Gearchiveerd op 27 oktober 2020.
6. Amelbergakerk van Wechelderzande

Literatuur

• M. Carasso-Kok (ed.), Repertorium van verhalende historische bronnen uit de middeleeuwen: heiligenlevens, annalen, kronieken en andere in Nederland geschreven verhalende bronnen, 's-Gravenhage, 1981, pp. 10-11.
• P. de Roo, De wonderbare maagd Sinte Amelberga: geschiedenis van haar leven en van hare reliquieën, van hare wonderwerken en van den eeredienst haar door de geloovigen bewezen, Brussel, 1872. (Google Books)
• H. Amelberga, maagd, in J. Hillegeer, België en zijne heiligen, II, Gent, 1868, pp. 101-104. (wordt door het werk van P. de Roo verbeterd)