Loading AI tools
stijlfiguur waarbij tegenstrijdige begrippen paradoxaal in één adem worden genoemd Van Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een oxymoron (uitspraak: oksimóron) is een stijlfiguur waarbij twee woorden worden gecombineerd die elkaar in hun letterlijke betekenis tegenspreken, maar in figuurlijke zin wel kloppen. Hij kan als retorisch middel worden toegepast in een geschrift of in spraak. Bekende voorbeelden zijn 'koud vuur' en 'jeugdige grijsaard'.
Het woord oxymoron is afgeleid van het Oudgriekse ὀξύμωρον, oxúmōron, een samenstelling van ὀξύς, oxús ("scherp") en μωρός, mōrós ("afgestompt", "dwaas").[1] Het is daarmee een autologische (zelfverwijzende) term: oxymoron is zélf een "oxymoron", en heeft dus ook betrekking op zichzelf. Een oxymoron wordt ook wel eens een 'antilogie' genoemd.[2]
Een oxymoron is een verbinding van twee woorden of woorddelen die letterlijk genomen elkaar tegenspreken, maar in figuurlijke betekenis gelijktijdig waar zijn. Het is daarmee een compacte vorm van de paradox. Een paradox bevat een schijnbare tegenspraak die bij nadere beschouwing blijkt te kloppen.
Het oxymoron kan taalkundig bestaan uit twee tegenovergestelde bijvoeglijke naamwoorden, bijvoorbeeld 'levend dood', of uit twee zelfstandige naamwoorden, zoals bij 'haat-liefdeverhouding'. Het kan ook een combinatie zijn van een bijvoeglijk en een zelfstandig naamwoord ('jonge grijsaard', 'kunststof glazen', 'oorverdovende stilte'). In dat geval is er sprake van een contradictio in adjecto, een veel voorkomende vorm van oxymoron.[3] Verder kan een oxymoron ook nog bestaan uit een bijwoord en een werkwoord ('veelzeggend zwijgen', 'ziende blind en horende doof').[2]
Een oxymoron wordt vaak aangewend voor retorische, poëtische of andere esthetische doeleinden. Dat is een verschil met de contradictio in terminis waarbij de spreker zichzelf aantoonbaar tegenspreekt en dus een ondeugdelijk argument hanteert.
De slotregels uit het gedicht Zingen van P.C. Boutens:
In de laatste strofe van Weemoedts felicitatiedienst van Lévi Weemoedt:
De beginwoorden in Paul Celans beroemde gedicht Todesfuge:
Een ander verschijnsel vindt men wanneer de samenstellende delen van een woord elkaar lijken tegen te spreken. Dit zijn geen oxymorons. Battus noemde in zijn Opperlandse taal- & letterkunde termen als deze basaltwoorden.[6]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.