Associatie van schapengras en tijm

De associatie van schapengras en tijm (Festuco-Thymetum) is een associatie uit het verbond van gewoon struisgras (Plantagini-Festucion). De associatie is typisch voor oeverwallen, dijken, paadjes in droge heide- en stuifzandgebieden en in zandige wegbermen.

Associatie van schapengras en tijm
Associatie van schapengras en tijm met grasklokje en struikhei
Syntaxonomische indeling
Klasse: Koelerio-Corynephoretea (klasse van droge graslanden op zandgrond) Orde: Trifolio-Festucetalia ovinae (struisgras-orde) Verbond: Plantagini-Festucion (verbond van gewoon struisgras)
Associatie
Festuco-Thymetum Tx. 1937
Afbeeldingen op Wikimedia Commons

Deze plantengemeenschap is in tegenstelling tot de duin-struisgras-associatie meestal soorten- en bloemenrijk, met vooral kruidachtige planten als kleine tijm en grasklokje, naast grassen en grasachtige planten, en een goed ontwikkelde mosflora.

Naamgeving en codering

Synoniemen
Festuco-Thymetum serpylli Tx. 1937

• Syntaxoncode voor Nederland (rVvN): r14Bb01
• Natura2000-habitattypecode (EU-code): H6130
• BWK-karteringscode: ha

De wetenschappelijke naam Festuco-Thymetum is afgeleid van de botanische namen van het fijn schapengras (Festuca ovina subsp. tenuifolia, synoniem: Festuca filiformis) en van de associatiekensoort kleine tijm (Thymus serpyllum).

Fysiognomie

Het vegetatieaspect is zeer kleur- en bloemrijk.

De associatie van schapengras en tijm is een laagblijvend grasland. De kruidlaag is min of meer gesloten en rijk aan kruiden. De moslaag kan plaatselijk goed ontwikkeld zijn, met overwegend bladmossen.

Ecologie

Deze plantengemeenschap is gebonden aan kalkarme tot kalkloze, maar niet zeer voedselarme zandgrond. De verrijking kan natuurlijk afkomstig zijn van (zeldzame) overstromingen door beek- of rivierwater, waarbij ook leem wordt afgezet, of door antropogene tussenkomst.

Men vindt ze veelal op oeverwallen of verhoogde gronden in beekvalleien, op dijken, langs paadjes, speel- en picknickplaatsen in droge heide- en stuifzandgebieden of in leemkuilen, of op wegbermen waar de bodem door het beheer af en toe wordt opengehaald.

Subassociaties in Nederland en Vlaanderen

Binnen de associatie van schapengras en tijm worden in Nederland en Vlaanderen drie subassociaties onderscheiden.

Subassociatie met zandblauwtje

Vroeg zomeraspect van de subassociatie met zandblauwtje, hier met veel zandblauwtje en steenanjer.

Een subassociatie met zandblauwtje (Festuco-Thymetum jasionetosum) is typisch voor meer open vegetatie op zandige bodem, zoals stuifzanden, waarin naast zandblauwtje ook struikhei, topkapselmossen en eenjarige planten voorkomen, gemeenschappelijk met de vogelpootje-associatie. De syntaxoncode van deze subassociatie voor Nederland (rVvN) is r14Bb01a.

Subassociatie met gewoon reukgras

Een subassociatie met gewoon reukgras (Festuco-Thymetum anthoxanthetosum) heeft een meer gesloten vegetatie met gewoon reukgras als belangrijkste grassoort. De syntaxoncode van deze subassociatie voor Nederland (rVvN) is r14Bb01b.

Subassociatie met zinkviooltje

Een subassociatie met zinkviooltje (Festuco-Thymetum violetosum calaminariae) is kenmerkend voor zandbodems met zinksporen, typisch voor de vallei van de Geul in Zuid-Limburg en in het Belgische Kelmis en Blieberg. In deze vegetatie vinden we specialisten als het zinkviooltje, zinkboerenkers en het zinkschapengras, een zinkverdragende ondersoort van het genaald schapengras. De syntaxoncode van deze subassociatie voor Nederland (rVvN) is r14Bb01c.

Verspreiding

Het verspreidingsgebied van de associatie van schapengras en tijm omvat het noordwesten van Europa, van de laaglanden van België over Nederland tot in Noord-Duitsland, en in het heuvelland van Zuidwest-Duitsland.

In Nederland ligt het zwaartepunt in de duinen van het Pleistocene districten, met zeldzame uitlopers in de duinen, het rivierengebied en Zuid-Limburg.

In Vlaanderen vindt men de associatie van schapengras en tijm verspreid en lokaal terug, vooral in de zandstreek in West-Vlaanderen, in Vlaams Brabant en in de Voerstreek in Limburg. Elders gaat het meestal slechts om enkele wegbermen.

Diagnostische taxa voor Nederland en Vlaanderen

Grasklokje

Kleine tijm

Steenanjer

Gewoon biggenkruid

Geel walstro

Zandzegge

Gewoon struisgras

Duizendblad

Muizenoor

Smalle weegbree

Fijn schapengras

Gewoon haakmos

Deze associatie heeft als kensoorten het grasklokje, en soms de kleine tijm en de nog veel zeldzamere steenanjer, aangevuld met de orde- en klasse-kensoorten gewoon biggenkruid en geel walstro, en de begeleidende soorten duizendblad, muizenoor, smalle weegbree en schapenzuring. Opvallende soorten zijn nog kleine bevernel, grote tijm en knolboterbloem.

Verder zijn vooral grassen als gewoon struisgras, zandstruisgras, het naamgevende fijn schapengras, rood zwenkgras en gewoon reukgras, en grasachtige planten als zandzegge en gewone veldbies algemeen aanwezig.

In de moslaag bereiken het gewoon haakmos en het groot laddermos in deze gemeenschap hun hoogste presentie.

Kruidlaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam	Opmerking
kA		> 60%	grasklokje	Campanula rotundifolia	ook in kalkgrasland
kA		> 40%	kleine tijm	Thymus serpyllum
kA		> 30%	steenanjer	Dianthus deltoides
kO		> 50%	gewoon biggenkruid	Hypochaeris radicata
kO		> 10%	hazenpootje	Trifolium arvense
kO		> 10%	liggende klaver	Trifolium campestre
kO		< 10%	klein timoteegras	Phleum nodosum
kO		< 10%	viltganzerik	Potentilla argentea
kK		> 50%	geel walstro	Galium verum
kK		> 40%	zandzegge	Carex arenaria
kK		> 20%	vroege haver	Aira preacox
kK		> 10%	kleine leeuwentand	Leontodon saxatilis
kK		> 10%	zandhoornbloem	Cerastium semidecandrum
		> 70%	gewoon struisgras	Agrostis capillaris
		> 70%	duizendblad	Achillea millefolium
		> 70%	muizenoor	Pilosella officinarum
		> 70%	smalle weegbree	Plantago lanceolata
		> 60%	fijn schapengras	Festuca ovina subsp. tenuifolia
		> 60%	schapenzuring	Rumex acetosella
		> 50%	gewone veldbies	Luzula campestris
		> 40%	rood zwenkgras	Festuca rubra
		> 40%	gewoon reukgras	Anthoxanthum odoratum
		> 30%	akkerhoornbloem	Cerastium arvense
	dA	> 30%	kleine bevernel	Pimpinella saxifraga	t.o.v. de duin-struisgras-associatie
	dA	> 30%	zandstruisgras	Agrostis vinealis	t.o.v. de duin-struisgras-associatie
		> 30%	veldbeemdgras	Poa pratensis
		> 30%	veldzuring	Rumex acetosa
		> 30%	struikhei	Calluna vulgaris
		> 30%	grote tijm	Thymus pulegioides
		> 20%	gewone rolklaver	Lotus corniculatus
		> 20%	gestreepte witbol	Holcus lanatus
		> 20%	tandjesgras	Danthonia decumbens
		> 20%	witte klaver	Trifolium repens
		> 20%	zandblauwtje	Jasione montana
		> 20%	knolboterbloem	Ranunculus bulbosus
		> 10%	knoopkruid	Centaurea jacea

Moslaag

Kentaxon	Diff.soort	Presentie	Triviale naam	Botanische naam
kK		> 10%	gewoon purpersteeltje	Ceratodon purpureus
kK		> 10%	gewoon klauwtjesmos	Hypnum cupressiforme
kK		< 10%	grijze bisschopsmuts	Racomitrium canescens
kK		< 10%	klein leermos	Peltigera rufescens
		> 40%	gewoon haakmos	Rhytidiadelphus squarrosus
		> 30%	groot laddermos	Pseudoscleropodium purum

Bedreiging en bescherming

De vegetatie is omwille van de zwakke buffering van de grond en de meestal beperkte oppervlakte, zeer gevoelig voor vermesting en verzuring.