Iamblichus (filosoof)

Jamblichus van Chalkis in Syrië (± 250 – ± 330 n.Chr.) was een neoplatonistisch geleerde en filosoof, en staat bekend als de stichter van de zogenaamde Syrische school binnen het neoplatonisme. De school bevond zich in de stad Apamea (Syrië). Hoewel hij een Syriër was, schreef Jamblichus in het Grieks.

Jamblichus van Chalkis
Iamblichos van Chalkis, prent
Persoonsgegevens
Naam	Iamblichos van Chalkis Grieks: Ἰάμβλιχος Iámblichos / Aramees: 𐡉𐡌𐡋𐡊𐡅 Yamlīḵū
Geboren	± 250
Overleden	± 330 n.Chr.
Land	Syrië
Functie	geleerde en filosoof
Oriënterende gegevens
Tijdperk	antieke filosofie
Stroming	neoplatonisme
Reactie op	Plato en Pythagoras
Beïnvloed door	Porphyrius, Aristoteles
Beïnvloedde	Syrianus, Proclus, Aedesius, Maximus
Partij	Syrische school
Belangrijkste werken
5e eeuw	Compendium van pythagoreïsche leerstellingen
5e eeuw	De pythagoreïsche school
Portaal    Filosofie

Hij volgde les bij en onderging de invloed van Porphyrius. In zijn geschriften probeerde Jamblichus de leer van Plato met die van Pythagoras te verenigen, en hij verdedigde binnen zijn eigen stelsel alle voor-christelijke theorieën op religieus, filosofisch en wetenschappelijk vlak, met inbegrip van de astrologie, de orakels en de magie. Volgens Jamblichus bezitten alle beweringen van Plato (zowel op fysisch als op ethisch en metafysisch gebied) geldigheid. Niet alleen Griekse maar ook allerlei oosterse godheden werden in zijn stelsel opgenomen, zij het gedeeltelijk op allegorische wijze. Daarmee verbond hij ook de pythagoreïsche getallensymboliek en allerlei religieuze en occulte praktijken. Hij schijnt zelf ook 'wonderen' verricht te hebben.

Jamblichus' werk oefende invloed uit tot ver in de middeleeuwen.

Jamblichus schreef verschillende werken. Allereerst schreef hij een pythagoreïsche encyclopedie, waarvan twee titels zijn overgeleverd, namelijk Compendium van pythagoreïsche leerstellingen (Hē tōn pythagoreiōn dogmatōn synagōge) en De pythagoreïsche school (Peri tēs pythagorikēs).^[1] Deze encyclopedie bestond uit de volgende delen (in gegeven volgorde):^[2]

1. Leven van Pythagoras (Peri tou Pythagorikou biou):^[3] een compilatie van oudere werken over het leven van Pythagoras.
2. Aansporing tot filosofie (Protreptikos epi filosofian):^[4] een inleiding tot de beoefening van de filosofie en wat daar het nut van is. Het boek is tevens een introductie tot het pythagorisme en is schatplichtig aan het verloren gegane Protrepticus van Aristoteles.
3. Grondslagen van de wiskunde (Peri tēs koinēs mathēmatikēs epistēmēs): over het belang van wiskunde om tot kennis van de werkelijkheid te komen.
4. Over de Inleiding tot de rekenkunde van Nicomachus (Peri tēs Nikomachou arithmētikēs eisagōgēs): een commentaar op de Inleiding tot de rekenkunde van Nicomachus.
5. Over de toepassing van rekenkunde in de ethiek: slechts fragmentarisch bewaard.
6. Over de toepassing van rekenkunde in de fysica: slechts fragmentarisch bewaard.
7. Over de toepassing van rekenkunde in de theologie: slechts fragmentarisch bewaard.
8. Over de meetkunde: dit deel is verloren gegaan.
9. Over de muziekleer: dit deel is ook verloren gegaan.
10. Mogelijk bestond er tevens een deel over pythagoreïsche astronomie of ruimtelijke meetkunde.

Verder schreef Jamblichus een eclectisch werk over (oosterse) religie, magie en neoplatonisme, Over de mysteriën (De mysteriis Aegyptiorum). Drie andere werken zijn alleen van titel bekend: Over de goden, Over de ziel en De hoogst volmaakte Chaldeïsche theologie (een commentaar op de Chaldeïsche orakelen). Tevens heeft hij commentaren geschreven hebben op werk van Plato (met name Timaeus en Parmenides) en Aristoteles, die grotendeels verloren zijn gegaan. Tot slot kondigt hij in de samenvatting van hoofdstuk 21 van de Aansporing tot filosofie een werk aan over de pythagoreïsche wachtwoorden ('gouden verzen'). Twijfelachtig is de toeschrijving aan Jamblichus van de numerologisch-mystieke Theologie van de rekenkunde (Theologoumena Arithmeticae).^[5]

Noten

1. Beide titels worden gegeven door de neoplatonist Syrianus (vijfde eeuw). Oosthout (red.) 2006, blz. 26-27.
2. Uit Oosthout (red.) 2006, blz. 27-28.
3. In het Nederlands verschenen: Van Rooijen-Dijkman (red.), 1987.
4. In het Nederlands verschenen: Oosthout 2006.
5. Zie ook het lemma Pythagoreanism §4.4 van de Stanford Encyclopedia of Philosophy. Gearchiveerd op 28 maart 2023.