Bijlmerbajes

De Bijlmerbajes, officieel genaamd Penitentiaire Inrichting Amsterdam Over-Amstel (PIA-OA), was van 1978 tot 2016 een gevangenis en een huis van bewaring in Amsterdam-Oost nabij het Amstelstation. Anders dan de naam doet vermoeden staat de Bijlmerbajes niet in de Bijlmer maar in Overamstel. De gevangenis werd gesloten op 1 juni 2016.^[1] Per 8 augustus 2016 werd het complex in gebruik genomen als asielzoekerscentrum (AZC) tot aan de sloop in 2018.

Bijlmerbajes Penitentiaire Inrichting Amsterdam Over-Amstel
De zes torens van de Bijlmerbajes
Locatie
Locatie	Amsterdam
Coördinaten	52° 20′ NB, 4° 55′ OL
Status en tijdlijn
Oorspr. functie	gevangenis
Huidig gebruik	gesloopt
Start bouw	1972
Bouw gereed	1978
Sluiting	2016; sloop 2018-2020
Bouwinfo
Architect	Architectenbureau Pot-Keegstra
Detailkaart
Portaal    Civiele techniek en bouwkunde Amsterdam

Bijlmerbajes; juli 2017.

Restanten; mei 2020.

Ontwerp

Het gebouw is ontworpen als een humane gevangenis en werd in 1978 geopend zonder tralies voor de ramen. Toen bleek dat het glas van de ramen toch niet helemaal onbreekbaar was, werden alsnog tralies geplaatst; deze werden 'lamellen' genoemd. Het complex bestond uit zes torens die elk een inrichting waren, elke toren had meerdere paviljoens:^[2]

• HvB De Weg (plaats voor 120 gedetineerden)
• HvB De Schans (plaats voor 120 gedetineerden: 5 paviljoens × 24 cellen)
• HvB Het Schouw (plaats voor 120 gedetineerden)
• HvB Demersluis (plaats voor 120 gedetineerden)^[3]
• PPCA Het Veer en PPCA De Singel (elk plaats voor 62 gedetineerden)

In de Singel was de landelijke psychiatrische crisisafdeling van het PPC Amsterdam gevestigd, de voormalige FOBA (Forensische Observatie en Begeleiding Afdeling). In het Veer was de niet-crisisafdeling gevestigd. Beide torens waren onderverdeeld in zeven paviljoens.^[2]

De torens waren onderling verbonden door een lange gang, die door de gevangenen de Kalverstraat werd genoemd. De hoofdingang van de gevangenis lag op ongeveer 350 meter van metrostation Spaklerweg.

Herkomst van de naam

De allitererende naam Bijlmerbajes werd het eerst gebruikt in een artikel van Hans Smits in Vrij Nederland van 23 februari 1974. Het artikel handelde over de voorgenomen bouw (met als kop Gevangeniswezen bouwt Torens van Babel) en het verzet daartegen van de actiegroep 'Stop nieuwbouw huis van bewaring'. In het artikel suggereerde Smits dat Bijlmerbajes een mooie naam zou zijn voor het nog in gebruik te nemen metrostation tegenover de in aanbouw zijnde gevangenis. Het woord Bijlmerbajes werd als slagwoord gebruikt boven aan de pagina. De actiegroep gebruikte het woord als naam van een brochure die enkele weken later werd verspreid.

De toenmalige VN-redacteur Smits was zich ervan bewust dat het Huis van Bewaring in Overamstel werd gebouwd en niet in de Bijlmer, maar wel nabij de Bijlmer. Vanaf de dakterrassen die als luchtplaats waren bestemd was uitzicht op de toen verrijzende hoogbouw, waarbij men echter uitkeek op de hoogbouw van Duivendrecht en niet op die van de Bijlmer die pas daarachter ligt.

• 
  De zes torens van de Bijlmerbajes, gezien over de rivier Amstel
• 
  Bijlmerbajeskamer, in de begintijd niet voorzien van tralies
• 
  De 'Kalverstraat' die de torens onderling verbond
• 
  Vrouwen demonstreren bij de Bijlmerbajes

Vervanging

De Bijlmerbajes is vervangen door het Justitieel Complex Zaanstad.^[4] De redenen hiervoor zijn o.a. dat de grond bij de Bijlmerbajes zeer gewild was voor woningbouw en dat de gevangenis verouderd was. Op 1 juni 2016 sloot de gevangenis. Het gebouw werd daarna tijdelijk gebruikt als asielzoekerscentrum.^[1]