Graafschap Tecklenburg

Tecklenburg was een tot de Nederrijns-Westfaalse Kreits behorend graafschap binnen het Heilige Roomse Rijk.

Graafschap Tecklenburg
Land binnen de Nederrijns-Westfaalse Kreits
←  voor 1129 – 1807  →
(Details)
Kaart
Tecklenburg met de Rheda in 1560.
Algemene gegevens
Hoofdstad	Tecklenburg
Talen	Diets (Middelnederlands), Nederlands/Nedersaksisch, Duits
Religie(s)	Protestantisme, rooms-katholicisme

Geschiedenis

De burcht Tecklenburg werd waarschijnlijk omstreeks 1100 door de graven van Zutphen gebouwd.

Het gravengeslacht wordt in 1129 voor het eerst vermeld in de persoon van graaf Ekbert. De naam Tecklenburg komt voor het eerst in 1184 voor. De graven verwerven een aanzienlijk gebied tussen de Hunte en de Eems (Ibbenbüren in 1189).

In 1263 sterft het geslacht van graaf Ekbert uit en komt het bezit ten gevolge van het huwelijk van de dochter van de laatste graaf met Otto van Bentheim aan de graven van Bentheim uit het Hollandse huis. Na de dood van graaf Otto in 1277 volgt zijn zoon Otto hem op in het graafschap Bentheim en zijn zoon Egbert volgt hem op in het graafschap Tecklenburg.

De graven van Tecklenburg uit het Hollandse huis sterven in 1329 uit. Vanwege het huwelijk van Richardis, de zuster van de laatste graaf, met Günzel van Schwerin, wordt hun zoon Nicolaas van Schwerin de nieuwe graaf van Tecklenburg. Deze Nicolaas verkoopt in 1358 het graafschap Schwerin.

In 1365 verwerft graaf Otto via zijn vrouw Eilicke van Lippe de heerlijkheid Rheda. Omstreeks 1375 behoren tot het graafschap onder andere Cloppenburg, Friesoythe, het Saterland en de Hümmling. Rond 1400 gaat er echter de helft van zijn gebied verloren in oorlogen met de prinsbisdommen Münster en Osnabrück: Cloppenburg, Friesoythe en Bevergern.

Als in 1493 graaf Nicolaas III door zijn zoon Otto VIII wordt afgezet, vestigt hij zich in Lingen. Na zijn dood in 1496 wordt hij daar opgevolgd door een andere zoon, Nicolaas VI (overleden 1541). In 1541 wordt Graafschap Lingen met Tecklenburg herenigd^[1].

De laatste graaf uit het huis Schwerin, Koenraad voert in 1524 de Reformatie in en maakt deel van het Schmalkaldisch Verbond. Na de nederlaag van deze bond tegen keizer Karel V, confisqueert de keizer op 3 november 1546 Tecklenburg met Lingen en draagt het dezelfde dag over aan Maximiliaan van Egmont. In maart 1548 sluit Maximiliaan een verdrag met Koenraad van Tecklenburg. Hierbij wordt Tecklenburg teruggegeven aan de graaf en doet deze afstand van Lingen. Op dezelfde dag erkent de keizer deze constructie in zijn hoedanigheid van heer van Overijssel. Dit betekent dat de keizer Lingen ziet als onderdeel van de Bourgondische Kreits. De Nederrijns-Westfaalse Kreits erkent deze constructies niet maar blijft Lingen zien als een deel van het graafschap Tecklenburg.

Koenraad overlijdt in 1559 en er zijn twee aanspraken op de erfenis:

• zijn dochter Anna, die gehuwd is met graaf Everwijn III van Bentheim uit het huis Götterswick
• zijn zuster Anna, die gehuwd is met graaf Philips van Solms-Braunfels

Hoewel de graaf van Bentheim zich in het bezit van het graafschap weet te stellen, geven de graven van Solms hun aanspraken niet op. Na langdurige processen (sinds 1576) bij het Rijkskamergerecht wordt het grootste deel van het graafschap in 1707 aan Solms toegekend.

Inmiddels regeert in Bentheim en Tecklenburg de zoon van Everwijn III en Anna van Tecklenburg: Arnold III. Hij heeft van zijn vader Bentheim en Steinfurt en van zijn moeder Tecklenburg geërfd. Daarnaast verwerft hij door zijn huwelijk met Magdalena van Neuenahr (1551-1626) ook nog het graafschap (Hohen-)Limburg en de heerlijkheden Alpen, Linnep en Heppendorf. Ten slotte heeft hij ook nog de ambten Freudenberg en Uchte van het graafschap Hoya verworven. In 1588 voert hij de reformatie in.

In 1609 worden deze uitgebreide bezittingen verdeeld onder vijf zonen van Arnold III. Het deel van Adolf bestaat uit Tecklenburg, Rheda en de ambten van Hoya. In 1618 komt daar het graafschap Hohen-Limburg nog bij nadat die tak van het huis Bentheim is uitgestorven.

Ten gevolge van de uitspraken van het Rijkskamergerecht in 1700, 1701 en 1704 verliest Johan Adolf twee derde van het graafschap Tecklenburg en de helft van Rheda aan Solms. Ook de ambten van Hoya gaan verloren.

In 1707 verkoopt de graaf van Solms het graafschap Tecklenburg aan het koninkrijk Pruisen. Een andere rechtbank, de Rijkshofraad oordeelt in 1722 dat de graven van Bentheim-Tecklenburg recht hebben op het graafschap. De graaf van Bentheim-Tecklenburg komt in 1707/29 tot een vergelijk met Pruisen: hij staat zijn rechten op Tecklenburg af en behoudt zijn deel van Rheda.

Na de nederlagen van Pruisen in 1807 wordt het graafschap verenigd met het groothertogdom Berg. Vervolgens maakt het van 1810 tot 1813 deel uit van het keizerrijk Frankrijk. Het congres van Wenen herstelt de oude situatie en draagt het graafschap weer aan het koninkrijk Pruisen over.

• 
  Het Graafschap Tecklenburg bij de splitsing op 25 oktober 1400
• 
  Restant van Graafschap Tecklenburg na 1515

Gebied

De steden Tecklenburg, Lengerich en Kappeln en de parochies Lengerich, Kappeln, Ladbergen, Wersen, Lotte, Leeden, Ledde en Schale.

Regenten

Zie Lijst van heersers van Tecklenburg voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

regering	naam	geboren	overleden	familie
Huis Saarbrücken
1139-1150	Egbert	±1090	04-02-1150
1150-1155	Hendrik I	±1115	22-11-1156
1155-1202	Simon	±1140	08-08-1202
1202-1263	Otto I	±1185	11-09-1263
Huis Bentheim
1263-1279	Otto II	±1248	±1279	gehuwd met erfdochter Heilwig van Tecklenburg
1279-1285	Otto III		±1285)
1285-1307	Otto IV		1307
1307-1328	Otto V		1329	kinderloos
Huis Schwerin
1329-1360	Nicolaas I		1360	neef (oomzegger) van Otto V
1360-1388	Otto VI	circa 1340	13-7-1388	zoon
1375-1426/30	Nicolaas II	circa 1370	1426/30	zoon
1426/30-1450	Otto VII		1450	zoon
1450-1493	Nicolaas III		1496	zoon
1493-1526/34	Otto VIII		1526/34	zoon
1526-1557	Koenraad	1493	16-3-1557	zoon
1557-1562	Everwijn III	1536	19-2-1562	schoonzoon
1562-1606	Arnold III	2-10-1554	11-1-1606	zoon
1606-1623	Adolf	17-7-1577	5-4-1623	zoon
1623-1674	Maurits	31-5-1615	25-2-1674	zoon
1674-1699/1700/01/04	Johan Adolf	22-9-1637	29-8-1704	zoon
(1701-1710)	Frederik Maurits	27-10-1653	13-12-1710	broer
1707-1713	Frederik I	11-7-1657	25-2-1713	Pruisen
1713-1740	Frederik Willem I	14-8-1688	31-5-1740	zoon
1740-1786	Frederik II	24-1-1712	17-8-1786	zoon
1786-1797	Frederik Willem II	25-9-1744	16-11-1797	zoon van broer
1797-1807	Frederik Willem III	3-8-1770	7-6-1840	zoon

Zie ook

• Graven en vorsten van Bentheim

Bronnen, noten en/of referenties

1. In deze tijd doet zich de situatie voor, dat zowel Lengerich (Emsland) nabij de stad Lingen als Lengerich (Steinfurt) nabij de stad Tecklenburg tot het Graafschap Tecklenburg behoren. Dit kan bij het bestuderen van historisch materiaal over dit onderwerp tot verwarring leiden.