Kelmis

Kelmis (Frans: La Calamine, Platdiets: Kelemis, Waals: Li Calmene) is een Duitstalige gemeente in de Belgische provincie Luik. De gemeente telt ruim 11.000 inwoners.

Kelmis
La Calamine

Gemeente in België
(Details)
Geografie
Gewest	Wallonië
Provincie	Luik
Arrondissement	Verviers
Oppervlakte – Onbebouwd – Woongebied – Andere	18,04 km² (2023) 78,02% 12,94% 9,04%
Coördinaten	50° 43' NB, 6° 1' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners – Mannen – Vrouwen – Bevolkings­dichtheid	11.338 (01/01/2025) 48,62% 51,38% 628,52 inw./km²
Leeftijdsopbouw – 0-17 jaar – 18-64 jaar – 65 jaar en ouder	(01/01/2025) 20,1% 57,67% 22,23%
Buitenlanders	38,99% (01/01/2025)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Daniel Hilligsmann (Elan)
Bestuur	Elan, SP
Zetels Elan CSP-Les Engagés SP NBK	21 8 6 4 3
Economie
Gemiddeld inkomen	19.326 euro/inw. (2022)
Werkloosheids­graad	10,8% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode 4720 4721 4728	Deelgemeente Kelmis Neu-Moresnet Hergenrath
Zonenummer	087
NIS-code	63040
Politiezone	Weser-Göhl
Hulpverlenings­zone	DG
Website	www.kelmis.be
Detailkaart
Ligging binnen het arrondissement Verviers in de provincie Luik
Foto('s)
Tweetalig plaatsnaambord
Portaal    België

Geschiedenis

Zie ook Neutraal Moresnet

Tot de opheffing van het hertogdom Limburg in 1795 hoorde het gebied van het huidige Kelmis tot de Limburgse hoogbank Montzen. Net als de rest van het hertogdom werd Kelmis bij de annexatie van de Zuidelijke Nederlanden door de Franse Republiek in 1795 opgenomen in het toen gevormde departement Ourthe. De huidige deelgemeenten Kelmis en Neu-Moresnet behoorden toen tot de gemeente Moresnet.

De deelgemeente Kelmis vormde, vanwege de aanwezigheid van de belangrijke zinkspaatmijn Vieille Montagne aldaar, onder de naam Neutraal Moresnet tussen 1815 en 1919 een neutrale zone of condominium tussen het Koninkrijk der Nederlanden (later België) en Pruisen (later Duitse Keizerrijk). Als gevolg van het verdrag van Versailles werd het gebied een Belgische gemeente onder de nieuwe naam Kalmis/La Calamine (naar kalamijn, een andere naam voor zinkspaat of smithsoniet). In tegenstelling tot de Duitse gemeenten die toen bij België werden gevoegd, maakte Kalmis deel uit van het arrondissement Luik. Pas in 1962, toen de gemeente officieel Duitstalig werd, werd ze bij het arrondissement Verviers gevoegd.

De naam van de gemeente werd in 1972 gewijzigd van "Kalmis" naar "Kelmis" (in het Frans bleef "La Calamine" ongewijzigd).^[1]

De vroegere gemeente Kelmis werd in 1977 samengevoegd met Neu-Moresnet en Hergenrath tot de (Duitstalige) fusiegemeente Kelmis.

Geografie

Uitzicht over Kelmis

Kelmis ligt op enkele kilometers afstand van de Duitse stad Aken en eveneens dicht bij de Nederlands-Limburgse plaats Vaals. Het grenst aan het drielandenpunt met Nederland en Duitsland.

De aanwezigheid van een zinkmijn heeft voor een verhoogde concentratie zink in de bovengrond gezorgd. Hierdoor kennen Kelmis en Moresnet op enkele plaatsen een opvallende zinkflora. De Geul werd voor de zinkwinning gebruikt, waardoor de bovenloop van de Geul in de Nederlandse provincie Limburg eveneens een bijzondere zinkflora kent.

Tevens ligt een groot gedeelte van het Belgische deel van het Preusbos op het grondgebied van de gemeente Kelmis. Een kleiner deel van dit bos ligt net over de Belgisch-Duitse grens en een nog kleiner deel ligt in Nederland, ten zuiden van Vaals. De naam "Preusbos" betekent overigens "Grensbos" in het lokale Platdietse dialect.

Kernen

Deelgemeenten

#	Naam	Opp. (km²)	Inwoners (2020)	Inwoners per km²	NIS-code
1	Kelmis	3,36	5.592	1.663	63040A
2	Neu-Moresnet	5,67	2.822	497	63040B
3	Hergenrath	8,97	2.785	311	63040C

Nabijgelegen kernen

Moresnet, Lontzen

Bezienswaardigheden

• Museum Vieille Montagne, over het zinkbedrijf en de geschiedenis van Neutraal Moresnet.
• Maria-Hemelvaartkerk

Zie ook

• Lijst van beschermd erfgoed in Kelmis

Demografische ontwikkeling

Demografische ontwikkeling voor de fusie

• Bronnen:NIS, Opm:1930 tot en met 1970=volkstellingen, 1976 inwoneraantal op 31 december

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

• Bronnen:NIS, Opm:1920 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
jaar	Aantal[2]	Evolutie: 1992=index 100
1992	9.738	100,0
1993	9.826	100,9
1994	9.801	100,6
1995	9.737	100,0
1996	9.799	100,6
1997	9.756	100,2
1998	9.918	101,8
1999	10.060	103,3
2000	10.121	103,9
2001	10.117	103,9
2002	10.081	103,5
2003	10.133	104,1
2004	10.144	104,2
2005	10.249	105,2
2006	10.396	106,8
2007	10.472	107,5
2008	10.564	108,5
2009	10.587	108,7
2010	10.700	109,9
2011	10.881	111,7
2012	10.874	111,7
2013	10.884	111,8
2014	10.869	111,6
2015	10.897	111,9
2016	10.917	112,1
2017	10.964	112,6
2018	11.061	113,6
2019	11.108	114,1
2020	11.212	115,1
2021	11.086	113,8
2022	11.229	115,3
2023	11.333	116,4
2024	11.352	116,6
2025	11.338	116,4

Taal

Naast het in het onderwijs en door de plaatselijke overheid gebruikte Duits, spreekt de plaatselijke bevolking het regionale dialect Platdiets, een Limburgs dialect.

Deze gemeente was aanvankelijk officieel Franstalig, hoewel uit talentellingen bleek dat de grote meerderheid van de bevolking Duits sprak. Pas door de taalwetten van 1962 werd het een Duitstalige gemeente, met faciliteiten voor de Franstaligen. In 1977 volgde de samenvoeging met Hergenrath en Neu-Moresnet, die hetzelfde taalstatuut hadden.

Politiek

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij		10-10-1976[3]		10-10-1982		9-10-1988		9-10-1994		8-10-2000		8-10-2006[4]		14-10-2012[5]		14-10-2018		13-10-2024
Stemmen / Zetels		%	19	%	19	%	19	%	21	%	21	%	21	%	21	%	21	%	21
	ECOLO	-		7,37	0	12,6	2	11,75	2	11,11	2	11,29	2	12,72	2	13,73	3	-
	SP-PFFA / KGI-ICC1 / SP-GI2 / SP-PS3 / SP4	35,7A	6	20,811	4	23,162	4	27,712	6	21,713	4	20,954	4	16,774	3	21,584	5	21,174	4
	SP-PFFA / PFF-PRL1 / PFF-MR2			23,231	4	13,781	2	-		7,781	1	16,632	3	38,192	9	25,882	5	-
	CSP-PSC1 / PSC-CSP2 / CSP3 / CSP-cdH4 / CSP-Les Engagés5	62,661	13	48,591	11	50,472	11	46,931	11	50,881	13	51,133	12	32,314	7	38,813	8	29,015	6
	Elan	-		-		-		-		-		-		-		-		36,06	8
	NBK	-		-		-		-		-		-		-		-		13,76	3
	BNB	1,64		-		-		-		-		-		-		-		-
	GA-AC	-		-		-		13,61	2	8,51	1	-		-		-		-
Totaal stemmen		4883		5083		5200		4988		5140		5168		5181		5054		4943
Opkomst %						94,17		92,25		91,57		90,27		86,39		85,81		83,71
Blanco en ongeldig %		5,22		11,69		9,15		8,06		9,49		12,62		10,35		8,79		9,89

De gevormde meerderheidscoalitie wordt vet aangegeven. De grootste partij is in kleur.

Bekende inwoners

Beeld Jean Fryns naast de kerk in Kelmis.

Lijst van burgemeesters en commissarissen van Neutraal Moresnet

• Wilhelm Molly (1838-1919), Duits esperantist en arts van zinkbedrijf Vieille-Montagne, woonde van 1863 tot zijn dood in Neu-Moresnet.
• Jean Fryns (1910-1965), van 1959 tot 1965 bisschop van Kindu in Belgisch-Congo, geboren in Kelmis, toen nog Neutraal Moresnet.
• Pierre Kofferschläger (1910-1960), was burgemeester van Kelmis in 1939-1940 en van 1945-1960, geboren in Neutraal-Moresnet.
• Guillaume Schyns (1923-2001), was burgemeester van Kelmis van 1965 tot 1985, geboren in Kelmis.
• Rudolf Pohl (1924-2021), Duits prelaat en musicus, overleed in Kelmis.
• Gottfried John (1942-2014), Duits acteur, woonde tot 2008 in Kelmis.
• Georges Schweden, (1944-1981), Belgisch priester in Brazilië, geboren in Kelmis.
• Eugène Rixen (1944- ), van 1998 tot 2020 bisschop van Goiás in Brazilië, geboren in Kelmis.
• Mathieu Grosch (1950- ), Belgisch politicus, was van 1991 tot 2012 burgemeester van Kelmis.
• Hein Simons (1955- ), Nederlandse zanger bekend als Heintje, woonde in zijn jeugd in Neu-Moresnet.
• Luc Walpot (1959- ), Belgisch journalist, opgegroeid in Kelmis.
• Jens Heppner (1964- ), Duits voormalig wielrenner, woont sinds jaren '90 in Kelmis en vanaf 2014 in Hergenrath.
• Luc Frank (1972- ), schepen van Kelmis van 2001 tot 2012 en burgemeester vanaf 2018.

Mobiliteit

In de deelgemeente Hergenrath bevindt zich een station Hergenrath langs spoorlijn 37 (Luik - Aken). Daarnaast is Kelmis aangesloten op het busnetwerk van Aken.

Literatuur

• Philip Dröge: Moresnet, Opkomst en ondergang van een vergeten buurlandje. Houten/Antwerpen: Uitgeverij Unieboek/Het Spectrum, 2016; 271 blz., ISBN 978-9-00034-960-9.

Sport

• RFC Union La Calamine is de voetbalclub van Kelmis.
• In 2017 was Kelmis een doorkomstplaats van de Ronde van Frankrijk.